Skírnir - 01.09.2008, Page 231

SKÍRNIR
bókalíf: um nýleg íslensk æviskrif
505
athyglisvert að höfundur telur að ekki þurfi að kynna Þórberg frekar til
sögunnar. Við erum því í einu vetfangi stödd í Reykjavík Þórbergs 1906.
Hefðbundnar sviðsetningar hafa alltaf verið nokkuð umdeildar í
ævisögum — þar þykir oft of langt til seilst í átt til skáldskapar og höf-
undar gjarnan hvattir til að nota slíkt mjög sparlega. Pétur fer þá leið að
setja á svið samtöl Þórbergs við nákomna, þá með því að setja þau upp
eins og leiktexta. Þetta er ekki texti sem maður sér beinlínis fyrir sér að
verði leikinn á næstunni, því lítil tilraun er gerð til dramatíseringar eða
fjörlegs stíls og ekki er reynt að gæða þau lífi — þau eru þvert á móti
ákaflega hversdagsleg og lítilla tíðinda. Hann notar þetta á ýmsum ögur-
stundum í einkalífi Þórbergs, t.d. í samræðum hans við Sólu og fleira í
þeim dúr. En þessi samtöl ná ekki alveg marki hér: þau eru augljóslega
tilbúin en samt ekki skáldskapur.
Þó nokkuð hefur verið skrifað af því sem nefna mætti þematengdar
sjálfsævisögur. Það er að segja, eitthvert fyrirbæri eða tiltekinn staður er
notaður sem tengiefni ólíkra tímaskeiða og æviþátta. Þar má nefna sjálfs-
ævisögu breska meistarakokksins Nigels Slater, Toast: The Story of a Boy’s
Hunger (2003), sem notar mat sem miðpunkt og hreyfiafl frásagnar á sér-
lega hugvitssaman hátt (hann hefur einnig gert sjónvarpsþætti þar sem
hann fær viðmælendur til að tala um líf sitt út frá ákveðnum réttum). Staðir
hafa þá löngum verið nýttir sem kveikja og landamæri minnisins, eins og
Combray Prousts og Suðursveit Þórbergs vitna um. í Þar sem vegurinn
endar notar Hrafn Jökulsson Strandirnar sem bindiefni þegar hann fléttar
saman sögur úr æsku af sumrum í sveit, sagnaþætti úr sömu sveit og ein-
hvers konar endurfæðingu sem leiðir hann í sömu sveit löngu síðar. Með
nokkrum vel völdum köflum úr fortíð og samtíð verður niðurstaðan eig-
inlega sú að þangað hafi leiðin alltaf legið; frásagnarfléttan gefur til kynna
að þarna hafi hann fundið sitt raunverulega heimili. Strandirnar eru á
jaðrinum, landfræðilega og í hugum fólks; afskekktar og að stórum hluta
komnar í eyði. í verkinu er hins vegar gerð tilraun til að rétta hlut þeirra,
ef svo má að orði komast, kynna þær fyrir landslýð, sem veit ósköp lítið
um þetta hérað eins og oft er bent á, og það sem er vitað er eflaust rangt.
Þetta er einkum skýrt þegar hin skrifaða saga er endurskoðuð í ljósi
munnlegrar geymdar — fólkið í sveitinni veit betur en sagnfræðiritin; það
hefur bein tengsl við náttúru og fortíð.
Eins og ég nefndi hér í byrjun þá geta flokkadrættir í bókmenntum
orðið leiðigjörn umræða. Þeir sem glíma við sjálfsævisögur standa þó
ávallt frammi fyrir ákveðnum skilgreiningarvanda og því ekki að undra að