Skírnir - 01.09.2008, Side 200
474
ÁRMANN OG HANNA BJÖRG
SKÍRNIR
ekki í einhverjum skilningi sami hluturinn, það er að segja: hvort-
tveggja er andstætt þeirri fullkomnun sem oft er gengið út frá
þegar fjallað er um börn og fólk yfirleitt. Rétt er einnig að geta
þess að umskiptingasögur eru alþjóðlegar,5 og nú verður vikið
nokkrum orðum að því hvað erlendir fræðimenn hafa sagt um
þær.
Árið 1948 setti Lewis Spence fram þá kenningu að umskipt-
ingasögur ættu rót sína í fæðingu fatlaðra barna. Eins og hann
orðar það: „Whenever a cretinous or diseased child made its
appearance in a family, it was usually regarded as a changeling."6
Var þetta í takt við almennar hugmyndir um uppruna þjóðsagna á
fyrri hluta 20. aldar.7 Vitaskuld gátu slíkar skýringartilgátur oft
falið í sér ofureinfaldanir en eiga þó nokkurn rétt á sér; að ein-
hverju leyti endurspegla þjóðsögur og ævintýri almenn samfélags-
leg vandamál og viðfangsefni. Það er því auðvelt að skilja hvernig
þjóðsögur um umskiptinga gegna bæði því hlutverki að skýra til-
vist fatlaða barnsins og fría foreldrana ábyrgð á því að hafa komið
slíku barni í heiminn.8 Susan Schoon Eberly hefur dregið saman
ýmsa sameiginlega drætti í lýsingu umskiptinga sem vel geta fallið
að nokkrum óvenjulegum fötlunum.9 Hún hefur einnig sýnt fram
á að þjóðtrú hefur tengst fötluðum börnum víða um Evrópu sem
speglast síðan í þjóðsögum, ekki aðeins sögum um umskiptinga
heldur einnig um kynferðislegt samneyti manna og skepna sem
5 Susan Schoon Eberly, „Fairies and the Folklore of Disability: Changelings,
Hybrids and the Solitary Fairy“, Folklore 99 (1988), bls. 62-63 (bls. 58-77).
6 Lewis Spence, The Fairy Traditions in Britain (London, 1948), bls. 233. Sigfús
Sigfússon hafði raunar svipaða kenningu í þjóðsagnasafni sínu þannig að þetta
er alls ekki nýstárleg hugmynd (Islenskar þjóðsögur og sagnir III. Óskar
Halldórsson bjó til prentunar (Reykjavík 1982), bls. 136).
7 Sjá einnig Reidar Th. Christiansen, „Some Notes on the Fairies and the Fairy
Faith“, Béaloideas 39-41 (1971-73), bls. 103-104 (bls. 95-111).
8 Carl Haffter, „The Changeling: History and Psychodynamics of Attitude to
Handicapped Children in European Folklore”, Journal of the History of the
Behavioral Sciences 4 (1968), bls. 57 (bls. 55-61). Sjá einnig Mark Priestley,
Disability, bls. 69. Sú trú að það væru tengsl á milli misgjörða foreldra og fæð-
inga fatlaðra barna var útbreidd í Evrópu og Ameríku fyrir iðnbyltingu, sbr.
Herbert C. Covey, Social Perceptions of People with Disahilities in History
(Springfield 1998), bls. 31.
9 Susan Schoon Eberly, „Fairies and the Folklore of Disability “, bls. 63-71.