Goðasteinn - 01.09.2007, Blaðsíða 162

Goðasteinn 2007
En síðasta hálfan annan áratug hefur tvennt komið til sögunnar sem vakið hefur
almennan áhuga hér á Islandi á þessum málefnum. Annars vegar var fall Sovét-
ríkjanna kringum 1990 og hins vegar minnkandi hafís sökum hlýnandi veðurfars
síðustu áratugina. Aukið samstarf um norðurslóðir varð í kjölfar þessa og ekki dró
úr áhuga þjóðanna að útlit var fyrir greiðari siglingar á þeim hafíssvæðum sem til
skamms tíma hafa ekki þótt árennileg yfirferðar. Ymis samtök um málefni norður-
slóða voru stofnuð og þekktust íslensk stjórnvöld boð um að taka þátt í slíkri
samvinnu. Hefur það verið góður lærdómur fyrir þau og hefur Island tekið að sér
að gegna með sóma forystuhlutverki í samtökum til skiptis við samstarfslöndin,
eins og t.d. í Norðurheimsskautsráðinu (Arctic Council).
Rannsóknir hafa leitt í ljós að hafís í Norður-íshafi hefur farið minnkandi síð-
ustu áratugi. Síðasta áratuginn hefur hann í rauninni minnkað svo mjög, bæði þar
og við Austur-Grænland, að ekki hefði þurft rannsókna við til að sannfærast um
að óvéfengjanleg breyting hefur átt sér stað. í skýrslu starfshópa á vegum Norður-
heimskautsráðsins3 er yfirlit um niðurstöður rannsókna á breytingum á hafís, bæði
breytingum á útbreiðslu og þykkt. Á 30 ára tímabili frá 1975 hafði meðalút-
breiðsla hafíss árið um kring minnkað um 8% eða um milljón ferkílómetra sem
samsvarar samanlögðu flatarmáli Skandinavíu og Danmörku og vel það. Bráðn-
unin hafði aukist á tímabilinu en hún var metin meiri í lokin en í upphafi.
Samkvæmt samanburði á mælingum á þessu 30 ára tímabili hafði ísþekjan
skroppið saman mun meira á sumrin en þegar litið var á allt árið eða um 15-20%.
Er þá átt við útbreiðsluna síðla sumars, snemma hausts.
Hafís reynist einnig hafa þynnst síðustu áratugi. Meðalþynning um allt Norður-
íshaf var áætluð 10-15% en samkvæmt einni rannsókn virtist svo sem þynning á
sumum svæðum hefði verið á tímabilinu 1960 til 1990 upp undir 40%. I fyrr-
nefndri skýrslu Heimskautaráðsins er fjallað um samhliða þróun veðurþátta, svo
sem hækkandi lofthita og sjávarhita í yfirborði og minnkandi seltu í yfirborðslagi
hafsins.
Flókin veðurfarslíkön hafa verið gerð til að reikna út líklega þróun veðurþátta á
norðurslóðum fram eftir 21. öldinni. Ber þeim saman um að það muni hlýna enn
og ís haldi áfram að minnka. Líkönum ber ekki saman um hve mikið en reiknað
hefur verið út að meðaltal af spá þeirra samsvari um 50% samdrætti hafísþekju til
næstu aldamóta.
Tíminn sem siglingaleiðir munu haldast opnar mun lengjast að sama skapi. Um
þessar mundir er talið vel fært (50% þéttleiki eða hafísþekja) Norðausturleiðina
meðfram ströndum Rússlands (Síberíu) um mánaðartíma en eftir einn mannsaldur,
um 75 ár, mun þetta tímabil verða rúmir þrír mánuðir samkvæmt spám. Um skip
sem geta brotið sér leið (75% þéttleiki eða hafísþekja) er spáð að þau muni geta
siglt leiðina 5 mánuði ársins.
160