Bændablaðið - 06.07.2023, Blaðsíða 6

6 Bændablaðið | Fimmtudagur 6. júlí 2023
Um langa hríð var landbúnaðurinn
helsta atvinnugrein Íslendinga, þar
til sjávarútvegurinn tók yfir og varð
aðalatvinnuvegur okkar.
Íslenskir bændur hafa þrátt fyrir það lagt
sitt af mörkum og skilað góðu verki í aldanna
rás og vonir standa til að svo verði áfram, enda
bera þeir ábyrgð á fæðuöryggi landsins ef í
harðbakkann slær. En það er til lítils að tala um
fæðuöryggi án þess að nefna heilsu og velferð
dýra í sömu andrá enda eru hugtökin samofin
í þjóðfélagslegri umræðu líkt og borið hefur
á síðustu misseri.
Bændasamtök Íslands eru hagsmunasamtök
landbúnaðar á Íslandi og sem slík taka
þau afstöðu með öllum búskap og
landbúnaðartengdum atvinnugreinum sem
starfa í samræmi við lög. Bændur sem
búfjárhaldarar bera mikla ábyrgð þegar kemur
að því að tryggja heilsu og velferð dýra í
samræmi við þau markmið sem koma fram í
lögum um velferð dýra. Ætli bóndi að halda
dýr þarf að huga að ýmsum atriðum sem snúa
að velferð dýranna ásamt því að vera með
viðunandi aðbúnað sem hæfir því dýri sem
haldið er. Þá hefur það ekki staðið á bændum
að innleiða aðbúnaðarkröfur sem er ætlað að
stuðla að velferð dýra svo þau geti sýnt sitt
eðlilega atferli eins og frekast er unnt.
Tökum þátt í umræðunni
Opin og hreinskiptin upplýsingagjöf til fagfólks,
eftirlitsaðila og almennings er mikilvægur
þáttur í dýravelferð. Ein mikilvægasta forsenda
þess að sátt ríki í samfélaginu um að nýta
dýraafurðir til matvælaframleiðslu er að
velferð dýra sé tryggð af þeim sem um þau
annast og að eftirlit með dýrahaldi sé virkt og
gegnsætt. Það þarf hins vegar að vera sjálfsögð
krafa almennings hér á landi að innfluttar
dýraafurðir séu sannanlega framleiddar
við sambærilegar aðstæður og gilda hér á
landi. Íslenskir bændur vilja ekki gefa eftir í
dýravelferð en þá hlýtur það að vera sanngjörn
krafa að innflutt samkeppnisvara sé framleidd
við sömu eða sambærilegar aðstæður og hér á
landi með velferð dýra að leiðarljósi.
Á grundvelli 2. mgr. 64. gr. búvörulaga
er ráðherra heimilt að banna innflutning
á afurðum dýra og plantna sem gefin hafa
verið vaxtaraukandi efni á framleiðsluskeiðinu
eða kunna að fela í sér leifar lyfja og annarra
aðskotaefna umfram það sem leyft er við
framleiðslu hér á landi og geta verið hættuleg
heilsu manna. Ekki veit ég til þess að ráðherra
landbúnaðarmála hafi beitt umræddri heimild
þrátt fyrir að hún hafi verið í lögunum um
allnokkra hríð.
Vegferðin
Á liðnu þingi var til umfjöllunar
þingmannafrumvarp frá einum flokknum í
stjórnarandstöðu um bann við blóðmerahaldi
sem hefur verið lagt fram síðastliðin þrjú
löggjafarþing, eða frá árinu 2020. Þá hefur
umfjöllun um svínarækt farið mikinn síðustu
misseri á völdum fjölmiðlum. Viðbrögðin
frá dýraverndarsamtökum og virkum í
athugasemdum sýna mikilvægi málefnisins
og umræðan er af hinu góða þótt málefnið
sé umdeilt. Umræðuna hefur þó skort yfirsýn
og oft og tíðum verið tilfinningaþrungin. Þá
hlýtur það að sæta furðu að þeir sem tala fyrir
lífsstíl sem á að vera laus við neyslu á öllum
dýraafurðum, þurfa ætíð að nefna bann við
búfjárhaldi og kjötneyslu á sama tíma og
yfirleitt í sömu setningunni.
Hjá Bændasamtökunum starfa bændur í
níu búgreinadeildum, hvort sem það er kjöt,
fiskur, grænmeti eða framleiðsla á öðrum
afurðum. Bændasamtökin munu því alltaf
standa vörð um þessar greinar landbúnaðarins.
En þegar stjórnvöld leggja í þá vegferð að
ætla sér að banna atvinnustarfsemi byggða
á undantekningartilfellum og hæpnum
staðreyndagrunni er því sérstaklega mikilvægt
að yfirstíga umræðuna og nálgast hana á
þeim grunni sem hún raunverulega snýst um.
Atvinnufrelsi og atvinnuréttindi.
Því hvað sem fólki kann að finnast um
viðkomandi starfsemi varðar bann við
atvinnutengdri starfsemi stjórnarskrárvarin
réttindi bænda sem varin eru af 75. gr.
stjskr. en þar segir að bönd verði aðeins
sett á atvinnustarfsemi manna með lögum
enda krefjist almannahagsmunir þess.
Almannahagsmunir geta hins vegar aldrei
byggt á persónulegum skoðunum fólks. Bann
við atvinnustarfsemi sem menn hafa þegar
tekið upp og eiga fjárhagslega afkomu sína
undir varða síðan hagsmuni sem teljast til
eignarréttinda sem njóta verndar 72. gr. stjskr.
Við getum haft skoðanir á ýmsum þáttum
og greinum atvinnulífsins, verið á móti
álframleiðslu, frekari virkjunum, kjötneyslu og
fiskeldi – í raun hvaðeina. Við getum hins vegar
ekki litið svo á að atvinnu- og eignarréttindi
annarra, jafnvel fárra aðila í viðkomandi
starfsgrein, séu virt að vettugi vegna þess að
fólki líkar ekki starfsemin. Sé það raunin, þá
tel ég að við þurfum þá fyrst að taka samtal um
hvernig ný stjórnarskrá skuli hljóma.
LEIÐARI
Við aukna umfjöllun um uppruna-
merkingar matvæla á undanförnum
mánuðum virðist hafa orðið vitundar-
vakning meðal neytenda.
Fólk bendir á ófullnægjandi eða villandi
merkingar í verslunum og hafa slík tilfelli
nú ratað til Neytendastofu sem hefur tekið
ákvörðun gagnvart matvælafyrirtæki vegna
óheimillar notkunar á íslenska þjóðfánanum
á umbúðum fyrir hamborgara sem voru
að stærstum hluta framleiddir úr þýsku
nautakjöti. Málefni matvælamerkinga hafa
einnig ratað inn á þing þar sem ráðherra
svaraði fyrirspurn þingmanns, en þar kemur
fram að vegna takmarkaðra fjárheimilda
Neytendastofu og fjölda lögbundinna
verkefna hafi stofnunin ekki haft svigrúm
til að fara í almenna heildarskoðun á
þessum málum.
Með ört stækkandi veitingamarkaði má
velta fyrir sér hvernig utanumhald, yfirsýn og
eftirlit er haft með áreiðanlegum upplýsingum
um uppruna óforpakkaðra matvæla, sem í
boði eru á veitingastöðum og í mötuneytum.
Breytt neyslumynstur er að verða til þess að
fleiri kjósa að grípa sér eitthvað fljótlegt.
Sárafáir, ef einhverjir, veitingastaðir gefa
hins vegar upp uppruna, enda er þeim ekki
skylt að gera svo. Veitingamarkaðurinn er því
hálfgert svarthol, þar sem neytandanum er
látið í té að spyrja vilji hann vita og þarf svo
að treysta því sem sagt er. Á þeim vettvangi
hef ég að undanförnu spurt oft um uppruna
hráefna. Sjaldan hafa starfsmenn svör á
reiðum höndum og ég sem neytandi hef
engar heimildir til þess að láta starfsmennina
sanna svör sín ef einhver eru.
Samkvæmt löggjöf fellur eftirlit með
óforpökkuðum matvælum í stóreldhúsum
undir heilbrigðiseftirlit sveitarfélaga.
Við skoðun á úttektum á veitingastöðum
er ómögulegt að sjá hvort eftirlitsmenn
kanni uppruna. Samkvæmt svari frá
heilbrigðiseftirliti höfuðborgarinnar
hefur það eftirlit með fjölmörgum þáttum
matvælalöggjafarinnar í eftirliti sínu á
veitingastöðum og matvælafyrirtækjum,
þ.m.t. matvælaupplýsingar og rekjanleika.
Meginþungi eftirlitsins beinist að eftirliti
með ofnæmis- eða óþolsvöldum því
það telst vera öryggismál. Spurt er hvort
viðkomandi matvælafyrirtæki hafi verklag
um fullnægjandi merkingar og kannar hvort
hráefni sé rétt merkt. Spurningarnar eru hins
vegar almennt orðaðar og ekki flokkaðar
sérstaklega eftir tegund matvælaupplýsinga.
„Við skoðun á málaskrá Heilbrigðiseftirlits
Reykjavíkur get ég ekki séð að það
hafi borist kvartanir frá neytendum um
skort á upplýsingum um uppruna kjöts á
veitingastöðum,“ segir í svari við fyrirspurn.
Í skýrslu samráðshóps um betri merkingar
matvæla frá árinu 2020 má finna tólf góðar
tillögur að betri merkingum sem fela
m.a. í sér tæknilausnir, búvörumerki og
átaksverkefni. Ein tillagan er kölluð „finnska
leiðin“. Markmiðið er að bæta skilyrði og
stöðu neytenda til þess að taka meðvitaða
ákvörðun tengda uppruna þeirra matvæla
sem á boðstólum eru á þeim stöðum sem
selja óforpökkuð matvæli. Árið 2019 tók í
gildi reglugerð í Finnlandi sem skyldar staði
að upplýsa viðskiptavini sína um uppruna
þess ferska kjöts og hakks sem þeir hafa
á boðstólum án þess að neytandi þurfi að
spyrja starfsmann. Það getur verið gert á
töflu sem sýnileg er þegar neytandi mætir á
staðinn. Í tillögu starfshópsins er því beint til
ráðherra að taka til skoðunar hvort taka eigi
upp sambærilegar reglur hér á landi verði
reynsla af þessari leið góð í Finnlandi. Slíkt
fyrirkomulag yrði til eftirbreytni hér á landi.
Guðrún Hulda Pálsdóttir
ritstjóri.
Á mannamáli
GAMLA MYNDIN
Gunnar Þorgeirsson
formaður Bændasamtaka Íslands
gunnar@bondi.is
Bændablaðið kemur út 23 sinnum á ári.
Því er dreift ókeypis á yfir 400 stöðum á landinu og á öll lögbýli landsins.
Lesendur geta einnig gerst áskrifendur að blaðinu og fengið það sent heim
í pósti gegn greiðslu burðargjalds. Árgangurinn (23. tölublöð) kostar þá kr. 14.900
með vsk. Ársáskrift fyrir eldri borgara og öryrkja kostar kr. 11.900 með vsk.
Heimilisfang: Bændablaðið, Borgartún 25, 4. hæð - 105 Reykjavík.
Sími: 563 0300 – Kt: 631294-2279
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands. − Málgagn bænda og landsbyggðar −
Ritstjóri: Guðrún Hulda Pálsdóttir (ábm.) gudrunhulda@bondi.is – Sími: 563 0300 – Blaðamenn: – Ástvaldur Lárusson astvaldur@bondi.is – Hulda Finnsdóttir hulda@bondi.is
Sigrún Pétursdóttir sigrunpeturs@bondi.is – Sigurður Már Harðarson smh@bondi.is – Steinunn Ásmundsdóttir steinunn@bondi.is
Auglýsingastjóri: Þórdís Una Gunnarsdóttir thordis@bondi.is – Sími: 866 3855
Netfang auglýsinga: thordis@bondi.is − Vefur blaðsins: www.bbl.is − Netfang blaðsins: (fréttir og annað efni) er bbl@bondi.is
Frágangur fyrir prentun: Sigrún Pétursdóttir – Prentun: Landsprent ehf. – Upplag: sjá forsíðu – Dreifing: Landsprent og Íslandspóstur. ISSN 1025-5621
Upprunamerkingar
á veitingastöðum
Þessir vösku fjárflutningamenn æja og fylla á bensíntankana nálægt Hreðavatnsskála – allir úr Eyjafirðinum, nánar tiltekið Öngulsstaðahreppi,
eins og hét þá. Var hreppurinn austan Eyjafjarðarár í Eyjafjarðarsýslu, kenndur við bæinn Öngulsstaði, en sameinaðist 1. janúar árið 1991
Hrafnagilshreppi og Saurbæjarhreppi undir nafninu Eyjafjarðarsveit. Þetta ár fóru fram stórfelldustu fjárflutningar sem átt höfðu sér stað til
þessa, en skv. Morgunblaðinu þann 19. september 1952 kemur fram að um ræði flutninga líflamba frá Norður- til Suðurlands. Frá vinstri: Jón
Árnason frá bænum Þverá, bræðurnir Kristján og Hreiðar Sigfússynir frá Ytra-Hóli, en við dæluna stendur Vigfús Guðmundsson, gestgjafi
veitingaskálans á Hreðavatni. Uppi á bílnum glyttir í Hjörleif Tryggvason frá Ytra-Laugalandi. Er myndin tekin af Gísla Kristjánssyni, þáverandi
ritstjóra búnaðarblaðsins Freys, forvera Bændablaðsins. /SP