Læknaneminn - 01.10.1987, Qupperneq 63

Krabbamein í briskirtli
Davíð O. Arnar læknanemi
Inngangur
Þegar Qallað er um krabbamein
í briskirtli er yfirleitt átt við adeno-
carcinoma sem er meira en 90% af
öllum krabbameinum í kirtlinum
(1). Tíðni sjúkdómsins hefur aukist
mjög á Vesturlöndum undanfarna
áratugi. Krabbamein í briskirtli er
nú ein af algengustu dánarorsökun-
um vegna krabbameins í þessum
heimshluta. Orsakir sjúkdómsins eru
óþekktar, en sýnt hefur verið fram á
tengsl við reykingar og mataræði
(2,3). Einkenni koma yflrleitt seint
fram og er sjúkdómurinn því oftast
langt genginn við greiningu. Með-
ferð verður því erfið og lifun er stutt
eftir greiningu.
Á undanfornum árum hafa komið
fram nýjar aðferðir við greiningu
briskirtilkrabbameins. Ómun (ultra-
sonography), tölvusneiðmynd
(computed tomography — CT) og
ERCP (endoscopic retrograde chol-
angiopancreatography) er nú oft
beitt við greiningu þessa sjúkdóms.
Leit heldur áfram að sértækum
æxlisvísi (tumor marker) fyrir bris-
kirtilskrabbamein. Slíkur æxlisvísir
myndi hugsanlega auðvelda grein-
ingu briskirtilskrabbameins á fyrri
stigum og auka líkur á lækningu.
Faraldsfræði
Krabbamein í briskirtli hefur
aukist mjög á Vesturlöndum undan-
farna áratugi. í Bandaríkjunum hef-
ur tíðnin aukist um 300% frá 1930
og nálgast nýgengi 11/100 þús. íbúa á
ári (4). Árlega er talið að um 24 þús.
einstaklingar látist af völdum sjúk-
dómsins í Bandaríkjunum (5) og er
sjúkdómúrinn 4. algengasta dánar-
orsök vegna krabbameina þar í landi
(4). Tíðni sjúkdómsins hefur verið
talin sérstaklega há á Norðurlöndum
(6).
Á árunum 1980-1984 var briskirt-
ilskrabbamein í 7. sæti á íslandi
hvað varðar heildarnýgengi hjá körl-
um með 10.9/100 þús karla en í 10.
sæti hjá konum með 7.6 ný tilfelli ár-
lega miðað við 100 þús konur (7).
Sjúkdómurinn er algengari í körl-
um en konum og er kynjahlutfall
u.þ.b. 1.5:1 — 2:1 (1,4). Briskirtil-
krabbamein er mjög sjaldgæfur sjúk-
dómur í fólki undir fertugt. Sjúk-
dómurinn greinist oftast á aldursbil-
inu 65 — 84 ára (8).
Orsakir
Orsakir krabbameins í briskirtli
eru ókunnar. Aukning á tíðni sjúk-
dómsins á Vesturlöndum bendir til
þess að umhverfisþættir séu hugsan-
lega orsakaþættir (9). Sýnt hefur
verið fram á fylgni á milli reykinga
og briskirtilkrabbameins
(2.9.10.11.12) . Sjúkdómurinn er
tvisvar til þrisvar sinnum algengari
hjá fólki sem reykir, heldur en þeim
sem reykja ekki (13). Ennfremur hef-
ur verið sýnt fram á að aukin neysla
dýrafitu og próteina getur aukið
hættu á briskirtilkrabbameini
(3.9.10.11.12) . Iðnaðarmengun er tal-
in tengjast aukinni tíðni sjúkdómsins
og eru sérstaklega nefnd störf í kola-
námum (17), málm-(14), tré-(15) og
efnaiðnaði (16).
Líklegt er talið að tengsl séu á
milli krabbanteins í briskirtli og
langvinnrar briskirtilbólgu (chronic
pancreatitis, idiopathic familial
pancreatitis) en rannsóknir hafa sýnt
breytilega fylgni, allt frá engri upp í
30% (18,19). Það sama má fullyrða
um tengsl kaffidrykkju og briskirtil-
krabbameins (20,21).
Ekki hefur tekist að sýna fram á
samband áfengisdrykkju og krabba-
meins í briskirtli (1,9,19). Hugsan-
legt er að þeir einstaklingar sem hafa
sykursýki af týpu I séu í aukinni
hættu að fá briskirtilskrabbamein
(22).
Talið er að neysla á treíjaríkri
fæðu og vítamínum A, C, E, geti
veitt ákveðna vernd gegn briskirtil-
krabbameini (9)
Meinafræði og stigun
Til eru nokkrar tegundir af
krabbameini í brisi. Lang algengast
er adenocarcinoma, útgengið frá yf-
irborðsþekju ganga briskirtilsins.
Myndar það yfir 90% af öllum æxl-
um í kritlinum (1). Næst stærsti
ílokkurinn eða um 5% eru æxli út-
gengin frá Langerhans eyjum (islet
cell tumors). Þeirra æxla verður yfir-
leitt vart snemma því þau seytra oft
hormónum (1).
Meðal annarra sjaldgjæfari æxla í
brisi má nefna acinar cell-, giant
LÆKNANEMINN VmiAO. árg.
61