Bændablaðið - 11.05.2023, Blaðsíða 20

20 Bændablaðið | Fimmtudagur 11. maí 2023
FRÉTTASKÝRING
Landbúnaðarkerfið:
Vandrataður vegur tollverndar
Heimsmarkaður fyrir landbúnaðar­
vörur er afskaplega lítill. Yfir 90%
heildarframleiðslu á matvælum
er nýtt í framleiðslulöndunum
en samkvæmt. OECD er talið að
minna en 10% þeirra matvæla sem
framleiddar eru í heiminum rati á
heimsmarkað.
Heimsmarkaður er því, að
sögn Daða Más Kristóferssonar
hagfræðings, þunnur og sveiflu­
kenndur. „Heimsmarkaður er í
sumum geirum hrakvalsmarkaður,
sá markaður sem þú ferð síðast inn á
og hann endurspeglar ekkert endilega
framleiðslukostnað landbúnaðarvara.
Langsamlega flestar þjóðir leggja
áherslu á að framleiða fyrst allt sem
þú þarft fyrir innanlandsmarkað,
svo afsetur þú inn á heimsmarkað.“
Fá lönd, þó einhver, framleiða
gagngert inn á heimsmarkað, s.s.
Nýja­Sjáland, Brasilía, Úkraína og
svo Ísland, sem framleiðir fisk til
útflutnings. Fiskur er þó sérstakur
að því leyti að millilandaviðskipti
með hann eru hlutfallslega mikil.
„Heimsmarkaður er mjög erfiður
og hugmyndin með tollvernd er sú
að verja innanlandsframleiðslu allra
ríkja fyrir verðsveiflum. Eiginlega
allar þjóðir nota tollvernd að
einhverju leyti, en tollvernd á Íslandi
er umfangsmikil,“ segir Daði.
Tollvernd er stjórntæki, liður í
opinberri stefnu stjórnvalda gagnvart
innlendum landbúnaði. Þeir eru
lagðir á tilteknar innfluttar búvörur
sem eru sambærilegar þeim sem
framleiddar eru hér á landi til að
jafna samkeppnisstöðu íslenskrar
búvöruframleiðslu.
„Tollvernd og aðrar takmarkanir
á milliríkjaviðskiptum, eins og
útflutningstakmarkanir eða bönn, er
notað af nánast öllum aðildarríkjum
Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar
(WTO). Tollvernd hefur áhrif á verð
til framleiðenda og þar af leiðandi
framleiðslumagn þeirra vara sem
í hlut eiga í viðkomandi landi.
Framleiðsla verður því jafnan meiri en
ella hefði orðið. Á Íslandi eru 66% af
landbúnaðarvöruflokkum tollfrjálsar
gagnvart öðrum aðildarlöndum WTO
en 31,7% hjá ESB. Augljóslega hefur
tollvernd víðtækari áhrif eftir því
sem henni er beitt á fleiri vörur og
vöruflokka,“ segir Erna Bjarnadóttir
hagfræðingur.
Erna þekkir vel til sögu og þróunar
tollverndar hér landi. „Árið 1994,
þegar Alþjóðaviðskiptastofnunin er
stofnuð, þá var í fyrsta skipti samið
um viðskipti með landbúnaðarvörur.
Öllum innflutningsbönnum aflétt
og þeim breytt í tolla. Fyrir það
var t.d. bannað að flytja hér inn
mjólkurafurðir og kjöt en við
lögfestingu GATT samningsins
voru tollar teknir upp þess í stað. Á
mannamáli þýðir það að heimildirnar
til að leggja á tolla voru hafðir það
háir að enginn innflutningur hefði
farið fram.“
Síðan þá hefur tollverndin tekið
breytingum, raunverulegir tollar
eru lægri en hámarksheimildir,
tollarnir hafa lækkað í tvíhliða
viðskiptasamningum og nýir toll­
frjálsir kvótar, komið til sögunnar.
Hvernig virka tollarnir?
Tollar á landbúnaðarvörur eru tvenns
konar. Annars vegar magntollur, sem
er krónutala á hvert kíló, og hins
vegar verðtollur, sem er lagður á sem
hlutfall af verðgildi vörunnar.
Árið 2007 var gerður samningur
við Evrópusambandið þar sem Ísland
veitti sambandslöndum almenna
tollalækkun á kjöti og kjötafurðum frá
því sem öðrum þjóðum býðst, þannig
að verðtollurinn fór úr 30% niður í
18% og krónutala magntollsins var
lækkuð um 40%.
„Þannig er verðtollurinn fast
hlutfall af innkaupsverðinu. Magn­
tollurinn, krónutalan, hefur ekki tekið
breytingum frá árinu 2007. Hún er
þannig ekki uppreiknuð á hverju ári,
heldur stendur sem sama krónutala.
Því hefur tollvernd í raun minnkað
með hverju árinu vegna rýrnunar á
verðgildi krónunnar,“ segir Margrét
Gísladóttir, framkvæmdastjóri
Samtaka fyrirtækja í landbúnaði.
Undir það tekur Daði Már.
„Tollverndarkerfið er alls ekki að
sinna því hlutverki sem það sinnti
fyrir 15 árum síðan. Það skiptir
engu máli hvort þú sért formaður
Bændasamtakanna eða formaður
Félags atvinnurekenda. Menn hljóta
að vera sammála um að það sé
skrítið að ekki sé tekin umræða um
tilganginn með tollverndinni í ljósi
þess að við erum passíft að leggja
hana niður.“
Þannig hefur verðbólga étið
upp fyrrnefnda krónutölu. „Þegar
við breyttum innflutningsbönnum í
tolla sem krónutölum tóku menn ekki
tillit til þess hversu hratt múrarnir
myndu sjálfkrafa molna niður
vegna rýrnunar krónunnar. Eftir að
ferðaþjónusta jókst hér þá fór því að
flæða helling af landbúnaðarvörum
yfir tollmörk. Menn bara borga tolla,
þetta bítur ekkert. Þetta á til að mynda
við um svínakjöt og nautakjöt. Með
viðvarandi verðbólgu á þessum
vörum eftir að fjölga.“
Þetta sé mikið áhyggjuefni. „Við
erum í raun að leyfa krónunni að
taka ákvörðun fyrir okkur um að
gera grundvallarbreytingu á íslenska
landbúnaðarkerfinu án umræðu.
Mér finnst það galið. Það skiptir
engu máli hvort þú sért með eða á
móti tollvernd. Að leyfa henni bara
einhvern veginn að leggja sjálfa sig
niður er mjög skrítið,“ segir Daði
Már. Hann bendir á að tollvernd sé
ekki tilkomin að ástæðulausu.
Öll okkar viðskiptalönd og
nágrannalönd beita þessu stjórntæki.
„Þetta er það módel sem stjórnvöld
landa sjá að virkar til að vernda
innanlandsframleiðslu. Það yrði
varasamt að taka skref og gera hlutina
öðruvísi en allir í kringum okkur.
Til þess þyrfti einhverja greiningu
á hvernig við ættum að fara að
því að styðja við innlenda fram­
leiðslu og hvað það myndi þýða,“
segir Margrét.
Tollkvótar
Tollvernd vegur hlutfallslega þungt
í reiknuðum stuðningi OECD við
landbúnað hér á landi. Engu að síður
er stærstur hluti búvara fluttur inn án
tolla hér á landi.
Kynnum til leiks tollkvóta.
Stjórnvöld bjóða árlega út
ákveðið magn af tollkvótum fyrir
landbúnaðarafurðir, tollfrjálsa
kvóta gagnvart ESB annars
vegar og WTO hins vegar. Þeir
innflutningsaðilar sem tryggja sér
tollkvóta þurfa ekki að borga toll
af vörunum, en greiða þess í stað
útboðsgjald, sem dæmi eru um
að sé 1 króna á kíló, en hefur þó
farið upp í um 600 kr/kg í sumum
vöruflokkum. Almennt er það
töluvert lægra en tollurinn sjálfur.
Magn tollkvóta er umtalsverð
hlutdeild af heildarmarkaði hér á
landi. Það má flytja tollfrjálst inn
frá Evrópusambandslöndum á ári
hverju um 700 tonn af nautakjöti,
um 700 tonn af svínakjöti, rúm 1.000
tonn af alifuglakjöti, rúm 600 tonn
af osti og ystingum og 750 tonn af
ýmsu öðru kjöti. Þá innihalda WTO
kvótarnir 95 tonn af nautgripakjöti,
64 tonn af svínakjöti, 345 tonn af
kinda­ eða geitakjöti, 59 tonn af
alifuglakjöti, 53 tonn af smjöri og
119 tonn af ostum og ystingum, 76
tonn af eggjum og 86 tonn af ýmsum
kjötvörum. Sérstakir tollkvótar fyrir
innflutning frá Noregi og Sviss eru
einnig við lýði en undir þeim má
flytja inn 10 tonn af nautgripakjöti
og 15 tonn af ostum.
„Tollverndin er að virka að því
leyti að hafa áhrif á það magn sem
er að koma til landsins. Við sjáum
það í innflutningstölum að í mörgum
tilvikum er innflutningsmagnið
mjög svipað og tollkvótinn,“ segir
Margrét. En í tilteknum tilfellum er
innflutningsmagnið töluvert meira
en tollkvótar. Til dæmis var um 17%
af heildarinnflutningi nautakjöts árið
2022 utan tollkvóta og vísbendingar
eru um að innflutningur á nautakjöti
sé að aukast gríðarlega árið 2023.
„Ég var að skoða kjúklingakjötið
og á síðasta ári hefði 67% magnsins
getað verið flutt inn án tolla,“
segir Margrét.
Tollkvótarnir, eða hátt hlutfall
erlendra búvara á markaði, hafa
keðjuverkandi áhrif á lífsviðurværi
bænda. „Þegar magn tollkvótanna
hækkaði kom meira af innfluttum
vörum inn á markað sem skapaði
þrýsting á íslenska framleiðendur
um að lækka verðið sitt sem hafði í
för með sér lægra verð til íslenskra
bænda,“ segir Margrét.
Mikilvægið
Erna segir að ekki sé hægt að halda
því fram að tollvernd sé mikilvægari
á Íslandi en annars staðar. „Tollar
eru mikilvægir og raunar mjög
mikilvægir mörgum ef ekki flestum
aðildarlöndum WTO. ESB leggur
tolla á 68,3% allra búvöruflokka.
Sem dæmi þá leggur það tolla
á vín utan sambandsins enda er
vínrækt gríðarlega mikilvæg víða
innan sambandsins, efnahagslega,
menningarlega og stór hluti af
ásýnd lands. Þannig mætti líkja
henni við sauðfjárrækt hér á landi.
Sé einnig litið á hve hátt hlutfall
vöruflokka Ísland og ESB leggja
t.d. meira en 15% tolla á gagnvart
öllum aðildarlöndum WTO þá er
hlutfallið 28,9% á Íslandi en 22,3%
í ESB. Hér er rétt að minna á að mun
meira tollfrelsi ríkir í viðskiptum
milli Íslands og ESB vegna tvíhliða
samninga þjóðanna,“ segir Erna.
Hún segir ekki svo einfalt að
leggja mat á gagnsemi tollverndar.
„Stjórntæki, eins og tollar, sem
leiða að þeim markmiðum sem að
er stefnt, eru gagnleg. Alltaf þarf
að vega og meta hvaða stjórntæki
henti best hverju sinni. Tollar spila
t.d. saman við markmið um að auka
framleiðslu. Að tala um kosti og galla
Freyjunes 10 • 603 Akureyri • Sími 5191800 • rafos@rafos.is
Opið virka daga milli 08:00 – 16:00
RAFÓS
raf ve rk taka r /he im i l i s tæk jav i ðge rð i r
RAFÓS
Sími 519 1800 rafos@rafos.is
Þjónustum allt landið - Verið velkomin
Raflagnir - viðhald og nýlagnir
Hleðslustöðvar fyrir rafbíla
Uppsetning og sala
Viðgerðir og sala
á öllum gerðum heimilistækja
Varmadælur - uppsetning og sala
Tollvernd er mikilvægt stjórntæki, liður í opinberri stefnu stjórnvalda
gagnvart innlendum landbúnaði. Þeir eru lagðir á tilteknar innfluttar
búvörur sem eru sambærilegar þeim sem framleiddar eru hér á landi
til að jafna samkeppnisstöðu íslenskrar búvöruframleiðslu. Síðan
tollverndin var sett á hefur hún rýrnað með hverju árinu og tollfrjáls
innflutningur aukist verulega. Skiptar skoðanir hafa því verið um
gagnsemi stjórntækisins. Tollvernd nefnilega er einnig samofin stefnum
stjórnvalda um fæðuöryggi og byggðastefnu og því vandast málin þegar
útskýra á málefnið í fáeinum orðum.
Guðrún Hulda Pálsdóttir
gudrunhulda@bondi.is
Íslenskt nautakjöt á undir högg að sækja gagnvart erlendu nautakjöti þar sem
tollar virðast ekki hamla innflutningi. Um 17% af heildarinnflutningi nautakjöts
árið 2022 eru utan tollkvóta og vísbendingar eru um að innflutningur á
nautakjöti sé að aukast gríðarlega árið 2023. Mynd / Odd Stefán