Skírnir - 01.09.2008, Side 247

SKÍRNIR HLYNUR HALLSSON OG ÞÁTTTÖKULIST 521
norsks starfsbróður síns sem bað Guð að forða okkur frá öllu
andríki, og bætti við að „hver sá, sem þekkir eðli myndlistar og
veit, hve mikla hættu henni hefur bæði fyrr og síðar stafað af bók-
menntalegum og heimspekilegum vangaveltum, mun skilja þann
einfalda sannleika".4
Enda þótt verkin sjálf forðuðust skýrt pólitískt inntak var ekki
litið svo á að listin væri siðferðilega og pólitískt allsendis hlutlaus.
Á bak við módernismann lá trúin á sjálfræði, sem þýðir að sá sem
setur sjálfum sér lög og lifir í samræmi við þau, eins og listamaður-
inn gerir í verkum sínum, er frjáls. Listrænt frelsi var því æðst
dyggða.
Þetta viðhorf kemur víða fram hjá íslenskum listamönnum, t.d.
í fágætu viðtali sem birtist við Sigurjón Ólafsson myndhöggvara
þar sem hann lýsir því yfir að listin sé „...barátta, barátta í sam-
bandi við það að svíkja eða svíkja ekki“.5 Þau hugsanlegu svik sem
Sigurjón hafði í huga var að gefa sig peningaöflunum á vald og
glata frelsi sínu sem listamaður. Listamaðurinn verður að vera
hreinskiptinn og má ekki svíkja eigin sannfæringu. Það má skilja
Sigurjón sem svo að sú barátta sem listamenn stóðu frammi fyrir í
list sinni, væri samnefnari fyrir baráttu fyrir lýðræði og jafnrétti
almennt. Baráttan fyrir þróun módernískrar listar og óskoruðu frelsi
listamannsins var því öðrum þræði siðferðileg og pólitísk barátta
sem gat haft óbein en jákvæð áhrif út í samfélagið, sem táknræn
myndbirting lýðræðis og jafnréttis.
Á sama hátt og boðskapslist sætti módernismi í listum líka
gagnrýni. Þær raddir heyrðust sem töldu að hin mikla áhersla á
skilyrðislaust frelsi listamannsins gerði listina sjálfmiðaða og úr
tengslum við raunveruleikann, lokaða inni í eigin fílabeinsturni og
dæmda til áhrifaleysis. Hugmyndin um að það sé til einhver stað-
ur utan við hið pólitíska svið samfélagsins, t.d. innan hinna hvítu
og hlutlausu veggja sýningarsalarins, þar sem hægt væri að heyja
hina listrænu baráttu án afskipta utanaðkomandi afla, væri barna-
4 Þessi samskipti eru rakin í grein höfundar, „Listferill Gunnlaugs Scheving", í
sýningarskrá vegna yfirlitssýningar í Listasafni íslands, 2001.
5 Viðtal við Sigurjón Ólafsson, Þjóðviljinn, 21. október 1958.