Læknaneminn - 01.04.1998, Side 15

Faraldsfræði kransæðasjúkdóms
áhætta (relative risk) sem fyrirbyggjandi hjartasjúk-
dómafræði hefur ríkulega nýtt sér og er hreint faralds-
fræðiiegt hugtak. Tölfræðileg fylgni áhættuþátta og
sjúkdómatíðni sannar að sjálfsögðu aldrei orsakasam-
band en getur lagt til efnivið í vinnutilgátur um orsaka-
samband sem síðan er unnt að prófa með tilraunum
eða klíniskum athugunum. Þó hafa ákveðin skilmerki
verið sett fram til að meta líkur á orsakasambandi milli
áhættuþáttar og sjúkdóms (2). Þá er lagt mat á 1) töl-
fræðilegan styrk sambandsins og samkvæmni milli mis-
munandi faraldsfræðilegra rannsókna. 2) Samband
skammts eða styrks áhættuþáttar og sjúkdóms og hvort
tímaröð er rökrétt. 3) Hvort sértækt og sjálfstætt sam-
band er milli áhættuþáttar og sjúkdóms og 4) hvort
rökrétt samræmi finnst milli faraldsfræðilegra athugana
og tilraunavinnu sem lýtur að meinþróun sjúkdómsins.
UM HEIMSINS BREIÐU BYGGÐIR
Þótt kransæðasjúkdómur hafi verið á undanhaldi á
Islandi og víða í Evrópu og N-Ameríku hin síðustu ár
er allt annað uppi á teningnum þegar skyggnst er um
veröld víða (3,4). Eins og spáð var á áttunda áratugn-
um hafa smitsjúkdómar vikið sem helsta dánarorsök
nær alls staðar í heiminum nema á Indlandi og hluta
Afríku. Við þessum vafasama heiðri hafa tekið ýmsir
krónískir sjúkdómar sem lengi hafa skipað þennan sess
í velmegunarlöndunum, einkum hjarta- og æðasjúk-
dómar. Nú er svo komið að annað hvert dauðsfall í þró-
unarlöndunum svokölluðu er af völdum hjarta- og
æðasjúkdóma. Margar ástæður liggja til grundvallar:
1. Hæklcandi meðalaldur ásamt lækkandi ung-
barnadauða hafa skapað skilyrði fyrir hjarta- og
æðasjúkdóma að hasla sér völl og eru talin vega
þyngst í þessari þróun.
2. Léleg næring á fyrstu árum ævinnar og jafnvel
fyrir fæðingu virðast tengjast auknum líkum á
hjarta- og æðasjúkdómum síðar á ævinni. Bresk-
ar og bandarískar rannsóknir benda til að Iág
fæðingarþyngd sé áhættuþáttur kransæðasjúk-
dóms sextíu árum síðar.
3. Auknum þjóðartekjum í þróunarlöndunum
virðist að talsverðu leyti varið í fituríkari mat en
heíðbundið mataræði þjóðanna hefur boðið upp
á, og í bíla, og sígarettur. Mataræðisbreytingin
og minnkuð hreyfing keyrir upp tíðni kransæða-
sjúkdóms með ógnarhraða. Að mati WHO
munu dauðsföll af völdum reykinga árið 2010
vera um 10 milljónir, þar af um 90% í þróunar-
löndunum (hjarta- og æðasjúkdómar, hin ýmsu
krabbamein og krónískir lungnasjúkdómar).
4. Innbyrðis margföldunaráhrif hinna ýmsu
áhættuþátta munu koma harkalega niður á þró-
unarlöndunum, einkum þegar verndandi áhrifa
mjög lágs LDL-kólesteróls gætir ekki lengur.
Þetta gildir einnig í iðnvæddum Asíulöndum
eins og Japan þar sem á síðustu áratugum hefur
orðið gríðarleg hæklcun á kólesterólgildum þjóð-
arinnar vegna breytinga á mataræði í átt til þess
sem tíðkast á Vesturlöndum (5). í kjölfarið hef-
ur orðið mikil aukning í nýgengi kransæðasjúk-
dóms.
5. Erfðafræðilegar forsendur. Hungur og hörgull
fyrri alda kann að hafa valið út einstaklinga með
erfðafræðilega hæfni til að safna orkubirgðum
(“thrifty génes”). Með iðnvæðingu þriðja heims-
ins eru því sérstök erfðafræðileg skilyrði fyrir
offitu, sykursýki og háum blóðþrýstingi.
6. Meðal Indverja sem flutt hafa til Vesturlanda er
kransæðasjúkdómur tvöfalt til áttfalt algengari
en hingað til hefur verið reyndin meðal Indverja
í heimahögum.
I mörgum þessara landa hefur framtíðin þegar barið
að dyrum. I Suður-Kóreu var kransæðasjúkdómur nán-
ast óþekktur fyrir 1960. Fræg er samanburðarrannsókn
á kransæðum fallinna Bandaríkjamanna og Kóreu-
manna úr Kóreustríðinu en hún sýndi verulega æða-
kölkun í æðum hinna ungu bandarísku hermanna en
kóreanskar æðar voru sléttar eins og í ungbörnum (7).
Síðustu áratugina hefur meðalkólesteról hækkað úr 150
mg/dl í um 190 mg/dl meðal Suður-Kóreumanna og
tíðni kransæðasjúkdóms vaxið gríðarlega. Er nú svo
komið að kransæðasjúkdómur er aðalviðfangsefni
hjartalækna þar í landi.
Sérstaklega hefur verið athyglisvert að fylgjast með
þróun mála í Evrópu síðustu áratugi (3,8). Samtímis því
að nýgengi og algengi hinna ýmsu forma kransæðasjúk-
dóms hafa farið lækkandi í Vestur-Evrópu hafa þau risið
með ógnvekjandi hraða í Austur-Evrópu. Mynd 1 sýnir
aldursstaðlaða dánartíðni (allar dánar-
orsakir) fyrir karla í hinum ýmsu Evrópulöndum og
teygir sig reyndar austur í Asíu. Mynd 2 sýnir það sama
LÆKNANEMINN • 1. tbl. 1998, 51. árg.
13