Bændablaðið - 11.05.2023, Blaðsíða 64

64 Bændablaðið | Fimmtudagur 11. maí 2023
Mataráhuginn byrjaði með því að Danir (ég
bjó í Kaupmannahöfn á þessum tíma) seldu
upp til hópa ekki staka hamborgaraplatta úti
í búð. Þannig að ég þurfti að kaupa hakk og
móta borgarana sjálfur. Svo var það óvæntur
fylgihlutur með töfrasprota, sem konan mín
keypti, á sama tíma þarna í Köben, til að búa
til barnamat handa frumburði okkar hjóna.
Þessi viðbót við tækniflota heimilisins ýtti mér
endanlega út í eldamennskuna. Ég er nefnilega
líka áhugamaður um tæki. Þetta tæki, sem var
lítil matvinnsluvél, eða matvinnsludós sem
töfrasprotinn knúði hnífana áfram.
Ég byrjaði á að saxa í honum lauk á pylsur
og svo jókst áhuginn og kunnáttan jöfnum
höndum eftir því sem maturinn varð bragðbetri
í kjölfarið. Ég er nefnilega líka áhugamaður í
að borða góðan mat. Þannig urðu heimagerðar
pitsur betri eftir að ég fór að prófa mig áfram
með sósuna og þar var boxið góða ómissandi.
Tæknileg löngun
Þannig getur eitthvað eitt skipt sköpum í því
að öðlast áhuga á matargerð. Hvort sem það er
tæki eða löngunin til að geta framreitt ákveðinn
rétt svo vel sé. Til þess þarf ekki endilega að
eiga allar græjur. Þótt það sé gaman. Air fryer
og pitsuofnar eru sjálfsagt hin ágætustu tæki en
mega sín til dæmis lítils ef ekki er til sæmilegur
hnífur og skurðarbretti á heimilinu. Og svo eru
það tækin sem taka meira pláss en verðmæti.
Ég get sennilega sous-vidað með þremur ef
ekki fjórum tækjum heima hjá mér, af því að
ég er tækjaóður manstu. Það er líka hægt að
komast ansi hreint nálægt sömu niðurstöðu með
því að láta heitt vatn úr krananum leka á mat í
lofttæmdum plastpoka í þessi fáu skipti sem sous
vide er besta lausnin. Air-fryer er svo tæknilega
lítill blástursofn og flest heimili búa yfir stórum
slíkum. Margir hafa líka undanfarið splæst í litla
pitsuofna til að hafa á svölunum. Þeir ná margir
rúmlega 600 gráðu hita, sólin er sirka 650, en
eru pínulitlir svo það er nánast formsatriði að
brenna pitsurnar.
Þessar fortíðarpælingar mínar hér má rekja
til þess að ég fékk póst frá lesanda og sá var
ekki alveg par sáttur við að mælieiningarnar
slatti og dass dúkkuðu upp í einni uppskriftinni.
Mér til varnar hafði ég þó tiltekið sirka magn
af kryddblöndunni í heild sinni. Ég eftirlét
lesendum hins vegar hlutföllin.
Ég fór að hugsa þetta í grunninn og ég man
ekki eftir því að hafa fylgt uppskrift eftir gramm
fyrir gramm, allavega ekki þegar ég er að búa til
venjulegan mat. Kannski þegar verið er að pækla
eitthvað eða baka kökur er betra að fylgja öllum
leiðbeiningum en trixið við að elda mat er að
aðlaga uppskriftir að eigin smekk. Við matseld
svona heima fyrir hjá okkur áhugafólkinu
gildir að ná grunninum sirka réttum og aðlaga
bragðið svo að eigin smekk. Gott dæmi eru þeir
sem finna sápubragð af kóríanderlaufum, þeir
ættu að skipta þeim út fyrir aðrar kryddjurtir,
steinselju til dæmis. Í mexíkóskri matargerð
er mikið notað af cumminkryddi. Það er hins
vegar mjög einkennandi og bragðmikið. Tekur
matinn svolítið yfir og gæti gert fólk afhuga
mið-amerískri matargerð ef of mikið af því
er í matnum til að byrja með. Sama á við um
indverska og asíska matargerð. Framandi krydd
er af hinu góða en fyrir fólk sem lítur á gult
karrí sem framandi krydd er betra að byrja hægt
á kardimommum og kæstri fiskisósu. Best að
smakka allt sem á að fara út í til að gera sér grein
fyrir hvaða áhrif það hefur á matinn. Hafa þó í
huga að kæst fiskisósa er ekki eins fyrir og eftir
að hún fer út í matinn og það á við um fleira
hráefni. Ekki smakka hráan kjúkling samt.
Salt er svo sérkapítuli út af fyrir sig. Sé það
ekki mælt í grömmum er engin leið til að gefa
góðar leiðbeiningar með magn af því. Það kemur
jú í mjög mismunandi útgáfum, frá stórkorna
sjávarsalti niður í fínasta poppsalt. Auk þess sem
fólk er með mjög mismunandi saltþol. Þannig er
alltaf best að smakka rétti til með saltið í huga
og muna að næstum allt í heiminum er með
smá salti og safnast þannig upp við matseldina.

Hænan og eggið
Svo við víkjum aftur að matvinnsluvélinni litlu
og fyrirsögninni á þessum pistli er við hæfi að
skutla hér í lokin á þessu ranti í létta uppskrift
að hænsnasalati að hætti danskra. Það hefur
einhvern veginn ekki skotið hér rótum líkt og
rækju- og túnfisksalatið en er alger þruma.
Svona gerum við þetta og munum að aðlaga
uppskriftina að okkar eigin smekk.
Afgangskjúklingur er tilvalinn í hænsnasalat.
Byrja á að safna öllum ætum bitum af fuglinum.
Harðsjóðum egg, til dæmis í fína eggjasjóðaranum
sem mamma þín fékk í jólagjöf 1989 eða bara
potti. Ég sýð egg í hraðsuðupottinum mínum.
Munum að ég er tækjaóður. Kosturinn við að
sjóða egg í hraðsuðupotti er að skurnin fýkur af.
Fjöldi eggja fer eftir magni af kjúkling og
smekk. Minn smekkur er sirka jöfn hlutföll
eða kannski aðeins meira af eggjum. Skera
kjúklinginn í hæfilega bita og eggin líka. Saxa
lauk, ekki of mikið, kannski 1/3 tsk. per egg og
súrar gúrkur. Kannski helmingi meira af súrum
gúrkum en lauk. Paprika er svo nauðsynleg í
þetta salat. Sirka jafn mikið af henni og súru
gúrkunum. Fersk paprika er ekki endilega best.
Ég nota yfirleitt papriku í legi sem er seld í betri
matvörubúðum. Má skipta út fyrir chiliávexti
í sams konar legi. Paprikan/chiliið og súru
gúrkurnar veita nauðsynlega sýru í salatið. En
það er hægt að skipta þeim út fyrir eitthvað annað
í ediklegi. T.d. ólífur eða kapers.
Til að bæta aðeins við sýruna er gott að
blanda mæjónesi og sýrðum rjóma eða jógúrti
saman. Sirka til helminga og hræra út í salatið.
Byrja á smá slettu og vinna sósublönduna
smátt og smátt í herlegheitin þangað til það
verður hæfilega blautt. Þá er að að setja í þetta
smá meira bragð. Kryddið sem ég nota er:
Hvítlauksduft, paprikuduft, Aromat, chiliduft
salt og pipar. Hræra vel saman og láta taka sig í
sirka klukkutíma, sé þess kostur.
Endist tæknilega í tvo, þrjá daga í lofttæmdri
dós inni í kæliskáp en þetta er svo gott að það þarf
ekki að hafa áhyggjur af því að þetta skemmist.
Af því að salatið er ætttað frá Danaveldi er
tilvalið að skella því á kornhlaðið rúgbrauð og
ekki vera feimin við að setja mikið – af því að
við erum áhugafólk.
Þau Magnús Örn Valsson og Ingibjörg
Jónína Finnsdóttir keyptu jörðina 2019 og
tóku við búrekstri 1. nóvember það ár. Þau
erubæði uppalin í Austur-Húnavatnssýslu
en langamma Magga var frá Bergsstöðum.
Býli: Bergsstaðir á Vatnsnesi.
Staðsett í sveit: Vestur-Húnavatnssýslu.
Ábúendur: Magnús Örn Valsson og Ingibjörg
Jónína Finnsdóttir.
Fjölskyldustærð (og gæludýra): Erum tvö
fullorðin og tvö börn, Jóhanna Bergrós, 3 ára
og Kári Freyr, 1 árs. Hundarnir Píla og Blæja
og fjárhúskötturinn Freyja.
Stærð jarðar? Jörðin er talin um 900 ha að
stærð.
Gerð bús? Sauðfjárbú.
Fjöldi búfjár og tegundir? Rúmlega 500
kindur og nokkrir hestar.
Hvernig gengur hefðbundinn vinnudagur
fyrir sig á bænum? Imba er sjúkraliði og vinnur
á Hvammstanga en Maggi er verktaki í rúningi.
Börnin vakna oftast snemma og eigum við smá
notalega stund heima áður en öllum er smalað
út í leikskóla, vinnu eða gjafir. Dagsverkin á
bænum eru síðan misjöfn eftir tíð og tíma.
Skemmtilegustu/leiðinlegustu bústörfin?
Skemmtilegast finnst okkur á haustin.
Smalamennskur, fjárrag og að velja ásetninginn.
Leiðinlegast er líklega viðgerðir á vélum og
þegar tæki og tól bila.
Hvernig sjáið þið búskapinn fyrir ykkur á
jörðinni eftir fimm ár? Ætlum að halda áfram
góðri sauðfjárræktun og vonandi verða komin
með verndandi arfgerð gegn riðu í meirihluta
stofnsins. Fjölga fé og heimilismönnum.
Hvað er alltaf til í ísskápnum? Erum mikið
fyrir mjólkurvörur og þarf alltaf að vera til t.d.
mjólk, smjör, rjómi, ostur og súrmjólk.
Hver er vinsælasti maturinn á heimilinu?
Kjöt og karrí er ábyggilega vinsælast.
Eftirminnilegasta atvikið við bústörfin?
Fyrsta haustið okkar hérna þá var Imba kasólétt,
gengin fram yfir settan dag, þegar við vorum að
vigta lömbin fyrir fyrstu slátrun.
Maggi prufaði vigtina og trúði ekki því sem
hún sýndi þannig að við drógum 5 kg af öllum
lömbunum, vigtuðum hátt í 600 lömb. Daginn
eftir kom sláturseðillinn og var meðalvigtin
miklu hærri en við bjuggumst við, þannig að
Maggi greyið varð að stíga á baðvigtina og
viðurkenna að hann hafði bætt á sig þessum
5 kg um sumarið.
BÆRINN OKKAR
MATARKRÓKURINN
Haraldur Jónasson
haradlur@gmail.com
Eggið og hænan
Bergsstaðir
á Vatnsnesi
Hænsnasalat á gróft rúgbrauð að dönskum sið. Mynd / Hari
Ég er áhugamaður um margt. Ég stunda hjólreiðar, ég tálga spýtur, fer á skíði, hangi í
sófanum og ég er áhugamaður um að elda mat. Þetta síðasta, mataráhuginn, kom um
þrítugt, sem þýðir fyrir tæpum tuttugu árum. Fyrir þrítugt hafði ég eldað nákvæmlega
þrjá rétti sem í fólst flóknari matargerð en að sjóða pylsur og hita Pastatöfra í örbylgjuofni.