Skírnir - 01.09.2008, Page 202

476
ÁRMANN OG HANNA BJÖRG
SKÍRNIR
Álfheimum, en líka í fleiri sögum. Þessar strýkingar verða stund-
um til þess að umskiptingurinn kemur í ljós eða fer að stækka en
þær eru líka leið til að koma honum brott úr mannheimum —
umskiptinga skal rassskella uns þeir hverfa. Og ef við lítum á um-
skiptinga sem myndlíkingar fyrir óþekk börn eða fötluð börn er
boðskapurinn nöturlegur: Burt skulu þau! Ef til vill er litið svo á
að börnin séu andsetin, rassinn er sá líkamshluti sem einkum
hefur verið tengdur djöflinum, eins og fjölmörg dæmi eru um í
íslenskum og evrópskum ritum að fornu og nýju.14 Hægt er
þannig að ná sambandi við djöfullinn með því að slá á rassinn (í
ýmsum þjóðsögum má hrekja hann burt með því að sýna á sér
beran botninn, eða „moona" eins og það heitir nú) og sjálfsagt er
einnig hægt að hrekja hann burt þann veg, ef nógu hart og lengi
er slegið.
Rétt er að draga nú saman nokkra lykilþætti í íslenskum um-
skiptingasögum og af þeim nokkurn lærdóm að því loknu:
1 Umskiptingasögur eru sögur um framandgervingu annarleik-
ans: Umskiptingurinn er allt annað, hann er ekki maður, hann
er öðruvísi og á skjön; þess vegna er eina lausnin að flæma hann
burt.
2 Umskiptingurinn er djöfullegur: Það þarf að rassskella hann;
rassinn er leiðin til að tala við djöfulinn.
3 Einhvers konar hamskipti eru framin, ekki ólík kynskiptum
nema að hér er flakkað milli aldurs frekar en kynferðis (sérstök
áhersla er lögð á að gamlir álfar séu látnir í stað barna).
4 Umskiptingurinn er byrði á fjölskyldu og samfélagi. Iðulega
étur hann og drekkur án þess að fá nokkru sinni nóg og gefur
aldrei neitt til baka.
I stuttu máli snúast sögurnar um að búa til „barn“ sem er öðruvísi
og er álfur/tröll, á ekki heima í okkar heimi og eina lausnin er að
gera barnið útlægt.
14 Sjá m.a. Davíð Erlingsson, „Frá hrópi til saurs, allrar veraldar vegur“, Arbók
Hins íslenzka fornleifafélags (1994), bls. 144-147 (bls. 137-148).