Morgunblaðið - 11.11.1987, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐAGKUDAGUR 11. NÓVEMBER 1987
17
Stj órnarskra
og stjórnmál
Erlendar bækur
Guðmundur Heiðar Frímannsson
James M. Buchanan: Hagfræði
stjámmálanna, Stofnun Jóns
Þorlákssonar, 1986
Stjómmál eru list ófullkomnun-
arinnar. Allir menn eru ófullkomnir
og allir þeir, sem stefna að full-
komnun í stjómmálum, em annað-
hvort illmenni eða asnar. Fullkomið
þjóðskipulag hefur aldrei verið til
og það hefur ætið haft hinar verstu
afleiðingar, ef stjómmálamenn hafa
haft það að markmiði. Skipan sam-
félagsins getur verið misjafnlega
góð og má grípa til ýmissa viðmið-
ana í þeim efnum, en sá hópur
manna, sem stundum er uppnefiid-
ur „mannkynsfrelsarar", sættir sig
ekki við það heldur vill koma hinu
bezta skipulagi á í eitt skipti fyrir
öll. Það er til marks um skynsemi
og vit í stjómmálum að efast um
slíkar hugmjmdir og lausnir á sam-
félagsvandanum.
En stjómmál snúast fyrst og
fremst um vald, hvort sem menn
líta á það sem markmið í sjálfu sér
eða ekki, og vald er mjög hættulegt
tæki. Það skiptir engu, hvort stjóm-
málamenn segjast beijast fyrir
hagsmunum almennings eða ekki,
það er nauðsynlegt að reisa skorður
við því valdi, sem þeir geta beitt.
Þetta gerist með ýmsum hætti;
stundum skapast valdajafnvægi
ólíkra hópa innan samfélags og
þeir sjá sér hag í að láta af átök-
um; stundum setja samfélög sér
stjómarskrá, sem setur ólíkum
valdastofnunum reglur eða að hefð-
ir skapast sem kynslóðimar virða
og verða að óskráðum reglum, sem
enginn fer út fyrir.
James M. Buchanan, hagfræð-
ingur, gerir grein fyrir þeirri
fræðigrein, sem hann ásamt fleirum
hefur mótað á síðustu áratugum í
þessum fyrirlestri um hagfræði
stjómmálanna. Eins og titillinn gef-
ur til kynna, þá er meginhugmynd
þessara fræða að skoða hegðun
manna, ssem ekki taka ákvarðanir
á markaðnum að gefnum sömu for-
sendum og taldar era skynsamlegar
á markaðnum. Hann segir frá því,
hvemig þessi grein verður til þegar
litið er á einstakling I stjómmálum
eða opinbera skrifræði þannig að
hann stjómist af eiginhagsmunum
og stjómmál séu viðskipti. Að þessu
gefnu er hægt að smíða kenningar
um hegðun einstaklinga á þessum
opinbera markaði stjómmála-
manna.
Um leið og litið er á stjómmál
undir þessu sjónarhomi verða aug-
ljósar ýmsar staðreyndir, sem hafa
kannski alltaf verið það en verða
það enn frekar. Ein er að ákvarðan-
ir stjómmálamanna miðast við
kjörtímabil miklu fremur en lengri
tíma. Þetta stafar ekki af heimsku
eða illkvittni stjómmálamanna
heldur af þeim reglup, sem þeir
búa við, og þeir hneigjast til þess
eins og flestir aðrir að láta hags-
muni sína vega þyngra en aðra
hagsmuni.
Af þessu dregur Buchanan ýmsar
ályktanir, sem margar era fróðleg-
ar. Ein er sú að ekki sé hægt að
líta markaðinn sem tæki, sem skili
góðum eða slæmum árangri, með
öðram orðum að innan hagfræðinn-
ar sé ekki að finna neina óháða og
sjálfstæða mælikvarða á góðan og
slæman árangur. Þetta held ég að
sé merkileg og mikilvæg niðurstaða
sé hún rétt. Hann segir líka að
hagfræðingar stjómmálanna beini
fremur athyglinni að þeim skorðum,
sem valdi er reist fremur en því,
hverjir fara með valdið. Hann segir
reyndar líka að með slíkum hag-
fræðingum vakni óhjákvæmilega
áhugi á stjómlögum og stjómar-
skrárbreytingum.
Hér held ég að full sterkt sé til
orða tekið. Þótt slíkir hagfræðingar
beini athyglinni að skorðunum, þá
er ekkert sem segir að slíkar skorð-
ur þurfi að vera stjómarskrár eða
stjómlög. Og það að segja að áhugi
á stjómarskrárbreytingum vakni
óhjákvæmilega réttlætist af því
einu að Buchanan er Bandaríkja-
maður og í því landi er stjómarskrá-
in mikilvægasta plagg þjóðarsög-
unnar. Ég er raunar ekkert viss um
að stjómarskrárbreytingar séu
nægilega fastar skorður, jafnvel í
Bandaríkjunum. Það þarf ekki ann-
að en líta á hvemig túlkunin á
stjómarskránni hefur breytzt og nú
er talað um ýmis réttindi, sem
stjómarskráin heimili en hvergi er
minnzt á í henni. Auk þess held ég
að það sé ekki rétt að telja að stjóm-
arskrárbreytingar eigi við hvar-
vetna. Það era til stjómarskrár og
stjómarskrár. Stjómarskráin í Sov-
étríkjunum veitir þegnunum ein-
hver viðamestu réttindi, sem
þekkjast í víðri veröld. En það vita
allir að hún er vita gagnslaust plagg
fyrir þegna þess ríkis. Það, sem
skiptir sköpum í þessum efnum, era
margir hlutir og það, sem mér virð-
ist skipta mestu, era þær hefðir,
sem myndast í hveiju þjóðfélagi.
Auðvitað era þær engin trygging
fyrir réttindum þegnanna. Eina
raunveralega trygging þeirra er
öflugt og upplýst almenningsálit.
Skoðanir James Buchanan og
ýmissa annarra stuðla að því áð
almenningur veiti valdamönnum
það aðhald, sem eitt dugir.
Það er vikið að ýmsu öðra fróð-
leg^_ í þessum fyrirlestri. Hann er
skýr og ljós og það ætti ekki að
vera vandkvæðum bundið fyrir
neinn að skilja hann. Það ættu sem
allra flestir að kynna sér skoðanir
Buchanans.
Unnið að stofnun
Samtaka gegn hávaða
STOFNUN samtaka gegn háv-
aðamengun er í undirbúningi,
og var fundur áhugamanna
haldinn sl. laugardag. Samtökin
munu berjast gegn hvers konar
háreysti, svo sem tónlist í stræt-
isvögnum, langferðabifreiðum
og á sundstöðum.
Að sögn Svanhildar Halldórs-
dóttur, einnar þeirra sem standa
að stofnun samtakanna, virðist
barátta gegn hávaða eiga sér góð-
an hljómgrann meðal fólks, og
hafa undirtektimar verið mjög
góðar. Upphafíð að þessari um-
ræðu átti Steingrímur Gautur
Kristjánsson er hann ritaði grein
í Morgunblaðið um háreysti, og
höfðu þá ýmsir samband við hann
og lýstu yfir samstöðu sinni við
hann.
„Það er orðið tímabært að
spoma við þessum gauragangi."
sagði Svanhildur. „Ef til vill getur
umræða um þessi mál stuðlað að
hugarfarsbreytingu og aukið tillit-
semi í þessum efnum. í flestum
tilfellum er þetta hugsunarleysi,
og ef okkur tekst að vekja fólk til
umhugsunar er lagður grandvöllur
að bættu ástandi." Næsti fundur
verður haldinn 21. nóvember, og
verður þá hafinn undirbúningur
að formlegri stofnun samtakanna.
TEGUND: PADUA
Sófasett 3+1 + 1 64.180,-
Sófasett 3+2+1 69.860,-
TEGUND:
kr. 98.760.
Hornsófi meðtvei
Dragið ekki til morguns
ykkur sett úr þessari
Útborgun með Visa og Euro að sjálfsögðu og
íalltað 12mánuði.
REYKJAVÍK
TEGUND: ATLANTA
ÚTBORGUN ÁMÁNUÐI
78.720,- 23.000,- ca
85.420,- 25.000,- ca
78.720,- 23.000,- ca
87.640,- 25.000,- ca 5.000,-
Hornsófi 5 sæta
Hornsófi 6 sæta
Sófasett 3+1+1
Sófasett 3+2+1
Leður-lúx litir: Hvítt, grábrúnt, brúnt, svart,
drapplitt, dökkgrátt og Ijósgrátt.
Leður
— LÚX
Þýsku sófasettin og hornsófarnir úr Leður-lúx efnunum
eru komin í verslunina í meira úrvali en nokkru sinni fyrr.
Þessi slitsterku efni eru svo lík leðri að undrun sætir.
(Slitprófun Leður-lúx gefur 50.000 strokur þegar áklæði
yfir 20.000 strokur eru talin góð)
PANTANA ÓSKAST VITJAÐ íDAG
av rr