Skírnir - 01.09.2008, Side 203

SKÍRNIR
AÐ LOSA SIG VIÐ UMSKIPTINGINN
477
Það er ástæða til að vekja athygli á seinasta atriðinu: Engin sátt
milli manna og umskiptinga er möguleg. Það er aðeins ein lausn og
hún er sú að losna við umskiptinginn.15
Félagsfræðingurinn Covey telur að sú trú að fötluð börn væru
í raun eins konar umskiptingar hafi litað meðferð á þeim allt frá
miðöldum og fram á 19. öld.16 En umskiptingasögurnar vekja fleiri
áleitnar spurningar og enn nær okkur í tíma. Þannig má spyrja:
Heyra umskiptingasögur fortíðinni til eða er ennþá verið að fram-
andgera fötluð börn í menningunni? Hvað eigum við til að mynda
við þegar við tölum hátíðlega um heilbrigð börn? Og hver eru við-
brögð samfélagsins við litningagöllum ófæddra barna?
Það er vel þekkt í vestrænum samfélögum seinustu áratuga að
heilbrigðisstarfsfólk hafi tekið ákvarðanir um að binda enda á líf
nýfæddra barna, ef það taldi þau eiga sér litla lífsvon eða eiga á
hættu að verða mikið fötluð. Þá mun einnig hafa verið brugðið á
það ráð að láta líf þeirra fjara út með því að veita ekki viðeigandi
læknishjálp.17 Hér á landi tíðkaðist fram undir 1980 að börn með
ýmsar fatlanir, til dæmis með Downs-heilkenni, fengu ekki við-
eigandi læknishjálp vegna hjartagalla.18
Félagsleg viðbrögð við ófullkomnum börnum hafa því gjarnan
verið að losa sig við þau, bæði að fornu og nýju. Þó að útburður
fatlaðra og „gallaðra" barna tíðkist ekki lengur þá má spyrja að
hve miklu leyti viðhorf til fatlaðra barna hafi breyst. Um aldamót-
in 1900 náði mannkynbótastefnan mikilli útbreiðslu og þar með
hugmyndafræði hennar um hvernig bæta megi genamengi þjóða
með því að stýra hverjir fæðist. Áhersla var lögð á að koma í veg
fyrir að óæskilegt fólk fjölgaði sér af ótta við að samfélögum fram-
15 í sumum katólskum löndum, t.d. írlandi, er raunar lögð áhersla á það í um-
skiptingasögum að hinir mennsku séu góðir við umskiptinginn svo að eigið
barn fengi góða meðferð hjá þeim sem því héldu (sjá Carl Haffter, „The
Changeling“, bls. 57) en þetta sést aftur á móti ekki í íslenskum sögum. Á hinn
bóginn eru líka dæmi um ennþá harkalegri meðferð á umskiptingum annar-
staðar í Evrópu, t.d. um að umskiptingi sé hreinlega kastað í eldinn (Katharine
M. Briggs, The Vanishing People, bls. 102).
16 Herbert C. Covey, Social Perceptions, bls. 7.
17 Mark Priestley, Disability, bls. 182.
18 Hróðmar Helgason hjartalæknir, munnleg heimild 4. apríl 2008.