Tíminn - 06.05.1919, Side 46

16C
TÍMINN
selt hafa eða leigt mjög verðmæt vatns-
rjettindi frá jörðum sínum fyrir óverulega
Iágt endurgjald, svo sem tíðkaðist á fyrstu
árum fossasölunnar, geti fengið sanngjarn-
lega uppbót. Einnig miða þau til þess að
draga úr ócðlilegri verðhækkun vatnsorku,
með því að uppbótin gæli að nokkru mið-
ast við höfuðstól þann, sem umsækjandi
telur vatnið vera, en uppbótin mundi jafn-
an hitta fyrstu leyfishafa.
Uni Í5. Sbr. 114—117. gr. frumvarps
minnihluta fossanefndar til vatnalaga og
athugasemdir þeirra um eftirlit með gerð
og viðhaldi vatnsvirkja og rekstri þeirra.
Um 16. Trygging fyrir þvi að sjerleyfis-
skilyrðum vcrði fylgt og fyrirmælum 114—
117. gr. vatnalagafrumvarpsins, verður eigi
fengin án eftirlits. Er því óumflýjanlegl
að leggja þær kvaðir á sjerleyfishafa, sem
hjcr getur, um eftirlit og skoðun á skjölum,
bókum og mannvirkjum. Hinsvegar er sjálf-
sagt að reisa skorður við misbeitingu eftir-
litsins, svo sem uppljóstri leyndarmála og
iðjuaðferða, sem spilt gætu fyrir sjerleyfis-
hafa í samkepni við aðra eöa á annan veg.
Um 17. Álitamál getur verið um hámark
sjerleyfistímans. Það var með lögum nr.
55, 22. nóv. 1907 sett við 100 ár, eins og þá
tiðkaðist í Noregi, en nú hafa Norðiuenu
fært þetta tímatakmark niður, 1909 i 80 ár,
og með síðustu endurskoðun sjerleyfislaga
þeirra frá 1907, niður í 60 ár.
Eftir töflum þeiin, um endurhvarf til rík-
isins á vatnsorkuveri, sem settar eru lijer
á undan, virðist 65 ára hámarkstími hæfi-
lcgur. Þótt lita megi svo á, að hann
styttist um virkjunarlímann, þá á orku-
verið ætið að geta starfað SO—60 ár með
fullum árangri, ef miðað cr við hæsta sjer-
leyfistíma og greiðlega virkjun.
Uin endurhvarfskvöðina sjálfa, cða kaup-
lausa afhendingu til rikisius er áður talað
i inngangi þessara athugasemda. Hún er að
sjálfsögðu eigi þvi til fyrirstöðu, að ríkið
geti eftir nýju sjerleyfi eða samningi fram-
lengt leyfistimaun, ef það er álitið hald-
kvæmt, en hún gefur ríkinu hentugt færi á
að breyta skilyrðum eða taka þær aðrar
ákvarðanir, er breyltir þjóðarhagir kunna
að heimta.
Innlausnarrjelturinn, að 40 árum liðnum
frá byrjun sjerleyfistima, byggist á sömu
þörf ríkisins til ihlutunar, ef fyrirtækið
reynist þjóðfjelaginu eða nágrenninu of-
viða eða álirif þess óholl, en ælla vcrður
að hans vcrði sjaldan þörf. Með þvi að
binda haun við hvert 5 ára límabil frá 40
árum lil loka sjerleyfistímans, er ríkinu^
enn framar tiygður þessi íhlutunarrjettur.
Hvort lieldur sem um innlausn er að
ræða, eða kauplaus afhending fer fram við
lok leyfistíma, verður eignar og umráða-
rjettur rikisins fortakslaus. Falla því burtu
öll veðbönd og skuldbindingar við aðra
sem áður hvíldu á fyrirtækinu, svo og
leigusamningar, ef vatnsrjettindin hafa leigð
verið en ekki keypt.
Akvæðin um mat á lóðum og vatnsrjett-
indum eftir þvi verði, sem á þau var sett
í upphafi, er til varnar óeðlilegri hækkun
þessara rjettiuda i mati stofnfjár.
Undanþága fyrir hjeruð og bæjarfjelög
um kauplausa afhendingu til rikisins að
loknum leyfistíma, sem hjer er ráðgert,
virðist eigi athugavert eða liættulegt, enda
að dæmi annara vatnsiðjuþjóða tekin hjer
upp. Fremur kann tvimælis að orka um
einstaka menn eða fjelög, þótt innlent sje,
sem virkja minna en 2500 hestorkur. Hjer
er þó þess að gæta, að leyfistíminn mundi
oftasl færður niður frá hámarksákvæði, ef
endurhvarfskvöð yrði slept og gæti rikið
þá fyr breyll leyfisskilyrðum, ef framlengt
yrði leyfið, eins og það líka gæti beitt inn-
lausnarrjetti sinum ef þörf krefði. Sjerleyfis-
gjaldið mundi einnig verða ákveðið með
hliðsjón af slíkri undanþágu og hærra, er
hún væri veitt.