Morgunblaðið - 06.03.1999, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 6. MARZ 1999 45
UMRÆÐAN
í GREIN okkar um innflutning
fósturvísa úr norskum kúm (Mbl.
27/2) bentum við á vankanta á
norskum kúm og að úttekt vantaði
á væntanlegum ávinningi og
áhættu af innflutningi. Þórólfur
Sveinsson, formaður Landssam-
bands kúabænda, gerði athuga-
semdir við grein okkar (Mbl. 2/3)
og Jón Gíslason, formaður fagráðs í
nautgriparækt, fleiri athugasemdir
(Mbl. 4/3). Þeir félagar telja ís-
lenska kúakynið ekki i hættu þó að
norskar kýr komi hingað í tilrauna-
skyni. Málið er þó einfalt. Hér hef-
ur sú hugmynd verið oft til umræðu
að tengja íslenska nautgriparækt
stærri ræktunarheild til að auka
framfarir í kynbótum. Þá færum
við inn í samræktun á kúm með
Norðmönnum og síðar fleirum.
Ekki yrði kynbætt nema eitt kúa-
kyn í landinu þegar þar að kæmi.
Þá má íslenski stofninn sín lítils.
Færeysku kúnni var útiýmt með
norsku nautasæði.
Algengir gallar í hánytja kiíni
Hánytjakýr heimsins eru rækt-
aðar að hækkandi nyt. Við það hafa
margir arfgengir gallar komið
fram og kýrnar endast illa. Ofrjó-
semi og júgurbólga hafa aukist svo
mikið að kúnum er fargað eftir tvö
til þrjú mjaltaskeið. Fjórða og
fimmta mjaltaskeiði ná þær ekki að
meðaltali, en ættu að skila mestu
þá. Alls voru 36,5% allrar förgunar
á kúm í Suður-Englandi vegna
ófrjósemi og 10,1% vegna júgur-
bólgu. (Sjá grein um breskar kýr í
Animal Science 1997, nr. 65,
bls.353-360). Svipað virðist gilda
um norskar kýr. f þungum korn-
kúm eru aðrir og erfíðari fram-
leiðslusjúkdómar en í léttu gróffóð-
urkúnum okkar. Kýrin Gullhúfa á
Stóru-Ökrum í Skagafirði, sem
segir frá í Bændablaðinu 2. mars
s.L, er mikil andstæða við þær
bresku. Hún er smávaxin, 18 vetra,
Stefán
Aðalsteinsson
við góða heilsu og mjólkar enn um
7-8000 lítra á ári.
Andvaraleysi eða ábyrgð
Innflutningsmenn hafa ekki
áhyggjur í bili af aukinni sykur-
sýkiáhættu í börnum við innflutn-
ing á nýjum kúastofni. Jón telur að
arfgreina megi foreldra fóstur-
vísanna og velja þá þannig að þeir
beri ekki hið varasama gen sem
framleiðir betakasín Al. Þetta væri
jákvætt, en þá þyrfti að halda
áfram vali við allan síðari innflutn-
ing. Þetta yrði einnig erfítt í fram-
kvæmd, því að í norska kyninu er
aðeins ein af fjórum kúm laus við
genið. Það þrengir valið verulega.
Hér á landi er um helmingur kúnna
laus við genið og þess vegna fljót-
legi'a að eyða því með úrvali. Ut-
tekt á úrvali gegn geninu í íslensk-
um kúm var miðuð við sæðinganaut
og mjólkurkýr, en ekki kjötgripi.
Víðtæk sýnataka á blóði og e.t.v.
mjólk úr íslenskum kúm er fyrir-
huguð á næstunni til að kanna
heilsufar, vegna samninga við Evr-
ópusambandið um innflutning land-
búnaðarvöru og varnir gegn smit-
hættu frá henni. Tengja mætti
sýnatöku þessa arfgreiningu á
Sigurður
Sigurðarson
Kúainnflutningur
Það gildir enn sem við
bentum á í fyrri ffl-ein
okkar, seg;ja Stefán
Aðalsteinsson, Ólafur
Olafsson og Sigurður
Sigurðarson, að
ákvörðun um innflutn-
ing verður að bíða
oar til úttekt á hugsan-
legum ávinningi og
áhættu af innflutningi
iigg’ur fyrir.
betakasín-genum í kúnum og dreifa
þannig kostnaði.
Innflutningsmenn ætla að hjálpa
til að kanna hvort tilgátan um syk-
ursýkiáhættu stenst. En hvað ger-
ist ef hún stenst? Sitjum við þá
uppi með mjólk sem tvöfaldar, þre-
faldar eða fjórfaldar sykursýkiá-
hættu fyrir börn okkar og barna-
börn?
Veilur í áætlun - færa ætti til-
raunina til Noregs
Alvarlegasta veilan í áætlun
Landssambands kúabænda er sú
varasama leið að gera samanburð á
íslenskum og norskum kúm á Is-
landi. Þá þarf að flytja norska kyn-
ið inn og hafa það í landinu í mörg
ár áður en væntanleg tiiraun verð-
ur gerð upp. Mun betra væri að
gera samanburðinn í Noregi. Þar
yrðu íslenskar kýr prófaðar við þær
aðstæður sem norskar kýr búa við í
dag. Hverju myndu íslenskar kýr
skila þá? Myndu þær verða sér-
staklega næmar fyrir sjúkdómum
sem nú er vitað um í norskum kúm?
Myndu þær sýkjast af nýjum sjúk-
dómum sem væru landlægir en
óvirkir í Noregi, svipað og hitasótt-
in sem kom hér upp í hrossum og
engir þekktu í Evrópu? Með þess-
ari leið mætti kanna mikilvæga
þætti í smithættu án innflutnings
hingað.
Tilraunaáætlunin er að ýmsu
leyti vel skipulögð, en þó ekki öll
sem sýnist. Það er fullyrt í byrjun
að gerð verði tilraun til að meta
hvort fýsilegt sé að hefja notkun á
NRF-kyninu. Á sama tíma er skipu-
lagður innflutningur og fjölgun á
gripum af nýjum stofni í þeim mæli
að þeim verður tæpast eytt að til-
raun lokinni. Aætlað er að framleiða
blendinga af íslenskum og norskum
stofni. Jákvæður árangur af blend-
ingsrækt, blendingsþróttur, er
meira og minna gefínn fyrirfram
vegna þess hve óskyld kynin eru.
Yfírburðir blendingsþróttar hverfa í
framrækt og má ekki láta þá
blekkja sig.
Ending kúa ekki metin
í tilrauninni
Uppgjöri á samanburðartilraun á
að vera lokið sex árum eftir að fóst-
urvísar frá Noregi koma til Hríseyj-
ar. Þá verður fyrsta mjaltaskeiði
hreinræktaðra norskra kvígna og
blendingskvígna lokið og ályktanir
eingöngu dregnar af því mjalta-
skeiði. Þá hafa engir endingargallar
enn komið fram í kvígunum. Tilraun
sem ekki tekur á þessum þáttur í
hánytja kyni eins og NRF segir
ekki nóga sögu samkvæmt reynslu
Breta, eins og getið er hér að fram-
an.
Úr innfluttum fósturvísum
fengjust 7-12 hreinræktaðir gripir af
hvoru kyni. Það liggur í augum uppi
að ekki verður hægt að byggja neina
ræktun á kyninu til frambúðar á svo
þröngum efnivið. Þess vegna verður
mjög fijótlega farið í innflutning aft-
ur ef haldið verður áfram með NRF
kýr að tilraun lokinni. Þá kemur að
því sem við höfum varað við, að var-
kárnin sljóvgast og hætta á alvar-
legum áföllum af innfluttum sjúk-
dómum eykst. Þessi langtímaáhrif
má ekki láta sér sjást yfir.
Vaxandi afurðir
í íslenskum kúm
Þeir Þórólfur og Jón nefna ekki
framfarir sem orðið hafa í naut-
griparækt á íslandi upp á síðkastið.
Arið 1997 settu íslenskar kýr ís-
landsmet í nythæð. Þá fóru sjö kúa-
bú með fleiri en 10 árskýr yfir 6000
kg meðalnyt. Það eru mörg kúabú í
Noregi sem ekki ná þessari nyt.
Kvartað hefur verið undan spenum
á íslenskum kúm en þær fengu tals-
vert hærri einkunn fyrir spena á
sýningum 1998 en áður. Væri ekki
vænlegra að rækta sinn eigin garð
og bæta íslenskar kýr á fleiri búum
en nú er gert heldur en skipta um
kúakyn? Nú virðist allavega ekki
rétti tíminn til að dæma þær ís-
lensku úr leik.
Það gildir enn sem við bentum á í
fyrri gi'ein okkar að ákvörðun um
innflutning verður að bíða þar til út-
tekt á hugsanlegum ávinningi og
áhættu af innflutningi liggur fyrir.
Höfundar eru fyrrv. framkvæmda■
sijóri Norræna genbankans fyrir
búfé (S.A.), fyrrv. landlæknir
(ÓI.ÓI.) og dýralæknir nautgrípa-
sjúkdóma (Sig. Sig.)
Kúabændur og kýr
Ólafur
Óiafsson
Félag'smálaráðherra færir jafn-
réttisklukkuna aftur um 4 ár
FYRIR fjórum árum, á alþjóð-
legum baráttudegi kvenna þann 8.
mars, skipaði þáverandi félags-
málaráðherra starfshóp sem m.a.
átti að vinna að tillögum um
starfsmat sem tæki tiþað draga úr
launamun kynjanna. Ástæðan var
fyrst og fremst könnun sem unnin
var á vegum Jafnréttisráðs og
sýndi 11% launamismun milli
kvenna og karla í sambærilegum
störfum. I hópnum áttu sæti full-
trúar frá BSRB, ASÍ, Félagi ís-
lenskra hjúkrunarfræðinga, fjár-
málaráðuneytinu, Reykjavíkur-
borg, Jafnréttisráði og Vinnu-
málasambandinu. Formaður
starfshópsins var í fyi-stu fram-
kvæmdastjóri Jafnréttisráðs en
eftir ríkisstjórnarskiptin skipaði
nýr félagsmálaráðherra Siv Frið-
leifsdóttur alþingismann formann
hópsins. VSÍ var boðið að tilnefna
fulltrúa í hópinn en gerði það
ekki.
Eftir að hafa viðað að sér upp-
lýsingum um starfsmat frá öðrum
löndum og gefið út áfangaskýrslu
um starfsmat sem leið til að
ákvarða laun lagði starfshópurinn
til við ríkisstjórnina að farið yrði
„í tilraunarverkefni þar sem
starfsmati verði beitt í einni eða
tveimur stofnunum á vegum ríkis-
ins, einu einkafyrirtæki og einu
fyrirtæki / stofnun á vegum
Reykjavíkurborgar." Starfshópi
um starfsmat var falið að hafa yf-
irumsjón með verkefninu, velja
starfsmatskerfí og stofnanir, út-
færa nánar markmið, leiðir og
Ari
Skúlason
Jafnréttismál
Einhliða niðurstöður fé-
lagsmálaráðherra,
segja Ari Skúlason og
þess að ljúka störf-
um sínum þegar
hann var lagður
niður með einhliða
ákvörðun félags-
málaráðherra sem
fól verkefnisstjóra
að ljúka skýrslunni
fyrir sína hönd með
aðstoð starfsmanna
sem Jafnréttisráð
og Reykjavíkur-
borg hafa lagt til
verkefnisins.
Eins og svo oft
vill verða í starf! þar
sem fulltrúar
margra hópa koma
að málum, eru
menn ekki að öllu leyti sammála í
upphafi vinnu við lokaskýrslu. Okk-
ar reynsla er þó sú að oftast tekst
að ná sameiginlegri niðurstöðu í
slíkum nefndum undir stjóm for-
manna sem gefa sér tíma til þess að
fá niðurstöðu sem sátt ríkir um.
Við erum sannfærð um að sátt
Rannveig
Sigurðardóttir
Rannveig Sigurðar-
dóttir, geta aldrei talist
----------------------------
niðurstöður sem ASI og
BSRB gera að sínum.
umfang verkefnisins. Öllum var
ljóst í upphafi að um tímafrekt og
viðamikið verkefni væri að ræða.
Tilraunaverkefnið hafði staðið í
rúm 2 ár og átti starfshópurinn
einungis eftir nokkra fundi til
hefði tekist í starfshópnum um
lokaniðurstöður ef ráðrúm hefði
gefist til þess að ræða til hlítar
þau álitamál sem uppi voru. Álita-
málin voru ekki meiri en eðlilegt
getur talist í starfi af þessu tagi,
en forsenda þess að hægt sé að
komast að niðurstöðu er að málin
séu rædd.
Að leggja nefndina niður ein-
hliða eins og félagsmálaráðherra
hefur nú gert er ekki stórmannleg
ákvörðun og er ekki hægt að túlka
hana á annan veg en að félagsmála-
ráðherra vilji vera einvaldur við
gerð lokaskýrslu. Sú spurning
hlýtur því að vakna hvort að baki
þessari einstöku ákvörðun liggi að
einhverju leyti þörf félagsmálaráð-
herra til að geta bent á í kosninga-
baráttunni sem framundan er, að
hann hafi einhverju áorkað í jafn-
réttismálum á þeim fjórum árum
sem hann hefur borið ábyi'gð á
málaflokknum.
Sú ákvörðun ráðherrans að fela
verkefnisstjóra að ljúka vei'kefn-
inu er ekki lýðræðisleg, hún þýðir
í raun að öðrum málsaðilum er
meinað að koma að eðlilegu starfi
við lokaniðurstöðu. Þeir aðilar
sem með ákvörðun félagsmálaráð-
herra hefur verið meinuð eðlileg
aðkoma að niðurstöðum loka-
skýrslu eru öll samtök launafólks
og fjármálaráðuneytið. En það
eru einkum þessir aðilar sem
framgangur starfsmats hér á
landi mun fyrst og fremst hvíla á.
Niðurstöður lokaskýi'slu verða
því alfarið félagsmálaráðherra og
það er stór spurning hvort þær nýt-
ist öðrum en stjórnvöldum við mat
á eigin árangri á kjörtímabilinu.
ASÍ, BSRB og fjármálaráðu-
neytið hafa lýst því yfír að sú
skýrsla sem ráðherra hefur falið
verkefnisstjóra að skrifa sé þess-
um aðilum algerlega óviðkomandi
og telja samtökin og fjármálaráðu-
neytið að félagsmálaráðherra beri
einn ábyi'gð á þeirri niðurstöðu
sem þar kann að birtast. Þessi
skýrsla mun því ekki heldur nýtast
stéttarfélögum og atvinnurekend-
um í viðræðum um hvort starfsmat
geti haft áhiif á kjarasamninga í
framtíðinni. Með þessum gjörningi
hefur félagsmálaráðherra fært
klukkuna aftur um 4 ár og nú
stöndum við á nákvæmlega sama
stað í þessum efnum og við gerðum
á alþjóðlegum baráttudegi kvenna
8. mars 1995.
ASÍ og BSRB harma þessi mála-
lok sem hafa orðið á tilraunaverk-
efni um starfsmat með einhliða inn-
giipi félagsmálaráðherra. Mjög
margir hafa tekið þátt í þessu til-
raunaverkefni, sérstaklega starfs-
fólk í þeim fyrirtækjum og stofnun-
um þar sem tilraunin átti sér stað.
Enn fleiri bíða niðurstöðu verkefn-
isins þar sem mjög mörg stéttarfé-
lög eru með bókanir í kjarasamn-
ingum sínum um að taka niðurstöðu
verkefnisins upp í viðræðum við at-
vinnurekendur. Einhliða niðurstöð-
ui' félagsmálaráðhert'a geta aldrei
talist niðurstöður sem þessir aðilai'
geri að sínum. Með því að útiloka þá
þátttakendur verkefnisins sem mál-
ið brennur me:;t á og sem tryggja
þurfa framkvæmd málsins er veru-
leg hætta á að kynhlutlaust starfs-
mat hér á landi muni eiga erfitt
uppdráttai' á næstu misserum.
Rannveig er hagfræðingur BSRB.
Ari er framkvæmdastjóri ASÍ.
Brandtex fatnaður
i
Stretchbuxur kr. 2.900
Konubuxur frá kr. 1.690
Dragtir, kjólar,
blússur og pils.
Ódýr náttfatnaður.
Nýbýlavegi 12, sími 5544433