Úrval - 01.01.1968, Blaðsíða 56

54
ÚRVAL
og kjarnorkusprengja. Rottur bera
með sér allt að því 35 tegundir
sjúkdóma. Flærnar, sem lifa á
rottunum, bera með sér syarta-
dauða, sem drap a. m. k. þriðja
hvern íbúa Evrópu á 14. öld. Sjúk-
dómur þessi er enn landlægur í
hinum fjarlægari löndum Asíu og
í Afríku. A. m. k. 4000 manns hafa
sýkzt af honum í Suður-Víetnam,
síðan Bandaríkjamenn byrjuðu að
taka þátt í styrjöldinni þar. Flærn-
ar bera einnig með sér taugaveik-
ina. Sá sjúkdómur geisaði sem far-
sótt í 4 aldir og hefur drepið a. m.
k. 200 milljónir manna.
En það er um fleiri sjúkdóma
að ræða en svartadauða og tauga-
veiki. Rottan fer um allt í matarleit
sinni, úr skolpræsum upp í vöru-
geymsluhúsin og þaðan inn á heim-
ilin. Og hún skilur eftir sýkla í
hverju spori. Hún hefur það fyrir
sið að skilja eftir þvag og saur,
hvar sem hún fer, og þannig breið-
ir hún út smitun í stórum stíl, því
að í blóði hennar og innyflum eru
lífverur, sem geta valdið blóð-
kreppusótt, gulu, hundaæði og
mörgum öðrum banvænum sjúk-
dómum. Rottusaur veldur næstum
því lygilegu tjóni. í fyrra varð hið
opinbera matvælaeftirlit í Banda-
ríkjunum að eyðileggja um 400.000
pund af matvælum, sem saurguð
höfðu verið af rottum.
Tjónið er langmest í þeim lönd-
um, sem sízt mega við því. í Ind-
landi eru auk rattus og norvegicus
einnig hagarottur, sem eru geysi-
legir skemmdarvargar. Dr. H. A.
B. Parpia, forstjóri matvælarann-
sóknastofnunarinnar í Mysoore, á-
lítur, að hún eyðileggi um 25%
kornsins á ökrunum og 25—30% x
viðbót, þegar kornið er komið í
geymsluhús. Einn sérfræðingur
hefur skýrt frá því, að á tveggja
ára tímabili hafi rottur saurgað og
þannig eyðilegt allt að því helm-
ing þess kornmjöls, sem flutt var
frá Bandaríkjunum til Brasilíu til
þess að notast þar til hádegismat-
argjafa í skólum.
Rotturnar taka að vísu sumar
matvælategundir fram yfir aðrar,
en samt éta þær lygilega margvís-
lega fæðu. A hinn bóginn hefur
Móðir Náttúra gætt rotturnar sér-
stökum hæfileikum, sem hjálpa
þeim mjög til þess að halda velli.
Á sínum eigin matarleitarsvæðum
forðast rotturnar alveg ósjálfrátt
allt nýtt, þar á meðal eitrað agn.
En svo þegar rotturnar hafa snið-
gengið einhvern óþekktan mat um
tíma og eru farnar að venjast því
að hafa hann fyrir augunum, narta
þær í hann en borða mjög lítið.
Ef um eitur er að ræða, getur rott-
an fundið til eituráhrifanna af þess-
um litla skammti, án þess að hann
verði henni að bana. Þá hættir
rottan algerlega að snerta þennan
mat, og hún á það oft til að skilja
eftir þvag eða saur í matnum til
þess að vara þannig aðrar rottur
við.
Það eru til fjölmargar sögur um
vit rottunnar. í sumum tilfellum
virðist skilgreining mannfræðinnar
á manninum („homo sapiens“) sem
verkfærasmið næstum því geta
átt við rottuna engu síður en mann-
inn.
Embættismaður einn á Nýju