Læknaneminn - 01.04.1998, Blaðsíða 43

Hægðatregða meðal aldraðra.
ORSAKAÞÆTTIR HÆGÐATREGÐU
Orsakir hægðatregðunnar eru oftast margar sam-
tímis.
Meðal þeirra sem yngri eru orsakast hægðatregða
oftast af of Iitlu rúmmáli hægða í ristlinum, sem
afleiðing af of lítilli neyslu trefja. Of lítil vökva-
neysla og líkamsþurrkur (dehydration) orsakar
einnig hægðatregðu.
Meðal þeirra sem eldri eru orsakast hægðatregða
oftast af hægari ristilhreyfingum.
Hægðatregða er einnig algeng meðal þeirra sem fá
litla hreyfingu vegna rúmlegu eða annarar fötlun-
ar.
Fjölnotkun lyfja (polypharmacia) tengist hægða-
tregðu en ákveðin lyf eru þó líldegri til þess en
önnur: andkólinerg lyf svo sem sterk geðlyf og
þríhringlaga þunglyndislyf, opiöt svo sem Morf-
in og Kódein, þvagræsilyf, calsíumblokkarar
(Verapamil), járn, sýrubindandi Iyf sem innihalda
alumíum, sum flogaveikislyf og gigtarlyf
(NSAID). Einnig myndast þol gagnvart hægða-
lyfjum sem auka þarmhreyfingar við langvarandi
notkun þeirra.
Vel þekkt er að þunglyndi, heilabilun og bráð-
arugl (confusion /delerium) tengjast hægða-
tregðu. Taugasjúkdómar í mænu, Parkinson sjtik-
dómur og heilablóðföll sömu Ieiðis. Aðrir lang-
vinnir líkamlegir sjúkdómar sem tengjast hægða-
tregðu eru hjartabilun, sykursýki, vanstarfsenri á
skjaldkirtli (hypothyroidism), hypokalemia
hypercalcemia og nýrnabilun.
Hægðatregða getur einnig verið fyrsta einkennið
um hindranir hverskonar: æxli í ristlinum sjálf-
urn, þrýstingi frá aðliggjandi líffærum þ.e. innri
kynfærum kvenna og blöðruhálskirtli endaþarms-
sig (rectocele) og gyllinæð (hæmorrhoid).
Sprunga í endaþarmsopi (fissura ani) getur hindr-
að hægðalosun vegna sársauka.
AFLEIÐINGAR HÆGÐATREGÐU
Verkir og óþægindi, líkamleg sem andleg eru algeng-
ustu afleiðingar hægðatregðu.
Risaristill (megacolon) myndast með uppsöfnun á
hægðum í endaþarmi og rýrnunar á taugum ristils-
ins (plexus myentericus). Hann er líklegast oftar af-
leiðing af langstæðri hægðatregðu (5) en sjaldnar
sjálfstæður sjúdómur (idiopathiskur) rneðal aldraðs
fólks á stofnunum. Risaristill er einnig lýst eftir 30-
40 ára ertandi hægðalyfjanotkun (6).
Hægðaleki (incontinence fecalis) er oftast orsakaður
af hægðatregðu. Hægðaleki getur einnig verið ein-
kenni um annan ristilsjúkdóm, svo sem illkynja vöxt
eða bólgusjúkdóm. Þeir eru greindir með enda-
þarmsspeglun. Skemmdir á taugakerfi ristilsins veld-
ur einnig hægðaleka. Hægðaleki vegna hægðatregðu
einkennist af niðurgangi eða þunnfljótandi hægð-
um. Endaþarmurinn er oftast fullur af hægðum við
þreyfingu, oftast harðar en geta einnig verið linar
eða jafnvel engar, ef hægðastíflan er ofar i ristlinum
(7). Þunnfljótandi hægðirnar leka þá framhjá
hægðakögglunum og er þá talað um framhjáhlaup.
Snúningur á ristli (volvulus) er lífshættulegur
öldruðum, þar sem þeim er oft ekki treyst í aðgerð-
ir vegna slaks líkamlegs ástand. Stundum getur þó
einföld endaþarmsspeglun (sigmoidoscopia) eða
innhelling með röntgenmyndatöku rétt úr viðsnún-
ingnum á ristlinum.
EINKENNI
Einkenni um hægðatregðu geta verið á ýmsa vegu.
Algengast er að viðkomandi lýsi sjálfur hægðatregðu, að
þær séu stopular og harðar. Skoðanir fólks á því hvað
séu eðlilegar hægðavenjur eru breytilegar, og hægða-
tregða þarf ekki að vera raunverulega til staðar þó við-
komandi haldi því fram sjálfur.
Meðal háaldraðra og vitrænt skertra geta einkenni
um hægðatregðu verið afbrigðileg (atypic) með kvið-
verkjum, uppþembu, ógleði og jafnvel uppköstum.
Slappleiki, óljósir verkir, óróleiki og köll geta einnig
LÆKNANEMINN • 1. tbl. 1998, 51. árg.
41