Skírnir - 01.09.2008, Side 209

SKÍRNIR
ÓSIGUR FRJÁLSHYGGJUNNAR?
483
hagkerfis. Páll vill nota rök gegn frjálshyggju, sem eiga frekar við gegn
peningadýrkun. Hann gerir sér ekki heldur grein fyrir því, að frjáls mark-
aður er miklu frekar vettvangur sátta en uppspretta illinda. Tökum dæm-
ið af virkjun á hálendinu, sem Páll nefnir. Tveir hópar vilja nota eitthvert
svæði á hálendinu á ólíka vegu. Annar hyggst stífla á, mynda uppistöðu-
lón og nota fallþungann, sem við það myndast, til raforkuvinnslu. Hinn
hópurinn kýs að friða svæðið, svo að hann geti gengið þar um sér til
yndisauka. Hvernig verður skorið úr deilu þessara tveggja hópa? Sjálfur
er Páll bersýnilega andvígur virkjunum á hálendinu. En trúir hann því í
raun og veru, að með predikunum takist sér að telja virkjunarsinnum
hughvarf? Eða að þeir fái hann með útreikningum til að skipta um skoð-
un? Það er óhófleg bjartsýni. En ef leyst er úr málinu á leikvelli stjórn-
málanna, þá mun annar hópurinn óhjákvæmilega beita hinn valdi. Frjáls-
hyggjumenn kunna aðferð til að skera úr deilunni án valdbeitingar. Hún
er að skilgreina einkaeignarrétt á auðlindinni, svo að hún færist í frjálsum
viðskiptum í hendur þeirra, sem hún er mest virði, en það eru þeir, sem
reiðubúnir eru til að fórna mestu fyrir hana, hæstbjóðendur. Ef það er
friðunarsinnum mjög mikils virði að fá að ganga um eitthvert svæði á há-
lendinu sér til yndisauka, þá hljóta þeir að vera reiðubúnir til að fórna
meiru fyrir það en aðrir, greiða hærra verð. Eða á að velta kostnaðinum
þegjandi og hljóðalaust yfir á herðar annarra?
2
Þorvaldur Gylfason hefur rétt fyrir sér um, að erfitt er að mæla hagsæld.
Sígilt dæmi er, þegar maður kvænist ráðskonu sinni, svo að hún dettur út
af launaskrá. Verg landsframleiðsla, VLF, á mann minnkar fyrir vikið, en
væntanlega eykst hagsæld hjónanna og jafnvel hamingja líka. Annað dæmi
þessu skylt er, þegar hjónin taka síðan upp að því að eignast börn. Enn
minnkar VLF á mann, því að fleiri verða um tekjur heimilisins, en hag-
sæld eykst væntanlega frekar en minnkar við barneignir. Annar skekkju-
valdur er, þegar gengið er á náttúruauðlindir. Hagvöxtur, sem knúinn er
fram með rányrkju, er skammgóður vermir. Slík vandkvæði á hagmæling-
um eru þó öllum ljós, er um véla, og reynt að sjá við þeim eftir megni. Þau
breyta því ekki heldur, að fróðlegt er að bera saman hagvöxt í ólíkum
löndum, sérstaklega til langs tíma litið. I tveimur sambærilegum löndum,
Ástralíu og Argentínu, voru lífskjör (VLF á mann) til dæmis svipuð á
öndverðri tuttugustu öld, en nú eru þau miklu betri í Ástralíu. Hvers
vegna skildi í sundur? Annað dæmi áleitnara er af Svíum og Bandaríkja-