Goðasteinn - 01.09.2007, Blaðsíða 131

Goðasteinn 2007
Nýir tímar gengu í garð, tími frjálshyggju og einkaframtaks. Samtök og sam-
hyggja skilaði ekki nægum arði og litla þorpið okkar er kúrði undir Hvolsfjalli
stóð frammi fyrir miklurn vanda. Kaupfélagið gaf eftir. Iðnaðurinn stóðst ekki
óheftan innflutning á vörum sem framleiddar voru við allt aðrar aðstæður og
miklu lægri vinnulaun austur í Asíu. Lágvöruverðsverslanir sópuðu til sín við-
skiptum með þær vörur er mest velta var í og létu aðra um að fullnægja þörfum
viðskiptamanna fyrir vörur sem minna gáfu af sér. Bankarnir vildu ekki lána
viðskiptavinum kaupfélagsins nema með ábyrgð þess. Þeir þurftu að hafa allt sitt á
hreinu. Vegasambandið batnaði og bílum fjölgaði. Allir gátu tekið bílpróf og jafn-
vel konur keyrðu til Reykjavíkur og versluðu vopnaðar kreditkortum og gáfu
körlunum langt nef og sögðu: „Nú get ég!“ Vígin féllu eitt af öðru. 18. mars 1996
tilheyrði Kaupfélag Rangæinga sögunni tii. Þann dag sameinaðist það Kaupfélagi
Arnesinga að kröfu Landsbanka íslands. Þá voru starfsmenn kaupfélagsins 53 eða
nákvæmlega jafnmargir og 40 árum fyrr en höfðu komist upp í 170 til 180 er mest
var umleikis. Risinn var fallinn. En hvað svo?
Fátt er svo með öllu illt að ei boði gott
Hér hefur verið farið yfir upp úr hvaða jarðvegi þoipið er sprottið, hvernig
umhorfs var þegar starfsemin hófst og hver driffjöðrin var í vexti og viðgangi
þorpsins. Við höfum líka séð hvað gerist þegar máttarstólpar byggðarinnar fara að
gefa eftir. Hin mikla og undraverða uppbygging 20. aldarinnar hlaut að breytast.
011 þjóðfélagsgerðin var í sífelldri gerjun. Við hér fórum illa út úr þeirri hringiðu
og urðum nokkurs konar afgangsstærð úti á jaðri þjóðfélagsins þar sem allt
byggðist upp á hagræðingu og hámarkshagnaði. Einhvern veginn pössuðum við
ekki inn í þá mynd. Öll okkar samfélagsgerð var byggð upp af öðrum sjónar-
miðum þar sem frjáls félagasamtök fólksins áttu að leysa öll sameiginleg mál. Þar
var hlutur samvinnufélaganna langstærstur. Þau áttu ekki aðeins að leysa öll þau
mál er sneru að verslun og viðskiptum, heldur áttu þau að annast fjármögnun
vegna reksturs og fjárfestinga og auk þess áttu þau að vera félagsmálastofnanir og
í raun og veru að taka að sér hlutverk er tilheyrði rrki og sveitarfélögum. A
tímabili var oddviti Hvolhrepps í fullri vinnu hjá kaupfélaginu sem í raun þýddi að
kaupfélagið greiddi svo og svo mikinn hluta af launum oddvita því auðvitað fékk
slíkur maður aldrei frið í vinnunni. Við hann áttu sveitungar hans sífellt erindi.
Kaupfélögin urðu að lána fólki svo það gæti lifað þótt það ræki bú sín með
stöðugum halla svo árum skipti. Allir voru eigendur kaupfélaganna og gátu gert
kröfur sem þeim hefði aldrei dottið í hug að gera til annarra. Ríki og sveitarfélög
létu sér vel líka. Þarna var aðili sem tók af þeim ómakið. Allir héldu að
129