Læknaneminn - 01.04.1969, Side 14

u
LÆKNANEMINN
neyta .... Borgarinn er ekki leng-
ur gerandi (subjekt) heldur þol-
andi (objekt). Án þess hann sé
spurður eru utanaðkomandi aðilar
búnir að ákveða laun hans eða
prófið, sem hann á að standast.
Hann er settur á teinana, en
stjórnar ekki sjálfur stefnustillin-
um“ (Jean-Paul Sartre í viðtali
við vikuritið Der Spiegel). Neyzlu-
mennið í vestrænu iðnaðarþjóð-
félagi er að áliti stúdentanna ekki
fært um að njóta verulegs frelsis
eða komast til fulls þroska. Hann
er rígbundinn við framleiðsluvél
þjóðfélagsins í einhverri mynd,
framleiðslu, þjónustu eða á öðrum
þvingunarbásum vaxandi sérhæf-
ingar. „Þetta er andófshreyfing
gegn áþján, gegn allsráðandi
áþján kerfisins, sem fyrir sakir
yfirþyrmandi og eyðandi fram-
leiðsluorku sinnar niðurlægir allt
án afláts miskunnarlaust og breyt-
ir í vöru og gerir kaup hennar og
sölu að lífsviðurværi sínu og lífs-
inntaki, gegn hinu hræsnifulla sið-
gæði og ,,verðmætum“ þessa
kerfis .. .“ (Herbert Marcuse: Um
valdbeitingu í andófshreyfingunni,
þýð. Sverrir Kristjánsson. Tíma-
rit MM, 2/1968). Tölur og línurit
um efnahagsvöxt eru í dag helzta
gildismatið á framförum þjóð-
félaga. Veltan verður að aukast
og þarmeð neyzlan. Því eru borg-
urunum með allri fjölmiðlunar-
tækni og sálfræðibrögðum nú-
tímans sífellt skapaðar nýjar
neyzluþarfir, sem þeir eru ávallt
að streitast við að fullnægja eins-
og rjúpan við staurinn. Á sama
tíma missa þeir yfirsýn um félags-
lega stöðu sína í framleiðslukerf-
inu eða á fagsviðinu í sífellt ein-
angraðari sérhæfingu. Mennskt
samlíf verður í þeirri einangrun
snauðara og æ firrðara. I því
tómarúmi skapast andlegt öryggis-
leysi, sem gerir einstaklinginn enn
útsettari fyrir ráðskun af hálfu
kerfisins. Hann ruglar möguleik-
anum á því að geta veitt sér lúxus
saman við lýðræðislegt frelsi.
Lúxusinn seður, en hann gerir
borgarann ófrjálsan. Hegel sagði:
frelsi er innsýn í nauðsynina. Sú
setning hefur oft verið rangtúlkuð
þann veg, að um „nauðsynina“
skuli ákveðið á efri stöðum kerfis-
ins: ef þið sjáið ekki, hvað nauð-
synlegt er, þá getið þið ekki notið
frelsisins og verðið því lokuð inni.
Þannig væri „frelsið falt með því
að gera það af frjálsum vilja, sem
maður gerir án þess þó að vilja
það.... Við viljum skapa heim,
þar sem öllum mönnum standa sí-
fellt fleiri möguleikar til boða, svo
að sérhver geti algjörlega breytt
samkvæmt persónulegum þörfum
án þess að verða aðþrengdur af
tilskipunum, valdboðum eða
„grundvallarstef num“ “ (Róbert
Havemann, prófessor, brottrækur
frá A.-Berlín).
Viðskiptalíf og stjórnmál gera
einstaklinginn að hreinum tölu-
stöfum, sem unnt er að gera áætl-
anir með til langs tíma. Stórfélög
áætla framleiðslu sína 20 ár
fram í tímann á grundvelli
markaðshorfa og tækifæra til að
stjórna mörkuðum og neyzlu.
Stjórnmálamenn eiga svo að sjá
um, að reikningarnir gangi upp,
oftast með því að viðhalda stöðug-
leika í viðskiptaheiminum, hrá-
efnaöflun, stjórnmálum. Sjálfir
eru þeir farnir að láta reikna út
um hamingju þjóða langt fram í
tímann, — eða óhamingju. Samt
virðist þeirri tölvu, sem ráðlagði
Vietnamstríðið hafa orðið ein-
hvers staðar á í messunni. Kannski
hefur hún ekki verið prógramm-
eruð með búddatrú ?
í augum stúdenta er „kerfið“