Bændablaðið - 11.05.2023, Blaðsíða 21

21Bændablaðið | Fimmtudagur 11. maí 2023
er háð markmiðum og því hvaða
aðrar leiðir að settu markmiði koma
til greina. Út frá sjónarhóli aðila eins
og WTO þá falla tollar undir það sem
kallað er „viðskiptatruflandi“ aðgerð.
Þeir hækka verð til framleiðenda
viðkomandi vöru í því landi
sem leggur á tolla og eykur því
framleiðslu. Sé það einmitt markmið
stjórnvalda má segja að það sé um
leið kostur hennar auk þess sem þessi
leið að því markmiði kallar ekki á
ríkisútgjöld. Málið er samt miklu
margslungnara,“ segir Erna.
Sílóin ekki til
„Við teljum að afleiðingar aukins
innflutnings verði að innfluttar vörur
ryðji íslenskri framleiðslu til hliðar
vegna þess að íslenskir bændur geta
ekki framleitt vöruna sína á sama
verði og gerist og gengur erlendis.
Þetta á við víðar, við erum t.d. að sjá
út um alla Evrópu núna að bændur
eru að mótmæla harðlega tollfrjálsum
innflutningi frá Úkraínu vegna þess
þrýstings sem hann hefur á þarlenda
framleiðslu,“ segir Margrét.
Þá áréttar hún að breytingar á
tollum, eins og afnám þeirra, hafi
áhrif á allan neyslumarkaðinn.
„Það er mikilvægt í allri umræðu
um tollvernd og öllu sem að henni
lýtur að hugsa ekki í sílóum. Afnám
tolla á eina kjöttegund mun bæði
hafa áhrif á framleiðslu annarra
kjöttegunda með tilliti til þess að
minnkun á innanlandsframleiðslu,
á t.a.m. hvítu kjöti, myndi hafa
áhrif á fóðurmagn sem flutt yrði til
landsins og myndi þar með leiða til
hækkana á fóðurverði til annarra
framleiðenda.“
Með öðrum orðum: Ef tollur á
hvítt kjöt yrði fellt niður myndu
áhrifin birtast fljótt hér. Íslenskum
framleiðendum myndi fækka
til muna, ef ekki alveg hverfa
af markaði. Þar sem svína- og
kjúklingabændur eru stærstu
kaupendur af innfluttu fóðri hér á
landi myndi áhrif á minni fóðursölu
birtast í hærra verði í öðrum
kjötgreinum og mjólkurframleiðslu,
sem myndi aftur birtast í hærra
smásöluverði sem gæti haft áhrif á
neysluhegðun.
„Tollvernd er ekki einungis vernd
fyrir íslenska bændur, heldur alla þá
sem koma að framleiðsluferlunum,
t.d. fóðurframleiðandann, dýra-
lækninn, eftirlitsstofnanir. Þannig
að stóra spurningin er alltaf;
ætlum við að styðja við innlenda
atvinnuuppbyggingu? Eða, liggur
hagur neytenda frekar í að styðja
við framleiðslu í öðrum löndum og
hafa fáa innflutningsaðila, frekar
en að styðja við þá ótalmörgu
framleiðendur og þjónustuaðila sem
eru starfandi á íslenskum markaði?“
spyr Margrét.
Landbúnaðarstefna eður ei
Daði Már segir ótækt að ræða
tollvernd án þess að ræða tilgang
hennar. „Ef þú spyrð hagfræðinga
þá segja þeir að óþvinguð viðskipti
séu góð. Tollar draga úr viðskiptum
og eru því neikvæðir því þeir
skapa kostnað.“ Þegar talað er um
landbúnaðarafurðir er hins vegar
annað upp á teningnum. „Þetta
stangast nefnilega á við markmið
ríkja um að vera sjálfum sér nóg um
einhvern hluta af eigin matvælaþörf.
Vandamálið okkar hefur verið að við
höfum ekki getað lagt mat á hvort
aðgerðir, eins og tollvernd, séu góðar
eða vondar, því við höfum ekki haft
neina landbúnaðarstefnu.“
Erna bendir á að í fyrstu grein
núgildandi búvörulaga sé núverandi
landbúnaðarstefna innrömmuð í
fáeinum setningum. Í lagagreininni
kemur m.a. fram að stuðla eigi að
framförum og aukinni hagkvæmni
í búvöruframleiðslu og vinnslu
og sölu búvara, að framleiðsla
búvara til neyslu og iðnaðar,
verði í sem nánustu samræmi við
þarfir þjóðarinnar og tryggi ávallt
nægjanlegt vöruframboð og að kjör
þeirra sem stunda landbúnað verði
í sem nánustu samræmi við kjör
annarra stétta.
Þá nefnir Erna að lndbúnaður sé
afar mikilvægur í byggðalegu tilliti.
„Í dag eru til dæmis um 500
kúabú hringinn í kringum landið
sem skapa mikilvæg störf í sveitum
og nærliggjandi byggðum þar sem
úrvinnsla fer fram. Nú á dögunum
fór t.d. í loftið auglýsing Domino´s
sem hefur í 30 ár átt farsæl viðskipti
við íslenska kúabændur og státar
af því að nota 100% íslenskan
ost. Allt hráefnið í þennan ost
kemur frá kúabúum á Austurlandi
og fer í framleiðslu á Mozzarella
osti á Egilsstöðum. Þetta sýnir
glöggt þá byggðalegu hagsmuni
og samfélagslegu stoð sem felast í
innlendri landbúnaðarframleiðslu.“
Byggðarhlutverk landbúnaðar
Daði segir málefnaleg rök vera fyrir
tollverndinni; að verja innlenda
framleiðslu fyrir ósanngjarnri
samkeppni á heimsmarkaði.
„Landbúnaður sinnir margvíslegu
hlutverki, eitt er fæðuöryggismál og
tollverndin er partur af því að verja
það. Hitt hlutverk landbúnaðar er
að vera einhvers konar akkeri fyrir
samfélög á landsbyggðinni. Þetta er
frumframleiðsla, sem tryggir búsetu
og skapar þar með möguleika fyrir
aðra atvinnustarfsemi.“
Hann nefnir dæmi. „Banda-
ríkjamenn héldu uppi byggð
í Alaska meðal annars með
framleiðslutengdum stuðningi í
landbúnaði. Svo hættu þeir því og
landbúnaður lagðist þar af. Það
sem gerðist þá var að heilsársbúseta
fyrir fjölskyldufólk lagðist líka
af.“ Þannig brast forsenda fyrir
grunnþjónustu.
Á sama hátt hangir öll umræða
um stuðning við landbúnað við
byggðastefnu Íslands. „Að mínu mati
höfum við alltaf verið á skrítnum stað
með landbúnaðarstefnuna. Við tölum
stundum um að hún sé byggðastefna,
en yfirleitt ekki. Bændur hafa ekki
viljað opnað á umræðu um að
stuðningur verði mismunandi eftir
því hvar á landinu framleiðslan fer
fram. Það blasir samt við mér að
þurfi að vera ef landbúnaðurinn
hefur eitthvert byggðahlutverk, þá
er rosalega mikill munur á því að
styðja sauðfjárbú á Suðurlandi eða
í Þingeyjarsýslu. Í Þingeyjarsýslu
hefur sauðfjárbúið mikilvægu
hlutverki að gegna í samfélaginu,
en skiptir litlu máli á Suðurlandi.
En það má ekki tala um þetta. Ef
við ætlum að styðja sauðfjárræktina,
er þá skynsamlegast að styðja hana
úti um allt land?“ veltir Daði upp.
Stuðningur við landbúnaðinn,
eins og hann er uppbyggður í dag,
endurspeglar ekki þetta byggða-
hlutverk atvinnugreinarinnar að
mati Daða. „Það er mikill munur á
byggðaáhrifum landbúnaðar miðað
við hvar á landinu framleiðslan fer
fram. Af hverju tökum við ekki tillit
til þess? Þetta er mjög erfið umræða
fyrir bændur að taka vegna þess að
það sem við erum raunverulega að
tala um er að taka frá einhverjum
bændum stuðning og láta aðra
bændur fá hann. Þess vegna mun þetta
aldrei koma inn í búvörusamninga.
Þess vegna þarf stefnu stjórnvalda
til að hafa frumkvæðið að slíkum
breytingum, sé landbúnaði ætlað að
vera byggðastefna.“
Meginmarkmið stjórnvalda
ætti, að sögn Daða, að vera að
styðja landbúnaðinn í að sinna
betur því hlutverki sem þjóðin
vill að landbúnaður sinni. „Sem
er að framleiða matvæli, en líka
að viðhalda byggð, samfélagi og
stofnunum úti um allt land. Því
er skrítið að við séum með sama
stuðningskerfi fyrir alla óháð
staðsetningu.“
Hvernig er sviðsmyndin
án tollverndar?
Aðspurð um áhrif þess að afnema alla
tollvernd eru viðmælendur sammála
um að landbúnaður á Íslandi myndi
dragast saman. Tilteknar búgreinar
myndu líklegast leggjast alveg af,
t.d. kjúklingaframleiðsla og jafnvel
svínabúskapur.
Áhrif afnáms tolla yrðu geig-
vænleg. „Lítill vafi er á því að væru
þessar hindranir afnumdar með öllu
myndu verða miklar tilfæringar á
framleiðslu í heiminum og þar með
hagþróun og búsetu í einstökum
löndum. Sérhæfing í framleiðslu
myndi vaxa og landbúnaður til að
mynda myndi færast til tiltölulega
fárra landsvæða þar sem ódýrast er
að framleiða. Verulegar sviptingar
í félagsgerð og stjórnmálalífi
landanna myndu ugglaust fylgja. Það
er því engin furða að ríkisstjórnir
þjóðríkja kjósi að fara sér hægt í
þessum efnum,“ segir Erna.
Daði segir að afnám tolla gætu
leitt til áhugaverðrar þróunar. Þar
sem kostnaðarverð innlendrar
framleiðslu sé hærra en erlendis sé
ljóst að einhver framleiðsla myndi
hverfa af innlendum markaði.
Önnur framleiðsla gæti staðið
keik. Þar sem innlend framleiðsla
gæti haldið áfram myndi
markaðshlutdeild íslenskra vara
minnka. „Það yrði viðvarandi
verðmunur, íslenska varan yrði
alltaf dýrari en hún myndi samt
seljast.“ Daði vísar til rannsóknar
á greiðsluvilja íslenskra neytenda
og leiðir að því líkum að eftir því
sem minni markaðshlutdeild íslensk
vara hefur, því hærra geti verðið
verið samanborið við innflutta
vöru. Alltaf verði þeir neytendur til
staðar sem tilbúnir eru til að borga
mikið fyrir íslenska framleiðslu.
„Við sjáum þetta á muninum á
innlendum og innfluttum gúrkum.
Markaðshlutdeild íslenskra gúrka
er mjög há en verðið er svipað og
á erlendum gúrkum.“ Annað sé
upp á teningnum í tómötum. „Þar
er verðmunur mjög mikill á milli
íslenskra og innfluttra tómata, því
fólk er tilbúið að borga meira fyrir
íslensku vöruna.“
Hann bendir þó á að ekki ætti að
fara út í slíkar fabúleringar nema
að setja málið í samfélagslegt
samhengi. „Það er alveg ljóst að
erlend framleiðsla heldur ekki uppi
samfélagi á Hvammstanga, styður
ekki rakarann og bakarann, ef svo
má segja. Ytri áhrif innlendrar
framleiðslu eru augljósar, t.d. í
sauðfjárrækt. Hvernig litu Húna-
vatnssýslurnar út ef það væri engin
sauðfjárrækt? Þær væru eyðilegar.“
Fríform ehf.
Askalind 3,
201 Kópavogur.
562–1500
Friform.is.
Virka daga 10-17
Laugardaga 11-15
Hjarta heimilisins
Við hönnum innréttingar að þínum þörfum
2000 — 2022
Daði Már Kristófersson. „Það er mikill munur á byggðaráhrifum
landbúnaðar miðað við hvar á landinu framleiðslan fer fram.
Af hverju tökum við ekki tillit til þess? Þetta er mjög erfið
umræða fyrir bændur að taka vegna þess að það sem við erum
raunverulega að tala um er að taka frá einhverjum bændum
stuðning og láta aðra bændur fá hann.“
Erna Bjarnadóttir. „Lítill vafi er á því að væru þessar hindranir
afnumdar með öllu myndu verða miklar tilfæringar á framleiðslu
í heiminum og þar með hagþróun og búsetu í einstökum löndum.
Sérhæfing í framleiðslu myndi vaxa og landbúnaður til að mynda
myndi færast til tiltölulega fárra landsvæða þar sem ódýrast er
að framleiða.“
Margrét Gísladóttir. „Það er mikilvægt í allri umræðu um
tollvernd og öllu sem að henni lýtur að hugsa ekki í sílóum.
Afnám tolla á eina kjöttegund mun bæði hafa áhrif á framleiðslu
annarra kjöttegunda með tilliti til þess að minnkun á
innanlandsframleiðslu, á t.a.m. hvítu kjöti, myndi hafa áhrif á
fóðurmagn sem flutt yrði til landsins og myndi þar með leiða
til hækkana á fóðurverði til annarra framleiðenda.“