Bændablaðið - 06.07.2023, Blaðsíða 21

21Bændablaðið | Fimmtudagur 6. júlí 2023
Svo er einhver togstreita um
hvernig túlka beri lög og ákvæði.
Aðalskipulag á að vera lifandi
plagg, hjálpargagn og verkfæri fyrir
okkur, en virðist oft vera svo þungt í
vöfum og snúið að það er eingöngu
á færi þeirra sem hafa starfað við
skipulagsmál í áraraðir að skilja.“
Auðveldustu og bestu lausnina telur
hann vera að samþykkja að skógrækt
sé landbúnaður innan skipulagslaga.
„Skógargeirinn allur er að þrýsta á
þetta og væri óskandi að viðeigandi
aðilar tækju upp á sína arma að breyta
þessu,“ segir Hlynur.
Sigríður tekur í sama streng.
„Mér finnst stjórnsýslan þurfa
að straumlínulaga ferla sína.
Ef það er markmið stjórnvalda
að auka skógrækt og þar með
kolefnisbindingu þá vantar upp á
samtal við sveitarstjórnaryfirvöld
og að það sé einhver samræming
á milli sveitarfélaga, bæði hvað
varðar skipulagsmál og hver beri
kostnað af fornminjaskráningu.
Það þyrfti að fylgja fjármagn til að
mæta þeim kostnaði sem skráning
á fornminjum hefur í för með
sér. Oft er fornminjaskráningar
krafist áður en framkvæmdaleyfi
er veitt og sá kostnaður lendir í
dag á skógræktandanum og veldur
því að sumir hætta við að fara í
skógrækt. Á sumum stöðum hafa
sveitarfélögin sjálf séð um kostnað
á fornminjaskráningum þannig að
þau sem vilja í skógrækt sitja ekki
við sama borð og fer eftir því í
hvaða sveitarfélagi þau búa hversu
hár byrjunarkostnaðurinn er við að
hefja skógrækt,“ segir hún.
Helstu áskorun skógræktar-
félaganna segir Sigrún vera að virkja
fólk til góðra verka og standa vörð um
þá skóga sem þau hafi ræktað upp.
„Góðir útivistaskógar, útivistarstígar
og gróðursæl hverfi er ekki bara
verkefni fyrir skipulagsyfirvöld á
hverjum stað og nokkra eldhuga í
sjálfboðavinnu fyrir skógræktarfélög
og garðyrkjufélög landsins, heldur
ættu allir að láta sig sitt nærsamfélag
varða og leggja hönd á plóg, hvort
heldur sem er að bjóða sig fram í
vinnu við skógarumhirðu eða styrkja
fjárhagslega það skógræktarfélag
sem er að sinna skógum og grænum
svæðum í nágrenninu,“ segir hún.
Nýjar tegundir á
sjóndeildarhringnum
Breytingar vegna hnattrænnar
hlýnunar eru þegar að gera vart við
sig eins og flestum mun kunnugt.
Sigríður telur loftslagsbreytingar eina
helstu áskorun skógræktar – spurning
sé hvort breytingar á veðurfari á
Íslandi verði óhagstæðar fyrir þær
trjátegundir sem vaxa á Íslandi í dag.
Að sögn Hlyns segja spár, og
ekki þær svartsýnustu, að hér verði
mögulega miðjarðarhafsloftslag eftir
um hundrað ár og Ísland þá á pari við
núverandi loftslag Portúgal. Breytinga
sé að vænta í skógræktarmálum. „Nú
erum við bara með fjórar alvöru
tegundir: greni, furu, lerki og ösp.
Og birkið er þarna með en það er ekki
tré, heldur fallegt kjarr. Ég sé bara
hvað hefur gerst í loftslagsbreytingum
á minni stuttu ævi og meira er á
leiðinni. Það er augsýnilegt hversu
hratt þetta er að gerast fyrir augum
okkar. Það stefnir í að hlýni á Íslandi
þótt ýmsar forsendur þess geti
vissulega brugðist.“
Hrymur muni lifa inn í yfirvofandi
breytingar þar sem hann sé blendingur
af evrópu- og rússalerki og hafi mikið
þol fyrir umbreytingum í hitastigi.
Möguleikar séu fólgnir í öðrum
trjátegundum innan fárra ára. Til
dæmis í degli/döglingsvið (Oregon
pine) sem þegar sé byrjað að rækta
hér á landi þótt í litlu mæli sé.
Stórar tegundir nytjatrjáa gætu
þrifist hér innan tíðar og eðaltré svo
sem eik og beyki, hlynur, askur, lind
og alls konar elritegundir á borð
við blæöl, rauðöl og svartöl ásamt
ýmsum berjategundum. Einnig
megi nefna ývið, hreint evrópulerki,
sifjalerki og jafnvel svartgreni þegar
lengra líði.
„Svo litið sé til ísaldar þá uxu
hér stærstu tré jarðar á þeim tíma,
við sjáum það á surtarbrandi og
steingervingum, til dæmis fyrir
vestan,“ heldur Hlynur áfram.
„Ísland er skilgreint í barrskógabelti,
þrátt fyrir að hér sé ekki svo mikið
af barrtrjám, en er að færast inn í
laufskógabelti. Tegundafjölbreytni
okkar er takmörkuð en mun vaxa á
komandi árum og áratugum. Í fyllingu
tímans mun birkið þurfa að hopa og
aðrar tegundir vera á því landi þar
sem birki var áður. Við eigum að nýta
okkur þetta sem tækifæri. Mörgum
kann að finnast þetta miður en það
er samt í kortunum. Trén, kornið og
fleira eru nokkurs konar flóttategundir
úr sínum heimahögum og við hér
getum tekið á móti þeim innan einnar
kynslóðar.“
Ef verði hins vegar kuldaskeið
þá er landið komið aftur í þær fjórar
tegundir sem ræktaðar eru hér
nú þegar, fururnar, grenið, lerkið
og öspina.
Dregið úr einsleitni
og aukin kolefnisbinding
Svonefndur mónókúltúr var stundaður
hér framan af í skógrækt og kannski
eðli málsins samkvæmt, hafandi
aðeins fjórar nytjatrjátegundir. Þá var
gróðursett ein trjátegund, jafnvel klón
með sömu arfgerð, í tugi eða hundruð
hektara lands. Á síðari tímum hefur
verið hugað að blandaðri skógum, þar
sem ein tegund taki við af annarri.
Jafnframt er í kjölfar grisjunar reita,
þar sem ein tegund er allsráðandi,
reynt að gróðursetja aðrar tegundir,
eina eða fleiri. Í grisjaða mónó-reiti er
hægt að planta til dæmis degli.
„Partur af umhirðunni er að
endurnýja, segir Hlynur. „Þekkt er í
skógargeiranum að besta leiðin til að
rækta birki er að rækta lerki vegna
þess að lerkið er miklu nægjusamara
og býr til jarðveg. Birkið vex ekki
nema það sé í góðum jarðvegi.“
Hann tiltekur að gott sé að skilja
að við landnám hafi samkvæmt
skráðum heimildum verið hér birki
milli fjalls og fjöru, sem sé einmitt
mónókúltúr. Einstaka reynihríslur
og blæösp hafi einnig vaxið hér.
„Líffræðilegur fjölbreytileiki byggir
ekki á fábreytileika forfeðranna,
og að hafa allt eins og það er,
eða var, gengur ekki upp. Náttúrunni
er sama, hún kemur alltaf jafnvægi á
allt með einhverjum hætti. Að skilja
líffræðilegan fjölbreytileika eftir í
fábreytileika er ekki hægt og þarf að
horfa á þetta allt saman með fjórðu
víddinni, sem er tíminn, og þá kemur
í ljós að á misjöfnu þrífast börnin
best, það á líka við um líffræðilegan
fjölbreytileika,“ segir Hlynur
jafnframt.
Ólafur Arnalds, prófessor við
Landbúnaðarháskóla Íslands, hvatti
í grein í Bændablaðinu fyrr á árinu til
að gætt sé hófs við notkun á erlendum
plöntutegundum og telur að þegar
fram líða stundir muni skógrækt og
önnur svæði með mjög einsleitri
tegundasamsetningu framandi
trjátegunda ekki verða tekin gild til
kolefnisjöfnunar.
„Allir skógar og allur gróður
bindur kolefni, bara mishratt,
mismikið og mislengi, það er góð
aukaafurð og þarf að vera vottuð ef
nota á til kolefnisjöfnunar,“ bendir
Sigríður á.
Birgir telur hins vegar skógrækt
mjög ofmetna í þessari umræðu. „Tré
binda minna kolefni en annar gróður,
t.d. gróið land og ræktað land, þar
sem sól og regn kemst óhindrað að
fósturjörðinni til endurnæringar,“
segir hann og heldur áfram: „Tré eru
rándýr í gróðurríkinu líkt og tófan
og hrafninn í dýraríkinu; hugsa fyrst
og fremst um sjálf sig. Allt of víða
eru skógarblettir út um allt land sem
aldrei hafa og verða væntanlega aldrei
grisjaðir. Inni í þeim er og mun verða
mikið af brotnum trjám sem rotna þar
í friði, engum til góðs og allra síst
umhverfinu. Ég hef takmarkaða trú
á skógrækt til landbóta, ekki síst þar
sem land er óafturkræft þegar búið
er að planta í það skógi,“ segir Birgir
og bætir við að hann telji skjólbelti
ágætis kost ef þau nýtist sem slík
fyrir menn og dýr en ekki þar sem
þau valda takmörkun á útsýni.
„Ég hef verið mjög gagnrýninn á
framsetningu og framgangi þessara
yfirgengilega ósönnu fullyrðinga
um kolefnisbindingu og losun; að
endurheimt votlendis og skógrækt
eigi að bjarga Íslandi og heiminum
öllum, sem er svo fjarri sannleikanum.
Í mínum huga snýst þetta um pólitík
og peninga, þó aðallega peninga.
Nýlegt dánarvottorð Votlendissjóðs
er ágætis áminning um á hvaða
villigötum þessi málaflokkur er,“ segir
Birgir jafnframt.
Vissir þú þetta?
• Skógrækt á lögbýlum er stærsta
nytjaskógaverkefni landsins.
• Umsvifamestu fyrirtæki í skóg-
rækt og kolefnisbindingu í dag
eru sjávarútvegsfyrirtækin, svo sem
Brim og Síldarvinnslan. Skinney-
Þinganes er á sömu leið.
• Auðvelt er að nálgast íslensk
fræðslumyndbönd um skógrækt
og flest allt sem henni við kemur á
YouTube. Flest hafa þau verið unnin
fyrir Skógræktina. Hægt er að vera í
ókeypis áskrift að myndböndunum.
• Í bígerð er að setja upp vef undir
heitinu skógartölur.is, sameigin-
legan gagnagrunn helstu aðila í
skógrækt á Íslandi, þar sem birta
á tölulegar upplýsingar um þróun
skógræktar, bæði fyrir sérfræðinga
og aðgengilegar almenningi.
• Skógræktin er ríkisstofnun sem
heyrir undir matvælaráðuneytið
og þjónar skógrækt á Íslandi
samkvæmt lögum um skógrækt.
Hlutverk Skógræktarinnar er að
hafa forystu um uppbyggingu skóg-
arauðlindar á Íslandi með víðtækri
samvinnu, vinna að vernd og friðun
skóga og draga fram hagrænan,
umhverfislegan og samfélagslegan
ávinning af sjálfbærri nýtingu skóga.
Heimild: vefur Skógræktarinnar
• Skógræktarfélag Íslands er
landssamband skógræktarfélag-
anna í landinu. Megin markmið fé-
lagsins samkvæmt lögum þess er
að vinna að framgangi skóg- og
trjáræktar í landinu, að endur- heim-
ta gróðurlendi og klæða landið skó-
gi. Félagið er málsvari skógræktar-
félaganna, gætir hagsmuna
þeirra og kemur fram fyrir þeirra
hönd þegar þörf krefur.
Heimild: vefur Skógræktarfélags Íslands
• Búgreinadeild skógarbænda
(SkógBÍ) er sameiginlegur vett-
vangur bænda sem stunda skógrækt
í atvinnu skyni, um hagsmunamál sín
og vinna að framgangi þeirra innan
Bændasamtaka Íslands.
Heimild: vefur Bændasamtaka Íslands
Fríform ehf.
Askalind 3,
201 Kópavogur.
562–1500
Friform.is.
Sumaropnun:
Mán. – Föst. 10–17
Laugardaga LOKAÐ
Hjarta heimilisins
Við hönnum innréttingar að þínum þörfum
2000 — 2022
Heimild: Skógræktin