Læknaneminn - 01.04.1998, Blaðsíða 100

Hildur Helgadóttir ogjón Jóhannes Jónsson
geta endst í aðeins 5-10 daga (3). Síendurtekinna
sýkinga er því þörf, en sýkingar með adenóveirum geta
eins og áður var minnst á valdið bólgu- og
ónæmissvörunum. Meðferð cystic fibrosis með
adenóveirugenaflutningi hefur því enn sem komið er
ekki gengið eins vel og vonir stóðu til. Lentiveirur eða
lípósóm eru ef til vill betur fallnar til að flytja CFTR-
genið inn í frumur þessara sjúklinga og er að svo stöddu
verið að rannsaka þann möguleika.
Fjölþátta sjúkdómar, -krabbamein
I krabbameini er það oft röð breytinga í erfðaefni
frumu sem gerir að verkum að hún fer að haga sér líkt
og æxlisfruma. Þessar breytingar geta verið óvirkjun
æxlisbæligena (tumor supressor genes, t.d. p53 genið),
virkjun æxlisgena (oncogenes, t.d. K-ras genið) og jafn-
framt tap á öðrum genum frumunnar. Vegna þeirra
fjölmörgu þátta sem koma við sögu í tilurð krabba-
meinsfruma hafa menn hugsað sér nokkur mismun-
andi form genameðferðar og hafa nú þegar sumar þeirra
verið prófaðar á sjúklingum (5,11,12). Margar aðferð-
irnar virðast lofa góðu og spennandi verður að sjá hvað
framtíðin ber í skauti sér í þessum fræðum.
Rannsóknir á sviði krabbameinsgenalækninga hafa
aðallega beinst að eftirfarandi þáttum:
1) Auka getu æxlisfruma til að kalla fram
ónæmissvar (mynd 3):
Æxlisfrumur krabbameinssjúklings eru sýktar in
vitro með víxlveirum sem innihalda gen sem tjá
cytokin eins og IL-2 eða TNF (tumor necrosis factor).
Þessar frumur eru svo gerðar skaðlausar með kröftugri
geislun og svo komið aftur fyrir í líkama sjúklings. Þar
kalla cytokinin fram ónæmissvar gegn hinum
utanaðkomandi frumum og virðast á þennan hátt geta
komið á stað almennu ónæmissvari í líkamanum gegn
æxlisfrumum. Erfðabreyttu frumurnar virka því sem eins
konar æxlisbóluefni (tumor vaccine) (1,12,13). þessi
aðferð hefúr verið prófuð á sjúklingum með brjósta-
krabbamein, neuroblastoma, nýrnakrabbamein, sortu-
mein og ristilkrabbamein og virðist skila nokkrum
árangri (1,5). Einfaldari aðferð, þar sem adenóveirum
með cytokingeni er sprautað beint í æxli in vivo, hefur
einnig reynst vel. Æxlin hafa tjáð cytokinin og þau hafa
vakið ónæmissvar og æxlisfrumum þannig verið eytt.
Hins vegar er óvíst hvort ónæmiskerfið myndi ráðast
gegn hugsanlegum meinvörpum æxlis. Alls beinast 64
rannsóknir í heiminum að ónæmisgenameðferðum líkt
og þessum (11).
2) Auka getu ónæmisfruma til að ráða
niðurlögum æxlisfruma:
Þessi nálgun felur í sér að flytja cytokingen inn í T-
lymphocyta með það að markmiði að þessi cytokin
myndu sértækt ráða niðurlögum æxlisfruma. Lítil
reynsla er komin á þessa gerð meðferðar og enn sem
komið er hefur gengið illa að láta T-lymphocyta tjá
cytokin á skilvirkan hátt (13).
3) Auka viðkvæmni æxlisfruma gegn utanað-
komandi lyfjum:
Þetta hefur aðallega verið gert á þann hátt að
thymidin kinasa geni úr herpes simplex veiru (HSVtk)
hefur verið komið fyrir beint (in situ) í æxlisfrumum.
HSVtk gerir frumur viðkvæmar fyrir herpeslyfmu gan-
ciclovir og því drepast æxlisfrumurnar þegar þetta lyf er
gefið. Borið hefur góðan árangur að flytja HSVtk
genið inn í heilaæxli með víxlveirugenaferju.
Ganciclovir hefur drepið þær æxlisfrumur sem hafa
tekið inn genið, en auk þess drepið æxlisfrumur í kring
sem eru án HSVtk gens. Þessi áhrif kallast „bystander
effect“ (1,12,13,14). Alls eru 24 rannsóknahópar í
heiminum að vinna með HSVtk / ganciclovir
genalækningakerfi, en að auki eru tveir hópar að vinna
með svipað kerfi byggðu á E. coli cytosín deaminasa geni
og lyfinu 5-fluorocytosin (11).
4) Auka viðnám eðlilegra frumna gegn krabba-
meinslyfjum:
MDR-1 (multi drug resistance) genið er gen sem
hefur verið klónað úr krabbameinsfrumum sem þróað
hafa með sér viðnám gegn krabbameinslyfjum. Þetta
gen hefur verið flutt in vitro inn í stofnfrumur bein-
mergs og þeim svo skilað aftur inn í líkama sjúklings.
Þegar lyfjameðferð hefst hafa stofnfrumurnar og
afkomendur þeirra sterkari vörn gegn krabba-
meinslyfjum. Með þessum hætti er mögulegt að gefa
sjúklingum öflugri (og þar með virkari) krabbameinslyf
en ella (12,13). Eins og stendur eru sjö rannsóknir í
gangi á þessu sviði (11).
5) Æxlisfrumur erfðabreyttar með æxlisbæli-
genum:
Stölckbreyting á æxlisbæligeninu p53 er afar algeng í
æxlisfrumum. p53 beinir frumum með skaddað
erfðaefni inn í apoptosis (stýrðan frumudauða), en frum-
ur án p53 halda áfram að vaxa og skipta sér þrátt fyrir
J
98
LÆKNANEMINN • 1. tbl. 1998, 51. árg.