Heima er bezt - 01.04.2003, Blaðsíða 37

t réðl ei ri u n in n ¥- Jón R. Hjálmarsson:

Marx og
jafnaðarstefnan
Straumar og stefnur og
alls kyns kennisetningar
koma og fara í mannlegu
samfélagi. Flest af því gleym-
ist fljótlega og eyðist fyrir tím-
ans tönn og aðeins fáum
mönnum er það gefið að rita
nöfn sín svo skírum stöfum á
spjöld sögunnar að eftir þeim
verði lengi munað og það jafn-
vel svo öldum skiptir. En slíkir
menn koma þó fram öðru
hverju og lifa í sögunni, enda Karl Marx og viðamesta
eru það þeir sem eiga drýgstan rit hans, “Das Kapital “
þátt í að skapa hana og móta og
gera hana eftirminnilega. Einn slíkra manna sem sagan
geymir frá 19. öld er Karl Marx, aðalhöfundur jafnaðar-
stefnunnar eða sósíalismans. Fáir menn hafa átt ríkari
þátt, beint eða óbeint, í að móta það samfélagslega um-
hverfi sem við lifum og hrærumst í en þessi maður og er
þá sama hvort við aðhyllumst kenningar hans eða ekki.
Karl Heinrich Marx hét hann fullu nafni og var fæddur
árið 1818 í borginni Trier í þáverandi Prússnesku Rínar-
löndum. Faðir hans var lögmaður af Gyðingaættum, en
hafði snúist til mólmælendatrúar af hagkvæmniástæðum
sem og kona hans. Sonurinn Karl hugðist feta í fótspor
föðurins og lesa lögfræði, þegar hann hóf háskólanám. En
brátt sneri hann samt baki við þeirri grein og lagði í stað-
inn stund á heimspeki og sagnfræði við háskólana í Bonn
og Berlín. Snemma gerðist hann ákaflega fráhverfur öll-
um trúarbrögðum og hneigðist í þeim mun ríkara mæli að
heimspckikenningum Hegels. Sá boðskapur var þá mjög í
tísku og má lýsa honum í fáum orðum þannig að það
raunverulega sé það skynsamlega og það sem sé skynsam-
lcgt sé þá jafnframt raunverulegt.
Marx lauk doktorsprófi árið 1841 og sótti um stöðu sem
háskólakennari. Þá stöðu fékk hann ekki sakir róttækra
skoðanna sinna á þjóðmálum, því að á þessum árum ríkti
stæk afturhaldsstefna víðast hvar í Evrópu. Hann sneri sér
þá í staðinn að blaðamennsku
og starfaði um skeið sem rit-
stjóri í Köln. Um sama leyti
kvæntist hann æskuvinkonu
sinni og stofnaði heimili. Brátt
fór svo að boðskapur Marx í
blaði hans fór meira en lítið fyr-
ir brjóstið á ráðandi valdhöfúm
í Þýskalandi og var blað hans
bannað og gert upptækt. Marx-
hjónin fluttust þá úr landi og
settust að í París til að komast
hjá ofsóknum heima fyrir. I Parísar-
borg kynntist Marx brátt frönskum
sósíalistum sem boðuðu einkum
þær róttæku skoðanir sem fram
höfðu komið í stjórnarbyltingunni
miklu 1789. Einnig komst hann þá
líka í vinfengi sem entist ævilangt
við vel stæðan þýskan hugsjóna-
mann sem hét Friedrich Engels.
Fyrir áhrif þessara vina og kunn-
ingja gerðist Marx ákafur sósíalisti og átti síðan sjálfur
drjúgan þátt í að móta þær kennisetningar sem þjóðmála-
stefnu til frambúðar.
I París og síðar í Brussel vann hann mjög að rannsókn-
um á ýmsum félagsvísindum og árið 1847 gaf hann út bók
sem hann nefndi Fátækt heimspekinnar. í því verki leggur
hann drög að þeirri kenningu sinni að öll þróun í mann-
legu samfélagi stjórnist af efnahagslegum forsendum og
lögmálum. Og byltingarárið mikla, 1848, gaf hann ásamt
vini sínum Engels út bók eða bækling, sem ávallt mun
verða talinn meðal víðfrægustu áróðursrita síðari tíma.
Það var Kommúnistaávarpið eða Das Kommunistische
Manifest eins og þaö hét á þýsku, en á því máli birtist það
í öndverðu. Þessi litla bók hefur frá því fyrsta haft gífurleg
áhrif á þróun sósíalisma og verkalýðshreyfingar víða um
lönd. En í verki þessu leggja þeir Marx og Engels höfuðá-
herslu á hina samfelldu og óþrotlegu stéttabaráttu á öllum
Heima er bezt 181