Goðasteinn - 01.09.2007, Blaðsíða 180

Goðasteinn 2007
hverfinu, um eða rúmlega 5 cm á þykkt en fór svo smá minnkandi eftir því sem
sunnar dró. Fyrir sunnan Seljalandsmúla hefur öskulagið líklega ekki verið meira
en um 3 cm en minnkaði svo smátt og smátt eftir því sem það fjarlægðist Heklu
meira. Skv. bókinni Heklueldar taldi Sigurður Þórarinsson að á svæðinu frá
Hvammi að Raufarfelli hafi það verið allt að 2 cm.
Vikurlagið mun hafa verið meira en þetta á jörðunum sem eru uppi við fjallið
milli Hvammsnúps og Holtsnúps.
Á efri Hólmabæjum var nokkur vikur en á fremri Hólmabæjum var hann mjög
lítill og fór minnkandi eftir því sem framar dró. Tjarnir voru eini bærinn undir
Eyjafjöllum þar sem engin eða því sem næst engin aska féll. En samt fóru Brúnir
og Tjarnir í eyði vorið 1947. Ástæða þess var fyrst og fremst sú að búið var að
veita öllu vatni Affalls og Þverár í Markarfljót. Vatn þess rann svo fram beggja
vegna þessara jarða, vestanmegin í farvegi Fauska og Álafarvegi en austan þeirra
á aurum Markarfljóts, þannig að ekki varð komist frá bæ öðruvísi en að fara yfir
meiriháttar óbrúað jökulvatn. Við það var ekki hægt að búa til lengdar, sérstaklega
vegna þess að flytja þurfti mjólk í veg fyrir mjólkurbíl reglulega.
Haglaust varð fyrir allan búfénað á næstum því öllum jörðum í Eyjafjallasveit.
Á þessum tíma var mikið treyst á beit fyrir hross og talsvert fyrir sauðfé. Fæstir
bændur áttu því næg hey til þess að geta gefið öllum fénaði fulla gjöf þar til nægur
gróður kæmi sem enginn vissi hvenær yrði. Utlitið var því vægast sagt skuggalegt.
Þá voru um 90 bændur í Eyjafjallahreppunum báðum. Bændur í Landeyjum
buðu þá Eyfellingum að taka af þeim hrossin og hafa þau meðan þess þyrfti. Það
gerðu þeir án þess að ætlast til að fá nokkra greiðslu fyrir. Flestir bændur undir
Eyjafjöllum fóru svo með öll þau hross sem þeir ekki þurftu að brúka heima út í
Landeyjar og þar var þeim skipt niður á bæina. Þar voru þau svo þangað til nægur
gróður var kominn um vorið og sum lengur.
Ekki hef ég neinar tölur um hve mörg hross Eyfellingar fóru með en ekki er
ólíklegt að þau hafi verið um 800. Þetta varð til þess að heyin sem til voru nægðu,
handa öðrum fénaði þar til nýr gróður var kominn, að minnsta kosti á flestum
bæjum og létti mikið á högum um vorið og sumarið því þau hross sem ekki þurfti
að nota við bústörf fengu að vera þar á haga til hausts.
Fyrir þetta vinarbragð vil ég nú fyrir hönd Eyfellinga votta þeim bændum og
öðrum sem þarna áttu hlut að máli sérstaka virðingu, þó svo að þeir séu nú
sennilega flestir eða allir gengnir á fund feðra sinna. Ég held að svona lagað gerist
ekki nema þar sem menningarlegur félagsþroski er á háu stigi. Það á ekki að falla í
gleymsku sem þarna var svo höfðinglega gert.
Frá Syðstu-Mörk var farið með öll hross nerna tvo hesta sem brúka þurfti hér
heima. Og þannig mun það hafa verið á flestum bæjum hér í Vestur-Eyjafjalla-
hreppi austan Markarfljóts. Þannig hefir það líklega líka verið í Austur-Eyjafjalla-
178