Læknaneminn - 01.04.1998, Page 118

Frásog og aðgengi á 17 beta-estradíóli gefíð í cýklódextrín komplex
Ragnheiður Oddnv Árnadóttir^, Jens A. Guðmundsson^,
Þorsteinn Loftsson^, Matthías Kjeld^.
^LHÍ, ^Kvennadeild Landspítala, ^Lyfjafræði lyfsala,
^Rannsóknarstofa Landspítalans í blóðmeinafræði.
Inngangur: Tíðahvörf kvenna verða þegar minnkandi framleiðsla á estrógen
hormónum leiða til þess að mánaðarlegar blæðingar hætta. Þær heilsufarslegu breyt-
ingar sem fylgja í kjölfarið eru annars vegar skammtíma áhrif og hins vegar langtíma
áhrif. Helstu skammtíma áhrifin eru “vasomotor” einkenni (hitakóf og svitaköst),
svefntruflandir, kvíði og almenn vanlíðan og einkenni frá þvag- og kynfærum (þvag-
leki, tíð þvaglát, þurrkur í leggöngum o.fl.). Mikilvægustu langtímaáhrif estróg-
enskorts eru aukin tíðni hjarta- og æðasjúkdóma og beinþynning. Með því að með-
höndla konur á breytingaskeiði gegn hormónaskorti er hægt að koma í veg fýrir
skammtíma-óþægindi, tíðni hjarta- og æðasjúkdóma minnkar og beinþéttni eykst.
Algengasta lyfjaformið á estrógenum eru estradíól töflur sem teknar eru um munn,
en helsti gallinn við þær er mikið niðurbrot í þörmum og lifur við fyrstu umferð og
gefa þarf því frekar háa skammta til þess að fá viðunandi blóðþéttni á estradíóli.
Einnig er algengt að nota húðplástra, en með þeim er komist hjá fyrstu umferð í lif-
ur. Þannig er hægt að gefa mun minni skammta af estradíóli, en fá jafnframt góð
klínísk áhrif.
Cýklódextrín sameindir eru hringlaga sykrungar og með því að tengja þær við
lyfjasameindir eykst leysanleiki lyfja og stöðugleiki. í þessari rannsókn var kannað
frásog og aðgengi á estradíóli tengt cýklódextríni, gefið sem tungurótartöflur til frá-
sogs í munnslímhúð. Þannig sleppur lyfið við að fara um þarma og lifur og ætla má
að hægt sé að gefa enn lægri skammta af estradíóli til þess að fá klínísk áhrif.
Efniviður og aðferðir: Þátttakendur í rannsókninni voru 5 konur, 50-67 ára, sem
komnar voru yfir tíðahvörf fyrir meira en einu ári og voru ekki á hormónameðferð.
Hormónaástand þeirra var metið í upphafi með því að mæla serum estradíól, FSH
og LH. Rannsóknin náði yfir 2 daga hjá hverri konu. Fyrri daginn fengu konurnar
1 tungurótartöflu með 50 pg af 17beta-estradíóli í cýklódextrín komplex og seinni
daginn fengu þær 100 pg skammt. Blóðprufur voru teknar fyrir töflugjöf og síðan
eftir 15, 30, 45 og 60 mín. og 1 _, 2, 4, 6, 8 og 12 klst. til mælingar á serum estrad-
íóli, estróni, FSH og LH. Eftir hverja blóðprufu var mældur blóðþrýstingur og hjart-
sláttartíðni.
Niðurstöður: Við gjöf á 50 pg af estradíóli í cýklódextrín komplex fæst hratt frá-
sog úr munnslímhúð þar sem hámarksþéttni estradíóls næst eftir u.þ.b. 30 mín. Frá-
hvarfsfasinn er hraður og er lyfið nær horfið úr blóði eftir 4 klst. Svipaðar niðurstöð-
ur fást eftir gjöf á 100 pg skammti, nema mun hærri toppur næst eftir 15-30 mín.
Eftir 4-6 klst var blóðþéttni lyfsins orðin nánast sú sama og fyrir töflugjöf. Estrón
virðist hækka í samræmi við hækkun á estradíóli, en fráhvarsfasi þess er hægari. Ser-
um FSH lækkaði marktækt eftir gjöf á 100 pg, en ekki eftir lægri skammtinn. Ser-
um LH lækkaði hinsvegar marktækt eftir báða skammtana. Ekki sáust marktækar
breytingar á blóðþrýstingi né hjartsláttartíðni á meðan á rannsókninni stóð. Töflurn-
ar leystust upp á 2-5 mín og engin kvennanna kvartaði undan óþægindum frá
munni. Ein konan kvartaði undan höfuðverk stuttu eftir gjöf á stærri skammtinum,
en önnur óþægindi komu ekki fyrir.
Umræður: Mcð því að tengja estradíól við cýklódextrín og gefa það í tungurótart-
öflum fæst gott frásog, hvort sem gefinn er 50 pg eða 100 pg skammtur. Þéttni est-
radíóls eftir lægri skammtinn samsvarar gildum eins og það mælist í eðlilegum tíða-
hring, en eftir hærri skammtinn fást gildi sem samsvara mjög háum gildum í miðj-
um tíðahring við egglos. Fráhvarf hormónsins er hratt sem þýðir að líklcga er ekki
nóg að gefa konum einn skammt daglega. Kanna þarf nánar hvort 1 skammtur af
50 pg gefinn 2svar á dag sé hæfilegt til að halda blóðþéttni estradíóls svipuðu og það
er í tíðahring kvenna á frjósemisskeiði. Einnig þarf að athuga hvort langtímanotkun
á estradíól tungurótartöflum nái að bæla niður framleiðslu á FSH og LH, en það gæfi
til kynna virkni hormónsins. Þcssi aðferð við hormónameðferð virðist hafa mikla
kosti, en fáa galla og mikilvægt er að gera áframhaldandi rannsóknir til að finna rétta
skömmtun og einnig að athuga gildi slíkrar meðferðar gegn langtímaáhrifum horm-
ónaskorts.
Smíði genaferja byggðum á visnuveiru
Sigfús Gizurarson*. Carsten Bley^, Ólafúr S. Andrésson^,
Valgerður Andrésdóttir^, Jón Jóhannes Jónsson^.
^LHÍ, ^Meinefnafræðideild Landspítalans og Lífefna- og sameindalíffræðistofa
læknadeildar HÍ, ^Tilraunastöð Háskóla íslands í meinafræði að Keldum.
Inngangur: Genalækningar eru ört vaxandi grein innan læknisfræði. Aallra síð-
ustu árum hafa verið gerðar margvíslegar tilraunir þar sem veirur cru notaðar til gena-
flutninga inn í sómatískar frumur. Mest hefur verið unnið með víxlveirur (retróveir-
ur), m.a. vegna þess að færslugenið flyst inn í litninga fruma. Við það varðveitist
erfðaefni veirunnar í sýktu frumunni og öllum dótturfrumum hennar. Múshvítblæð-
isveiran (“Murine Leukaemia Virus”, MLV) hefur verið algengasta genaferjan til
þessa cnda eru líffræðilegir eiginleikar hennar tiltölulega vel þekktir. Helsti gallinn
við MLV og flestar aðrar víxlveirur er að þær geta eingöngu sýkt frumur sem eru í
skiptingu. Víxlveirur sem valda hæggengum sýkingum s.k. lentiveirur geta hins veg-
ar sýkt frumur sem eru ekki í skiptingu. Annar kostur lentiveira sem genaferjur er að
þær sýkja mónócýta og makrófaga en þær frumur er af margvíslegum ástæðum hent-
ugar markfrumur við genalækningar. HIV er þekktasta lentiveiran. HIV genaferjur
hafa þann ókost að veiran veldur ólæknandi og banvænum sjúkdómi í mönnum.
HIV veirur eru einnig flóknar að byggingu og því erfitt að skilgreina svæði í ferjunni
sem eru nauðsynleg fyrir skilvirka genaflutninga án þess að ferjan sjálf valdi skaða við
sýkingu. Mæði-Visnu Vciran (MW), sem sýkir sauðfé, er einnig lentiveira og náinn
ættingi HIV. MW veldur eingöngu sjúkdómi í sauðfénaði sen sýkir ekki mannfólk.
Erfðaefni MW er einnig einfaldara en HIV (9 gen í stað 6). Tilraunir með hana eru
því auðveldari og öruggari en vinna með HIV. Síðast en ekki síst hefur MVV, ólíkt
MLV og HIV, gen fyrir dUTPasa. Það ensím er talið draga úr tíðni stökkbreytinga
sem er kostur því þær takmarka skilvirkni víxlveira við genaflutninga.
Aðferðir og niðurstöður: Þróun MW sem genaferju er langtíma rannsóknar-
verkefni. Búa þarf til bæði pökkunarfrumur og genaferjur og síðan að prófa í frum-
um og tilraunadýrum. Fyrsta skrefið er að útbúa pökkunarplasmíð og pökkunar-
frumur. Þær eru kindafrumur sem hefur verið erfðabreytt þannig að þær framleiða
MW veiruagnir á þess að innihalda MW erfðaefni úr pökkunarplasmíðunum..
Prótein veiruagnarinnar eru tjáð af genum á pökkunarplasmíðunum. Erfðaefni í
MW genaferjukerfi var fengið úr tveim plasmíðum, þ.e. p8XSp5-RKl sem smíðað
var á Keldum og pKS2 sem fengið var frá Minnesótaháskóla. Til að útbúa pökkun-
arfrumur þá erum við að smíða tvö plasmíð scm saman myndu tjá öll próteingen
MW en RNA erfðaefni framleitt af þeim getur hvorki pakkast inn í veiruagnir né
leitt til veiru með tímgunargetu eftir endurröðun. I því skyni settum við inn nýjar
óskyldar stýriraðir og polyA merki til að tjá genin í stað náttúrulegu LTR stýrirað-
anna. Einnig er mikilvægt að pökkunarmerkið fyrir flutning erfðaefnis inn í veiru-
agnir sé óvirkt í þessum plasmíðum. Smíði ofangreindra plasmíða hefur verið gerð í
mörgum skrefum sem við höfum skipulagt og útbúa þarf röð plasmíða sem millistig.
Markmið 4. árs verkefnis var að flytja inn CMV stýril inn í stað 5’ LTR raðarinnar.
í því skyni klipptum við bút úr p8XSp5-RKl sem inniheldur 5’ LTR svæðið og sett-
um inn í annað plasmíð. Samhliða því einangruðum við CMV stýril úr öðru plasmíði
(pLXCX). Síðan var 5’ LTR skipt út fyrir CMV stýrilinn og það plasmíð rætað upp
og einangrað.
Umræða: Nútímatækni í sameindaerfðafræði hefur gert mönnum kleift að breyta
erfðacfni lífvera. Þetta hefur gefið hugmyndum um ýmsar tegundir genalækninga byr
undir báða vængi. Framkvæmdin hefúr hins vegar reynst erfið m.a. vegna ófullkom-
innar tækni við genaflutninga. önnur atriði sem takmarka genalækningar eru van-
þekking á tjáningarstýringu fæerslugena og oft á tíðum er meingerð sjúkdóms ekki
nægilega vel skilin til að hægt sé að beita genalækningum á markvissan hátt. Við
vinnum að þróun genaferja með nýjum eiginlekikum, þ.e. getu til að sýkja frumur
sem cru ekki eru í skiptingu. Slíkar ferjur gætu haft margvísleg not bæði í tilraunum
og við genalækningar á mönnum. Til dæmis má nefna genaflutninga inn í lifrarfrum-
ur, vöðvafrumur, stofnfrumur beinmergs og taugafrumur. Við höfum rökleitt að
MW gæti verið sérstaklega heppileg genaferja í þeim tilgangi. Við höfum einnig
skipulagt gerð genaferja byggðum á MW og smíðað plasmið sem millistig að því
marki. Næst yrði að smíða ferjupiasmíð, en það inniheldur gen sem á að flytja með
ferjukerfinu. Það er útbúið með heilu pökkunarmerki og LTR röðum þ.a. það pakk-
ast inn í vciruögnina og getur síðan innlimast í Iitning sýktrar frumu. Síðan er hægt
að setja inn í pökkunarfrumu plasmíð með MW genaferju sem fyllir agnir af erfða-
efni með færslugeni. Þannig fæst fullbúið genaflutningskerfi. Þegar smíði bæði pökk-
unar- og veiruferjuplasmíða er lokið ráðgerum við að gera tilraunir með þær, fyrst í
kindafrumum og síðan í sauðfé. Ef árangur næst á því stigi er hægt að erfðabreyta út-
hýðisgeni (env) MW ferja þannig að þær geti sýkt mannafrumur.
116
LÆKNANEMINN • 1. tbl. 1998, 51. árg.