Læknaneminn - 01.04.1998, Qupperneq 80

Móttaka mikið
slasaðra
INNGANGUR
Mikilvægur hluti af starfi margra lækna er móttaka
og aðhlynning mikið slasaðra (multiple trauma). Hér
á landi fer það starf aðallega fram á Slysadeild SHR en
einnig í töluverðum mæli á hinum fjölmörgu heilsu-
gæslustöðvum og sjúkrahúsum landsbyggðarinnar.
Unglæknar og læknanemar lenda margir í þeirri
aðstöðu að verða fyrstir læknismenntaðra til að sinna
þessum sjúklingum.
Það getur skipt sköpum að rétt sé staðið að fyrstu
meðhöndlun fjöláverkasjúklinga, bæði hvað lífslíkur
og örorku varðar og er í þeim efnum stundum talað
um „the golden hour“. Því er mikilvægt að læknar
þekki grundvallaratriðin í uppvinnslu sjúklinga með
fjöláverka og geti greint, forgangsraðað og brugðist
rétt við ástandi þess slasaða.
Þessari samantekt er ætlað að leggja þeirri baráttu
lið og mun hér verða fjallað um grundvallarhugtök,
kerfisbundna uppvinnslu mikið slasaðra (Advanced
Trauma Life Support) og áverka á brjóstholi og
kviðarholi. I síðari greinum er ætlunin að taka fyrir
höfúð- og hryggáverka.
ADVANCED TRAUMA LIFE SUPPORT (ATLS)
Þetta uppvinnslukerfi var hannað fyrir 20 árum í
Bandaríkjunum og er náskylt hinu eldra Advanced
Cardiac Life Support (ACLS). Forsaga þess er sú að árið
1976 fórst einkaflugvél skurðlæknisins J. Styners. Hann
Höfundar eru deildarlœknar
á SHR og Landspítalanum
Ingvar Hákon Ólafsson Einar Kr. Hjaltested
flaug henni sjálfur og um borð með honum var
eiginkona hans og fjögur börn þeirra. Eiginkona hans
fórst í slysinu en hann og börnin slösuðust alvarlega. 1
tíu klukkustundir hlúði hann að fjölskyldu sinni á
slysstaðnum áður en hjálp barst. Sú handvömm sem
hann varð vitni að þegar þau komust á sjúkrahús, varð
til þess að hann ásamt nokkrum læknum sem unnið
höfðu eftir ACLS ákváðu að setja upp svipað kerfi sem
myndi taka til fjöláverka. ATLS hefur náð almennri
útbreiðslu í Bandaríkjunum og hefur einnig verið tekið
upp í fjölmörgum löndum Evrópu. ATLS kennsla fer
fram í námskeiðsformi þar sem í upphafi er undirbún-
ingstími þar sem læknirinn les sér til unt viðfangsefnið.
Því næst er námskeiðið sjálft sem tekur 3 daga. Það er
mjög krefjandi og samanstendur af fyrirlestrum, æfinga-
stöðvum og prófum.
Sýnt hefur verið fram á að dauði í kjölfar slysa gerist á
þremur tímaskeiðum. Fyrsta skeiðið tekur til fyrstu
sekúndna til mínúna eftir slysið og er dánarorsök þá oftast
vegna sundurtætingar á heila eða heilastofni, efri hluta
mænu, hjarta, ósæðar eða annarra stórra æða. Annað
skeiðið nær yfir mínútur til nokkurra klulckustunda eftir
slysið og er dauði á þessu tímabili oftast vegna utan- eða
innanbastsblæðinga (epidural, subdural), loft- eða
blóðbrjósts (pneumothorax, hemothorax), blæðinga frá
lifur eða milta, mjaðmagrinda-brota eða annarra
fjöláverka þar sem blóðtap er verulegt. A þriðja
tímaskeiði sem nær yfir daga til vikur deyja sjúklingar
vegna blóðsýkinga (sepsis) eða fjölkerfabilunar. ATLS
miðast við annað stigið af augljósum ástæðum.
ATLS uppvinnslan hefst stundum á vettvangi en oftast
fer hún fram á slysa- og bráðamóttöku. Dæmigert teymi
sem framkvæmir slíka uppvinnslu getur litið svona út:
• Stjórnanda sem metur áverka, samstillir hópinn og
ábyrgist að rétt sé að málum staðið
78
LÆKNANEMINN • 1. tbl. 1998, 51. árg.