Læknaneminn - 01.04.1969, Blaðsíða 43

LÆKNANEMINN
1,3
GUÐMUNDUR S. JONSSON, EÐLISFR/EÐINGUR:
Um geislalækningatæki
I kjarneðlisfræði, og þó sér-
staklega í röntgeneðlisfræði, er
orkueiningin elektrónvolt, eV, af-
ar mikið notuð. Skilgreining henn-
ar er þannig, að eitt eV er sú orka,
sem ein rafeind (elektróna) hefur,
eftir að hafa fallið í gegnum
spennumismuninn eitt volt. e í eV
stendur í rauninni fyrir hleðslu
rafeindarinnar, sem er einn af
grundvallarstöðlum eðlisfræðinnar
og er 1,602 X10-19 Voltamp.sek.
(Wattsek.). Orkueiningin eV er
alls ekki gerð sérstaklega fyrir
rafeindir. Hún er notuð fyrir
margar orkumyndir kjarneðlis-
fræðinnar, og þá sérstaklega hvers
konar geislun. eV er hæfilega stór
eining til notkunar innan frum-
eindanna, en flestar aðrar orku-
einingar, sem við þekkjum úr dag-
legu lífi, eru allt of stórar. Tökum
sem dæmi kWst, sem er 3,6 millj.
Wattsek. þ. e. 1 eV=4,5 X 10~2(i
kWst., eða kílókal., en þá er 1
eV=3,3 x 10-23 kcal.
Yfireiningar af eV eru 1000 eV
eða 1 keV, 1 millj. eV eða 1 MeV
og 1 bilj. eV eða 1 BeV. Bráðlega
má sjá, hve þægileg þessi orkuein-
ing er í geislalækningafræði, en
þar samsvarar orka geislanna í
þessari einingu þeirri háspennu,
sem notuð er í tækjunum til fram-
leiðslu á geislunum.
Þegar talað er um notkun á
jónandi geislun til geislalækninga,
er yfirleitt átt við röntgengeislun,
gammageislun og betageislun.
Reyndar hefur verið reynt að nota
bæði neindageislun, róteindageisl-
un og fleiri gerðir geislunar, en
slíkt hefur ekki náð neinni út-
breiðslu, og mun það ekki rætt
frekar hér. I eðli sínu er röntgen-
geislun og gammageislun sams
konar geislun, munurinn er sá, að
röntgengeislun myndast utan
frumeindakjarnanna, og það er sú
geislun, sem framleidd er í rönt-
genlömpum og öðrum tækjum, en
gammageislun á upptök sín inni í
frumeindakjörnum og kemur frá
geislavirkum efnum við kjarna-
breytingar þeirra. Mikill munur er
á röntgen- og gammageislun ann-
ars vegar og betageislun hins veg-
ar. Röntgen- og gammageislun eru
fyrst og fremst rafsegulbylgjur
með fremur litlum efniseiginleik-
um. Þó verður stundum að nota
agnarhugtakið til að skýra suma
eiginleika þeirra, og þá má líta á
þá sem afar litlar óhlaðnar agnir,
er berast áfram með ljóshraða, og
kallast þær fótónur. Betageislun
er fyrst og fremst agnageislun, þ.
e. rafeindir, en hraði þeirra er
minni en Ijóshraðinn og fer eftir
orku þeirra. Rafeindir eru nei-
kvætt hlaðnar agnir.
Aðaleiginleiki jónandi geisla og
sá eiginleiki, sem öll notkun þeirra
í læknisfræði byggist á, er, að þeir
breyta frumeindum og sameindum
efna þeirra, sem þeir fara í gegn-
um. Þeir jóna efnið, en það þýðir,
að þeir nota hluta af orku sinni
eða alla orkuna til að rífa rafeind-
ir af brautum sínum innan frum-
einda og sameinda, þannig að
frumeindin eða sameindin stendur