Læknaneminn - 01.04.1998, Qupperneq 29

Magnús Páll Albertsson
ferðina einhvern næstu daga. Einnig má flokka brotin
eftir því hvort þau eru stöðug þannig að líklega haldist
góð lega í gipsumbúðum eða óstöðug og þar með lík-
leg til að skekkjast þrátt fyrir góðar umbúðir. Þannig
eru skábrot og spiralbrot í fmgurkjúkum í eðli sínu
óstöðug og þarf því oft að festa þau með aðgerð. Ef þau
Mynd 2: Æskileg staða handar í umbúðum
(position of safety).
eru algerlega án skekkju í upphafi er rétt að láta reyna
á Iokaða meðferð í gipsumbúðum en þá þarf að fylgjast
vel með brotlegunni þannig að hægt sé að grípa inn í og
gera aðgerð ef legan breytist. Þannig brot ætti að skoða
með röntgenmyndum eftir eina viku og aftur eftir tvær
vikur og síðan hætta gipsmeðferð eftir þrjár vikur ef allt
er í lagi. Stöðug brot er hins vegar nægilegt að mynda
einu sinni á meðferðartímanum, eftir u.þ.b. eina viku,
til að tryggja að þau skekkist ekki áður en orðið er of
seint að gera við þau með aðgerð.
Stirðleiki er oft verulegt vandamál hjá sjúklingunum
þegar hinni eiginlegu brotameðferð lýkur og hafa ber
umbúðatíma eins stuttan og mögulegt er. Stirðleikinn á
sér nokkrar skýringar en samgróningar milli sina og
sinaslíðra eða milli sina og beina eru oft ástæðurnar.
Auðvelt er að ímynda sér það þegar hugsað er til þess
að sinar liggja mjög nálægt beini í fmgrunum og geta
sinarnar fest í örmassanum þegar brotið er að gróa, sér-
staklega ef sinarnar eru stöðugt í kyrrstöðu. I ljósi þessa
er einnig auðvelt að sjá hvers vegna hættan á stirðleika
vex verulega ef um opin beinbrot er að ræða eða ef gert
er að brotinu með aðgerð, en þá er hætta á meiri ör-
vefsmyndun. Þannig er augljós kostur ef gera þarf að
brotinu og ef festa þarf brot með innri festingu, að hafa
hana nógu sterka og stöðuga til að óhætt sé að sleppa
gipsmeðferð eftir aðgerðina og láta sjúklinginn heíja
hreyfiþjálfun fljótlega að aðgerð lokinni.
Samvextir í liðum valda einnig stirðleika og á það sér-
staklega við þegar brotin ganga inn á liðfleti. Ef hönd-
in er í rangri stöðu í umbúðunum þá geta hliðarlið-
bönd í liðum, sérstaklega hnúaliðum (MCP - metacar-
pophalangeal) og fingurliðum (PIP — proximal inter-
phalangeal og DIP — distal interphalangeal), styst og
þannig valdið verulegri hreyfiskerðingu jafnvel varan-
legri. Það er því mjög mikilvægt að vanda verulega vel
til allra umbúða sem lagðar eru á hendur, sérstaldega ef
umbúðirnar eiga að sitja í þrjár vikur eða svo. Mynd 2
sýnir heppilegustu stöðu handarinnar í umbúðum og í
þessari “position of safety” á höndin að vera nema að-
stæður krefjist annars. I þessari stöðu eru nefnilega áð-
urnefnd liðbönd í lengstu stöðu og hætta á styttingu
þeirra lítil.
Síðast en ekki síst ber að hafa í huga að bjúgur í hönd
og fingrum veldur verulegum stirðleika. Hendur sem
eldd eru hreyfðar geta safnað á sig bjúg. Bjúgur eykur á
stirðleikann sem aftur eykur á bjúgsöfnun. Þannig
verður auðveldlega til vítahringur sem erfitt eða
ómögulegt getur reynst að brjóta upp, sérstaklega ef
hann hefur verið lengi til staðar. Þannig er augljóst
mikilvægi þess að halda hendinni hátt og ekki láta hana
hanga niður nema stuttan tíma í einu, og einnig hvetja
sjúklinga til hreyfiþjálfunar um leið og óhætt þykir.
FIIMGURBROT
Fjærkjúkubrot
Brot fremst í fjærkjúku (mynd 3) þarfnast oftast
engrar sérstakrar meðferðar en ef um er að ræða þver-
brot ofar í fjærkjúkunni verður að gæta þess að þau grói
Mynd 3: Brot fremst í fjærkjúku.
ekki með stallmyndun á þeim hluta sem styður undir
naglbeðinn. Oft dugar fingurspelka (álspelka) til að
halda þessum brotum réttum en ef það reynist erfitt er
oft betra að festa þau með pinna (mynd 4). Pinnann
LÆKNANEMINN • 1. tbl. 1998, 51. árg.
27