Læknaneminn - 01.04.1998, Side 101

Genalækningar
miklar DNA-skemmdir. Menn hafa því beint sjónum
sínum að því að flytja þetta gen inn í æxlisfrumur og
p53 genið hefur t.d. verið flutt með víxlveirugenaferju
inn í lungnaæxli með athyglisverðum árangri (12).
Fimmtán rannsóknir beinast eins og stendur að
genalækningum með æxlisbæligenum og þar af byggj-
ast sjö rannsóknir á p53 geninu (11).
6) Bæling tjáningar onkógena:
Enn er lítil reynsla komin á slíka nálgun, en menn
hugsa sér að með því að flytja kjarnsýrubúta sem eru
mótsvarandi (antisensense) við mRNAafurð onkógens,
t.d. K-ras inn í æxlisfrumur myndu RNA sam-
eindirnar parast og því ekki nýtast til þýðingar í frum-
unni (1,12).
Smitsjúkdómar, —HIV
Genalækningarannsóknir á smitsjúkdómum hafa
aðallega beinst að eyðniverunni (HIV). Rannsóknir
hafa að mestu leyti miðast að DNA bóluefnum (DNA
vaccines) og innanfrumu ónæmisaðgerðum (intracell-
ular immunizations) (1,15):
DNA bóluefni:
Við bólusetningu eru oft gefnar óvirkar veirur eða
bakteríur sem kalla fram ónæmissvar í líkama við-
takanda án þess að valda viðkomandi sjúkdómi.
Sértækara og hættulausara er að gefa aðeins ákveðinn
hluta af örveru t.d. hjúpprótín veiru. DNA-bóIusetn-
ing fer skör ofar, en með slíkri bólusetningu eru gen
flutt inn í frumur einstaklings og tjá þau síðan einstaka
veiruhluta sem svo kalla fram ónæmissvar (16,17,18).
Hjúpgen HIV veirunnar hafa verið flutt inn í frumur
með víxlveiru- og vacciniveirugenaferjum. DNA-
bólusetningar gegn HIV hafa meðal annars verið gerðar
á simpönsum og skilað þar góðum árangri (19).
Rannsóknir á mönnum eru einnig í gangi, en enn er of
snemmt að segja til um árangur þeirra.
Innaxiffumu ónæmisaðgerð:
Aðferðin byggir á því að frumur eru erfðabreyttar
þannig að þær veita veirutímgun í umfrymi sínu mót-
stöðu. Ríbósím hafa meðal annars verið flutt inn í frum-
ur með þetta að markmiði. Ríbósím eru RNA
sameindir úr plönturíkinu sem haga sér eins og ensím
að því Ieyti að þau klippa sértækt önnur RNA. Hægt
er að láta ríbósím klippa RNA eyðniveirunnar sértækt.
Þannig ríbósím hafa verið flutt inn í frumur með
víxlveirugenaferjum. Ríbósímin hafa veitt HIV sýkingu
viðnám í frumum í frumurækt og jafnframt í tilrauna-
dýrum (20). Onnur möguleg leið til að sporna gegn
veirutímgun í umfrymi er að flytja inn kjarnasýrur sem
eru mótsvarandi við RNA eyðniveirunnar. Eins og
áður hefur verið nefnt myndi slík aðferð koma í veg
fyrir tjáningu þessara RNA sameinda.
L0KA0RÐ
Eins og Iýst hefur verið hér að framan þá eru
viðamiklar rannsóknir í gangi í genalækningum. Sviðið
er enn þá ungt, fyrstu sjúklingarnir voru meðhöndlaðir
fyrir eingöngu sjö árum síðan. Flestar tilraunir sem
gerðar eru í dag miða fyrst og fremst að því að kanna
skilvirkni genaflutnings og hvort að meðferðinni fylgi
aukaverkanir. I sumum tilvikum hafa niðurstöður bent
til þess að nokkur árangur hafi náðst. Enn þá er of
snemmt að segja hversu langvarandi hann er og ekki
hefur verið lýst lækningu á neinum sjúkdómi með
genaflutningi. Grunnhugmynd genalækninga felur
hins vegar í sér svo öflugt meðferðarkerfi að fræðilegur
möguleiki er á varanlegri lækningu á mörgum alvar-
legum sjúkdómum þar á meðal sjúkdómum sem engin
meðferð er til við í dag. Með áframhaldandi
rannsóknum gætu vonir þær sem bundnar eru við
genalækningar ræst og þær orðið hluti af viðtekinni
hátækni læknisfræði framtíðarinnar.
HEIMILDASKRÁ
1. Culver KW. Gene therapy: a handbook for physicians. New York:
Mary Ann Liebert inc. Publishers; 1994.
2. Larrick JW, Burck KL. Gene therapy: applications of molecular
biology. New York: Elsevier Science Publishing; 1991.
3. Baudet AL, Scriver CR, Sly WS, Valle D. Genetics, biochemistry,
and molecular basis of variant human phenotypes. In: Scriver CR,
Baudet AL, Sly WS, Valle D, ed. The metabolic and molicular bases
of inherited disease. 7th ed. New York: McGraw-Hill, 1995; vol
1:53-118.
4. Feuerbach FJ, Crystal RG. Progress in human gene therapy. Kidney
International 1996; 49:1791-4.
5. Crystal RG. Transfer of genes to humans: early lessons and obsta-
cles to success. Science 1995; 270:404-11.
6. GiinzburgWH, Salmons B. Developement of retroviral vectors as
safe, targeted gene delivery systems. J Mol Med 1996; 74:171-82.
7. Naldini L, Blömer U, Gallay P, et al. In vivo gene delivery and sta-
ble transduction of nondividing cells by a lentiviral vector. Science
1996; 272:263-7.
8. Pétursson G, Andrésdóttir V, Andrésson O, et al. Human and ovine
lentiviral infections compared. Comp Immun Microbiol Infect Dis
1991; 14:277-87.
9. Blease RM, Culver KW, Miller AD et al. T lymphocyte-directed
gene therapy for ADA-SCID: initial trial results after 4 years.
Science 1995; 270:470-475.
LÆKNANEMINN • 1. tbl. 1998, 51. árg.
99