Bændablaðið - 11.05.2023, Qupperneq 6

6 Bændablaðið | Fimmtudagur 11. maí 2023
Liðið ár var ár áskorana í búrekstri
vegna gífurlegra hækkana á öllum helstu
aðföngum. Stjórnvöld studdu þó dyggilega
við landbúnaðinn, líkt og aðrar þjóðir.
Nú þegar liðnir eru nærri fimm mánuðir
af þessu rekstrarári er ljóst að staða
landbúnaðarins er lítið betri en hún var fyrir ári
síðan. Hækkanir á aðföngum hafa lítið gengið
til baka en auk þess hefur aðkeypt þjónusta
og fjármagnskostnaður hækkað verulega.
Bændasamtökin telja afar brýnt að stjórnvöld
bregðist nú þegar við þeirri alvarlegu stöðu sem
komin er upp í landbúnaði. Það eru verulegir
brestir í rekstrarstoðum landbúnaðarins, sem
nú þegar kemur fram í verulegum samdrætti í
framleiðslu. Í ljósi stöðu matvælaframleiðslu
í heiminum ættu stjórnvöld að huga að
hvötum sem efla innlenda framleiðslu enda
er og verður innlend landbúnaðarframleiðsla
grunnur að fæðuöryggi þjóðarinnar.
Landbúnaður í fjármálaáætlun 2024–2028
Í fjármálaáætlun eru helstu áherslur sem snerta
landbúnaðinn svofelldar:
• Efla fæðuöryggi og standa vörð um
heilbrigði plantna og dýra, velferð dýra og
öryggi matvæla.
• Draga úr losun gróðurhúsalofttegunda
vegna landbúnaðar og auka bindingu.
• Skapa skilyrði til fjölbreyttari
landbúnaðarframleiðslu með sjálfbæra
landnýtingu og nýsköpun að leiðarljósi.
Þá eru í landbúnaðarkafla fjármálaáætlunarinnar
talin upp nokkur atriði sem stjórnvöld líta á
sem helstu áskoranir innlends landbúnaðar á
komandi árum en þau eru:
• loftslags- og umhverfismál sem talin
er ein helsta áskorunin
• nýsköpun
• matvælaöryggi
• örari breytingar á neyslumynstri
• auknar kröfur neytenda um upplýsingar
um uppruna matvæla
• framleiðsluhættir
• umhverfisáhrif
• fæðuöryggi, og er þá bæði átt við að
framleitt sé til innanlandsþarfa og
tilheyrandi þarfa fyrir aðföng þannig
að sú framleiðsla geti orðið.
Miðað við þær fjárveitingar sem ætlaðar eru
til málaflokksins verður að telja að markmið
bæði áranna 2024 og 2028, sem snúa beint
að framleiðendum, séu með öllu óraunhæf.
Þannig er framleiðsla að dragast saman bæði
í kjötgreinum og garðyrkju og án frekara
fjármagns inn í greinarnar er slík þróun einnig
fyrirséð til næstu ára. Þessi samdráttur hefur
mjög neikvæð áhrif á fæðuöryggi, sjálfbærni
og loftslagsmarkmið. Til að snúa þessari þróun
við verður að bregðast strax við enda tekur
umtalsvert lengri tíma að auka framleiðslu en
að draga úr henni. Þannig má gera ráð fyrir
að uppbygging framleiðslu sem fer að skila
eðlilegum afurðum taki 3–7 ár eftir greinum.
Fjárfestingargeta atvinnugreinarinnar
Sé miðað við það fjármagn sem stjórnvöld áætla
að veita til kornræktar á næstu fjórum árum er
langt í land með að grundvallar starfsskilyrði
fyrir aukinni kornrækt séu til staðar, s.s.
tryggingavernd og afkomutryggingar.
Fjárfestingargeta er grundvöllur þess
að hægt sé að aðlaga framleiðslu að
nýjum, umhverfisvænni og loftslagsvænni
framleiðsluaðferðum. Afkoma í mörgum
greinum landbúnaðar er óásættanleg vegna
mikilla aðfangahækkana sem ekki hefur
verið hægt að velta út í verðlag, auk þess
sem innlendar breytur er varða starfsskilyrði
hafa einnig haft neikvæð áhrif. Því er
fjárfestingargeta bænda lítil eða engin til að
aðlaga sína starfsemi í samræmi við markmið
stjórnvalda samkvæmt fjármálaáætlun.
Endurskoðun búvörusamninga
Þessa dagana standa yfir viðræður við
samninganefnd matvælaráðuneytisins um
endurskoðun núgildandi búvörusamninga.
Haldnir hafa verið fjórir fundir um þau atriði
sem fulltrúar bænda á búgreinaþingi samþykktu
að leggja ætti áherslu á við endurskoðunina.
Þar koma fram ýmis lagatæknileg atriði sem
nauðsynlegt er að laga og samninganefndin
sammála um það. Aftur á móti er staðan erfið
og við þessa endurskoðun hafa fulltrúar í
samninganefnd ríkisins í raun enga heimild
til að semja um aukna fjármuni inn í
samningana sem eru í gildi, þrátt fyrir erfiða
stöðu í frumframleiðslu matvæla hér á landi.
Bændur eru að kljást við miklar hækkanir á
aðföngum. Þá hefur launaþróun á almennum
vinnumarkaði haft sitthvað að segja.
Í búvörulögum segir að tryggja skuli afkomu
bænda. Hvernig náum við því fram ef vilji til að
koma til móts við bændur er enginn? Ráðherra
matvæla hefur lagt fram á þingi metnaðarfulla
landbúnaðarstefnu á þingi sem tekur á að
efla framleiðslu hér á landi. Fjármálaáætlun
ríkisstjórnarinnar endurspeglar aftur á móti í
engu þessi metnaðarfullu markmið um eflingu
matvælaframleiðslu hér á landi. Molar eru líka
brauð sagði einhver, og það á ekki að gera
lítið úr 500 milljónum á ári næstu fjögur árin
til eflingar kornframleiðslu, sem ég vonast
til að nýtist bændum vel í komandi framtíð.
Vandinn er hins vegar mun stærri og bregðast
þarf við þeim vanda sem steðjar að framleiðslu
búvara og þá sérstaklega í kjötafurðum sem
framleiddar eru hér innanlands. Ef til vill
er kominn tími á að búvörusamningar verði
endurskoðaðir á hverju ári en ekki á fjögurra
ára fresti?
Loftslagsmálin
Þrátt fyrir að ekki sé fjallað um loftslagsmál
í gildandi búvörulögum þá er mikið fjallað
um þann málaflokk í tillögu matvælaráðherra
til þingsályktunar um landbúnaðarstefnu
til ársins 2040. Í ljósi þeirra víðtæku
markmiða og umfangsmiklu aðgerða sem
þingsályktunartillagan boðar varðandi
samspil landbúnaðar og loftslagsmála verður
að telja nauðsynlegt að slíkir samningar
verði gerðir milli núverandi samningsaðila
búvörusamninga, auk umhverfis-, orku- og
loftslagsráðuneytisins. Til að ná markmiðum
um að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda
vegna landbúnaðar og til að auka bindingu
verður að beina verulega auknu fjármagni í
formi fjárfestingastuðnings og jákvæðra hvata
til landbúnaðartengdra verkefna.
Þá verður að nefna að verulega aukin
innlend grænmetisframleiðsla er ein af þeim
forgangsaðgerðum í landbúnaðarmálum sem
tiltekin eru í aðgerðaráætlun stjórnvalda í
loftslagsmálum. Innlend grænmetisframleiðsla
hefur hins vegar verið að dragast saman vegna
óhagstæðrar afkomu og starfsskilyrða.
Umræða um kolefnisspor og umhverfismál
í samfélaginu snerta bændur og markmiðið
sem stefnt er að hlýtur að hverfast um
kolefnisjöfnun á innanlandsframleiðsluna sem
bændur eru að hluta til ábyrgir fyrir. Á þessum
málum þarf að taka svo það sem telst til betri
rekstrar skili sér til hagsbóta fyrir landbúnað.
Á meðan eru bændur hvattir til þess að taka
þátt í verkefnum eins og Loftslagsvænum
landbúnaði, þar sem hver þátttakandi, hvert bú,
metur möguleika til aðgerða í sínum rekstri.
Þannig hafa flestir þátttakendur farið í aðgerðir
sem snúa að því að minnka olíunotkun, bæta
nýtingu búfjáráburðar og tilbúins áburðar
eða auka afurðir. Þá eru miklir möguleikar í
bindingu kolefnis í landgræðslu og skógrækt.
Kolefnisbrúin er mjög mikilvægt verkefni sem
unnið hefur verið að undanfarin ár sem loksins
er að raungerast sem tæki bænda til aukinnar
bindingar á kolefni á landi bænda um allt land.
Við spyrjum okkur að því á hverjum degi hver
sé staðan í dag á grunni landbúnaðar, ræktun
lands, landgræðsla og binding á eldri skógum
sem bændur hafa plantað til dagsins í dag?
Starfslok
Að lokum vil ég nota tækifærið, nú þegar okkar
ágæti fjármálastjóri, Gylfi Þór Orrason, hefur
látið af störfum sem fjármálastjóri eftir 40
ára starf hjá Bændasamtökunum. Færum við
honum okkar innilegustu þakkir fyrir störf
hans í þágu bænda og óskum honum alls hins
besta í framtíðinni, takk fyrir, Gylfi.
LEIÐARI
Hvað kostar tollvernd?
Tollvernd er margslungið og frekar
óaðgengilegt fyrirbæri. Því er ekki
skrítið að fólk forðist að setja sig inn í
málefnið. En allir hafa beina hagsmuni
af því að skilja það.
Um 12,8% heildarútgjalda íslenskra
neytenda fara í kaup á matvælum.
Hlutfallið er svipað á Norðurlöndum og
meðaltal ESB-landanna er 14,3%. Því
er matvælaverð hér á landi hlutfallslega
sambærilegt við þau lönd sem við viljum
bera okkur saman við.
Tollvernd er ekki bara mælistika á
verðlag matvæla úti í búð, eins og fram
kemur í þessu tölublaði Bændablaðsins.
Hún er samofin stoðkerfi landsins. Hún
stuðlar að fæðuöryggi þjóðar, nýtingu
landsins gæða og byggð í dreifbýli.
Sverrir Falur Björnsson, hagfræðingur
hjá Bændasamtökum Íslands, hefur tekið
saman ýmsa tölfræði um tollvernd. Honum
hefur reiknast til að tollvernd á kjöt árið
2022 hafi verið 14,7 milljarða króna virði
miðað við sömu forsendur og útreikninga og
birtast í skýrslu atvinnuvegaráðuneytisins
árið 2021 um stöðu tollverndar. Ef þeirri
upphæð er deilt með öllum íbúum landsins
18 ára og eldri, gerir það tæplega 4.200
krónur á mánuði. Ef við gerum ráð fyrir
að sú upphæð deilist líka á þann fjölda
ferðamanna sem eru á Íslandi, fellur
upphæðin niður í 3.759 krónur. Það gera
um 0,9–2% af grunnframfærslu miðað við
viðmið umboðsmanns skuldara. Afnám
tollverndar myndi, samkvæmt því, skila sér
í 1–2% bættari kjörum fyrir efnahagslega
viðkvæmustu hópa þjóðarinnar.
Næstum öll lönd nýta sér tollvernd til
að styðja sjálfbærni sína. Það er ekkert
endilega betra á excel-skjalinu að rækta
matinn heima, en það veitir ákveðið skjól
að geta það. Það kallast fæðuöryggi.
Daði Már Kristófersson hagfræðingur
segir í fréttaskýringunni: „Ef þú spyrð
hagfræðinga þá segja þeir að óþvinguð
viðskipti séu góð. Tollar draga úr viðskiptum
og eru því neikvæðir því þeir skapa
kostnað.“ En í framhaldi undirstrikar hann,
varaformaður Viðreisnar, að það sé ekki
hægt að beita einföldum hagfræðirökum
á fyrirbæri eins og tollvernd. Því tollvernd
þjónar ekki bara hagfræðilegu hlutverki,
sem hamlandi fyrirbæri á viðskipti. „Þetta
stangast nefnilega á við markmið ríkja um
að vera sjálfum sér nóg um einhvern hluta
af eigin matvælaþörf.“
Í nær öllum löndum er tollvernd notað
sem stjórntæki til að stuðla að fæðuöryggi.
Tollvernd er ekki einungis vernd fyrir
íslenska bændur, heldur alla þá sem koma
að framleiðsluferlunum, frá túninu að
matarborðinu.
„Liggur hagur neytenda frekar í að
styðja við framleiðslu í öðrum löndum
og hafa fáa innflutningsaðila, frekar en
að styðja við þá ótalmörgu framleiðendur
og þjónustuaðila sem eru starfandi á
íslenskum markaði?“ spyr Margrét
Gísladóttir, framkvæmdastjóri Samtaka
fyrirtækja í landbúnaði.
Málið er nefnilega að hér á landi
starfa nær 10.000 manns í landbúnaði
og afleiddum störfum. Talið er að
framleiðsluvirði landbúnaðar séu kringum
80.000 milljónir íslenskra króna.
Þessi atvinnuvegur stuðlar að því að
hér geta landsmenn búið víðs vegar um
eyjuna við framleiðslu á búvörum og
tryggt okkur mat.
Ég borga 1.700 kr. í Spotify á mánuði,
um 2.000 kr. í Netflix og 2.990 kr. í
Storytel. Ég er alveg til í að borga 4.200
kr. á mánuði fyrir að vita að það er verið
að stuðla að fæðuöryggi í landinu mínu.
Guðrún Hulda Pálsdóttir ritstjóri.
Landbúnaður í fjármálaáætlun
Gunnar Þorgeirsson
formaður Bændasamtaka Íslands
gunnar@bondi.is
Bændablaðið kemur út 23 sinnum á ári.
Því er dreift ókeypis á yfir 400 stöðum á landinu og á öll lögbýli landsins.
Lesendur geta einnig gerst áskrifendur að blaðinu og fengið það sent heim
í pósti gegn greiðslu burðargjalds. Árgangurinn (23. tölublöð) kostar þá kr. 14.900
með vsk. Ársáskrift fyrir eldri borgara og öryrkja kostar kr. 11.900 með vsk.
Heimilisfang: Bændablaðið, Borgartún 25, 4. hæð - 105 Reykjavík.
Sími: 563 0300 – Kt: 631294-2279
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands. − Málgagn bænda og landsbyggðar −
Ritstjóri: Guðrún Hulda Pálsdóttir (ábm.) gudrunhulda@bondi.is – Sími: 563 0300 – Blaðamenn: – Ástvaldur Lárusson astvaldur@bondi.is – Hulda Finnsdóttir hulda@bondi.is
Sigrún Pétursdóttir sigrunpeturs@bondi.is – Sigurður Már Harðarson smh@bondi.is – Steinunn Ásmundsdóttir steinnunn@bondi.is
Auglýsingastjóri: Þórdís Una Gunnarsdóttir thordis@bondi.is – Sími: 866 3855
Netfang auglýsinga: thordis@bondi.is − Vefur blaðsins: www.bbl.is − Netfang blaðsins: (fréttir og annað efni) er bbl@bondi.is
Frágangur fyrir prentun: Sigrún Pétursdóttir – Prentun: Landsprent ehf. – Upplag: sjá forsíðu – Dreifing: Landsprent og Íslandspóstur. ISSN 1025-5621
„Þannig er framleiðsla að dragast saman bæði í kjötgreinum og garðyrkju og án frekara fjármagns
inn í greinarnar er slík þróun einnig fyrirséð til næstu ára. Þessi samdráttur hefur mjög neikvæð
áhrif á fæðuöryggi, sjálfbærni og loftlagsmarkmið. Til að snúa þessari þróun við verður að
bregðast strax við, enda tekur umtalsvert lengri tíma að auka framleiðslu en að draga úr henni.“
Mynd / Hlynur Gauti