Bændablaðið - 06.07.2023, Blaðsíða 46

46 Bændablaðið | Fimmtudagur 6. júlí 2023
Nú til dags er oft talað um
matarsóun og beinist þá eðlilega
kastljósið að verslunum og
heimilum og þá hvernig keypt
matvæli nýtast og eftir föngum
nýtast ekki.
Þessi hluti matarsóunar er
vissulega gríðarlega mikilvægur
hluti af heildarsóuninni, þ.e. frá haga
í maga, en sóun á sér mun víðar stað.
Samkvæmt grein frá FAO,
Landbúnaðar- og matvælastofnun
Sameinuðu þjóðanna, þá tapast
árlega um 14% allra þeirra matvæla
sem framleidd eru í heiminum áður
en þau ná því að berast á sölustað!
Verðmæti þessara matvæla er talið
nema 400 milljörðum bandaríkjadala
sem oftar en ekki þýðir beint tap
bænda. Varan er s.s. framleidd
en af einhverjum ástæðum skilar
hún sér ekki á sölustað. Til saman-
burðar er talið að 17% matvæla-
sóunar heimsins komi til frá
verslunum og neytendum. Með öðrum
orðum þá nær um þriðjungur allra
landbúnaðarvara, sem eru fram-
leiddar í heiminum, því ekki að ná
inn fyrir varir neytenda!
Það er dagljóst að ekki er nóg
að horfa einungis á þann hluta
matarsóunar sem snýr beint að
neytendum heldur þarf að skoða
allan ferilinn, þ.e. frá haga og alla
leið í maga. Ef hægt er að draga úr
þessari sóun má bæði metta fleiri,
snarlækka sótspor matvæla og
halda verðinu í skefjum enda þurfa
bændur að fá meira fyrir þær afurðir
sínar sem skila sér alla leið, svo
unnt sé að bæta úr tekjutapinu sem
kemur til vegna afurða sem ekki
skila sér af einhverjum ástæðum.
Sóun á ökrum
Það væri hægt að bera víða niður
þegar rætt er um sóun en líklega
er nærtækast að byrja á því að
horfa til nýtingar lands. Mjög
víða í heiminum er land illa nýtt
og uppskera knöpp. Einfalt dæmi
má taka frá Nígeríu, þar sem
greinarhöfundur býr og starfar, þar
sem meðaluppskera á kartöflum af
hverjum hektara er ekki nema 3
tonn en til samanburðar er líklega
meðaluppskeran á Íslandi í kringum
18-20 tonn, í Danmörku um 55 tonn
og þar sem mest lætur í heiminum
fer uppskeran í um 80 tonn. Hér er
s.s. ekki verið að nýta landið nógu
vel, verið að sóa því með ákveðnum
hætti. Skýringin felst fyrst og fremst
í vankunnáttu á ræktun, aðferðum og
meðhöndlun.Sóun á ökrum kemur þó
fyrst og fremst fram í því að uppskera
næst ekki í hús og/eða ekki nema
hluti hennar. Skýringuna getur verið
að finna í ýmsum ólíkum þáttum sem
bændur geta oft ekki gert neitt við
eins og t.d. áhrif veðurfars.
Alþekkt er t.d. hér á landi að
uppskera næst ekki öll í hús vegna
veðurs og/eða skemmda á uppskeru
vegna veðurs. Við þessu geta bændur
lítið gert, annað en að útbúa sig
þannig að geta brugðist hratt við og
náð uppskeru með miklum afköstum
á stuttum tíma. Að sama skapi skiptir
auðvitað höfuðmáli að nota réttar
tegundir af plöntum svo líkurnar
aukist á því að uppskera náist og
það af ásættanlegum gæðum.
Fleiri dæmi um sóun við
akuryrkju má nefna og líklega er
nærtækast að tala um áhrif fugla eða
annars vargs á uppskeru. Það þekkist
varla utan Íslands að bændur hafi
ekki möguleika á að verja akra sína
fyrir ágangi fugla og uppskerutap
t.d. vegna álfta eða gæsa getur verið
gríðarlega mikið. Hér er auðvitað
um mikla sóun að ræða sem bændur
þurfa að geta varist, rétt eins og ef
upp koma sjúkdómar í plöntum eða
einhver pöddufaraldur, sem bændur
geta oftast tekist á við t.d. með
varnarefnum.
Sóun við framleiðslu
Samkvæmt upplýsingum frá FAO þá
er talið að nærri helmingur af öllu
framleiddu grænmeti og ávöxtum
nái aldrei til neytenda! Skýringuna
er aðallega að finna í innviðaskorti
í ótal löndum, en oft þarf að fara
um langan veg með afurðirnar í
flutningatækjum sem e.t.v. eru alls
ekki heppileg fyrir slíkan flutning.
Lélegir vegir og/eða jafnvel engir
vegir gera það að verkum að
vegalengdir á milli staða, sem í
Evrópu tæki e.t.v. bara dagspart að
aka, getur óvænt tekið upp í marga
daga og þá auðvitað geta afurðirnar
spillst á leiðinni.
Af öðrum framleiðsluvörum þá er
talið að á hverju ári fari nærri 20%
af framleiddu kjöti til spillis, 35%
af fiski og fiskafurðum og 20% allra
olíu- og belgfræja.
Sóun við vinnslu
Þegar horft er yfir línuna er sóunin
einna minnst þegar kemur að
úrvinnslunni. Hér hefur fyrirtækjum
í afurðavinnslu að mestu tekist að
draga úr allri sóun eða komið því
svo við að sóunin skráist á bóndann.
Það gæti t.d. verið slök
mjólkurgæði sem afurðastöð
hafnar að taka á móti, ekki nógu
stöðug gæði á grænmeti sem líka
væri hafnað o.s.frv. Þannig er eðli
framleiðsluferilsins og því ekki
óeðlilegt að það verði lítil sóun
matvæla við vinnsluna sem slíka.
Hér getur þó orðið sóun s.s. vegna
mistaka, rofs á kælikeðju eða slíks.
Sóun hinna ríku er meiri
Það er athyglisvert að skoða gögn
FAO varðandi hvar og hvernig sóun
verður til. Tilfellið er nefnilega
að hinar efnameiri þjóðir standa
sig mun verr en efnaminni, að
líkindum einfaldlega vegna þess að
fólk í fátækari löndum heims getur
ekki leyft sér að sóa jafn miklum
matvælum og hinir efnameiri. Tölur
FAO, þó orðnar séu 12 ára, tala sínu
máli en talið er að heildarsóunin,
á hvern íbúa, í Evrópu og Norður-
Ameríku nemi 275-300 kílóum
á meðan þessar tölur eru nærri
helmingi lægri í Afríkulöndum
sunnan Sahara og í löndum Suður-
og Suðaustur-Asíu (sjá mynd).
Er sóun ný af nálinni?
Hér áður fyrr var aldrei talað um
sóun þegar eitthvað gerðist sem
olli því að afurðir gátu ekki skilað
sér alla leið til neytenda, þetta var
bara eitthvað sem gerðist og þurfti
að takast á við. Áburðurinn nýttist
illa, þar sem hluti fór í skurð eða að
bleyta komst í hann. Það var ekki
talað um sóun á áburði.
Korn hrundi niður úti á akri
vegna slæms veðurs, ekki beint
talað um sóun vegna þess að yrkið
sem var notað var ekki veðurþolið.
Aflífa þurfti skepnu vegna einhvers,
ekki talað um sóun á kjöti o.s.frv.
Það þarf að breyta þessu og horfa
á allt tap sem sóun því þetta er
klárlega eitthvað sem allir bændur
og afurðastöðvar ættu að skrá
nákvæmlega og fylgjast náið með
hlutfalli sóunarinnar.
Hvað er hægt að gera?
Neytendur og verslanir hafa líklega
mest að segja þegar kemur að
sóun, enda stór hluti hennar sem
þar verður. Aftur á móti ef litið er
framar í virðiskeðjuna þá er ýmislegt
hægt að gera.
Hér verður tekið dæmi um það
hvaða markmið kúabændur geta sett
sér til þess að minnka sóunina á búum
þeirra, að mati greinarhöfundar:
Landnýting. Fyrst má nefna
notkun á tölvutækni til að auka
nákvæmni við störf þar sem þekkt
er að sóun verður. Þetta á t.d. við
áburðardreifingu þar sem vitað er
að má draga verulega úr sóun. Þá
má auka nýtingu lands með réttri
meðhöndlun og meðferð. Hámarka
sem sagt notkun landsins og um
leið framleiða sem mest af því
fóðri heima á búinu sem nota þarf
í reksturinn.
Tækni. Nota nútímatækni til að
draga úr sóun s.s. snöggkælingu
mjólkur svo hún verði endingarbetri,
notkun á hitastýringu fyrir kálfa-
mjólk svo þeir vaxi hraðar eða notkun
á viftum til að kæla kýr þegar
hitastigið fer yfir 20 gráður svo
halda megi uppi framleiðslunni.
Kyngreining. Ótal fleiri dæmi
mætti nefna en líklega er það sem
veldur einna mestri sóun er að nota
ekki kyngreint sæði í kýrnar. Þegar
sú sjálfsagða tækni er ekki notuð
þarf að sæða allar kýr til þess að
vænta þess að fá nægar kvígur inn í
hjörðina og samhliða fæðast margir
nautkálfar sem er ákveðin sóun því
erfðaefni þeirra er ekki sérstaklega
ræktað til kjötframleiðslu.
Með kyngreindu sæði væri dæmið
allt annað og myndi snarminnka
þessa sóun. Það myndi einnig hafa
áhrif á fóðurnýtingu, þar sem hægt
væri að sæða kýrnar, sem ekki þyrftu
að skila kvígum inn í hjörðina, með
holdasæði og fá þannig blendinga
sem nýta fóður mun betur til vaxtar
en íslensku gripirnir.
Nytaukning. Það flokkast sem
sóun að nýta ekki kýr almennilega
til framleiðslu. Þær eru til staðar og
eru með fastan kostnað á sér sem
þarf að skipta niður á sem flesta lítra.
Því fleiri sem lítrarnir eru, því betri
nýting og þar með minni sóun.
Ævilengd. Ein mesta sóunin í
nautgriparækt, á eftir því að nota
ekki kyngreint sæði, er of léleg
ending kúa. Að ala upp kvígu í
2 ár til þess eins að fá hana inn í
framleiðsluna í stutta stund er mjög
Á FAGLEGUM NÓTUM
Snorri Sigurðsson
snorri.sigurdsson@outlook.com
Sóun í landbúnaði
Samkvæmt grein frá FAO, Landbúnaðar- og matvælastofnun Sameinuðu þjóðanna, þá tapast árlega um 14% allra
þeirra matvæla sem framleidd eru í heiminum áður en þau ná því að berast á sölustað. Verðmæti þessara matvæla
er talið nema 400 milljörðum bandaríkjadala sem oftar en ekki þýðir beint tap bænda.
Ferðaþjónusta á Leifsstöðum 2, Eyjafjarðarsveit
– auglýsing deiliskipulagstillögu
Sveitarstjórn Eyjafjarðarsveitar samþykkti á fundi sínum þann 27. júní 2023
að vísa deiliskipulagstillögu fyrir ferðaþjónustu á Leifsstöðum 2 í auglýsingu
skv. 41 gr. skipulagslaga nr. 123/2010. Deiliskipulagstillagan tekur til byggingar
tveggja íbúðarhúsa, 1500 fm viðbyggingar við hótel, þriggja frístundahúsa,
tíu gistihýsa, starfsmannahúss og aðstöðuhúss. Auk þess er gert ráð fyrir
tjaldsvæði, götum milli húsa og landmótun á svæðinu.
Skipulagstillögurnar eru aðgengilegar á sveitarskrifstofu Eyjafjarðarsveitar,
Skólatröð 9 Hrafnagilshverfi, á heimasíðu sveitarfélagsins, esveit.is.
Þeim sem telja sig eiga hagsmuna að gæta er hér með gefinn kostur á
gera athugsemdir við skipulagstillöguna til miðvikudagsins 16. ágúst 2023.
Allar innsendar umsagnir og athugasemdir halda áfram gildi sínu.
Athugasemdir skulu vera skriflegar og skulu berast til Skipulags- og
byggingarfulltrúa Eyjafjarðar, Skólatröð 9, Hrafnagilshverfi, 605 Akureyri,
eða í tölvupósti á netfangið sbe@sbe.is.
Skipulagsfulltrúi