Morgunblaðið - 06.03.1999, Blaðsíða 32

MORGUNBLAÐIÐ
32 LAUGARDAGUR 6. MARZ 1999
Þótt síestan sé rótgróin hefð hér á Spáni
hefur hún þó þurft að láta undan í hraða nú-
tímans og í dag notar hana aðeins um einn
fímmti hluti Spánverja í eiginlegum skiln-
ingi. Margrét Arna Hiöðversdóttir segir að
það gæti hins vegar breyst með nýstárleg-
um hugmyndum um að selja síestuna.
Hver vill kaupa
SÍESTA í Pamplóna á Spáni. Maðurinn með byssuna hefur ekkert illt í
hyg'gju, heldur bregður á leik við börnin sem hvfla sig í skugganum.
Morgunblaðið/Einar Falur
KOKKAR taka sér sfestu á Spáni eins og aðrir.
ÞAÐ er langt síðan vísinda-
menn komu ii-am með
kenningar um að að heili
mannsins þyrfti ekki bara
á því að halda að hvílast að nóttu
til, heldur líka um miðjan daginn,
eða á sama tíma og Spánverjar
taka sér síestu. Síestan passar þó
varla inn í lífsmynstur margs nú-
tímamannsins sem oftar en ekki
kvartar yfír því að hafa allt of mik-
ið að gera og engan tíma til neins.
Því heyrðist nýlega fleygt hér í
Barcelona að það væri aðeins
tvennt sem þeir sem starfa í fjár-
málageiranum töluðu um; í fyrsta
lagi hvað þeir ynnu lengi frameftir
og í öðru lagi hversu miklum pen-
ingum þeir eyddu um helgar. Eitt
er að minnsta kosti víst, fólk sem
starfar þar sem hraðinn er allsráð-
andi gefur sér síst tíma til að taka
sér síestu, þó það sé einmitt það
fólk sem þarf mest á henni að
halda.
Letiímynd
Margir hafa þá mynd af síestunni
að hún sé tími hrota og draumfara,
en slík letiímynd á lítið skylt við
raunveruleikann. Síestan sem er al-
mennt á milli klukkan 2 og 4 á dag-
inn er aðalmatmálstími Spánverja
sem ekki borða helstu máltíðina
klukkan 7 eða 8 á kvöldin eins og
tíðkast víða annars staðar. Flestar
verslanir eru lokaðar á þessum
tíma en mörg fyrirtæki, sérstak-
lega þau stærri, hafa opið alla síest-
una. Þannig fer það gjaman eftir
vinnustað fólks hvort það geti yfír-
höfuð haldið síestuna í heiðri.
Einn kennara minna hér í
Barcelona segir að sá fímmtungur
fólks sem fer heim um miðjan dag
til þess að borða, noti síestuna líka
til þess að slaka á og hvíla heilann
dálitla stund. Faðir hennar komi
sér til dæmis alltaf þægilega fyrir
inni í stofu eftir matinn og slaki á í
svona 20 mínútur. Þetta sé eitthvað
sem hún og flestir sem hún þekki
hafi alist upp við og í þeirra augum
sé þetta því eitt af sterkari menn-
ingareinkennum þjóðarinnar. Það
gefur því auga leið að ef maður vill
virða venjur og hefðir Spánverja er
algert tabú að trufla þá akkúrat á
meðan á síestunni stendur, sér-
staklega seinni klukkutímann sem
þeir nota til þess að slaka á.
Síesta á nuddstofum
Þeir fjölmörgu sem fara út að
borða í síestunni fara oftar en ekki
í fylgd vinnufélaga. Þar eru vinnu-
málefnin yfírleitt í brennidepli og
ekki aðstaða til að fá sér miðdegis-
blund. Á þessu gæti hins vegar
orðið breyting fljótlega þar sem
einum Spánverjanum datt nýlega í
hug það snjallræði að opna stað
fyrir þá fjölmörgu sem vilja taka
sér síestu en hafa ekki tækifæri til
þess. Hann opnaði 18 nuddstofur
hér í Barcelona, eina í Madríd, eina
á Mallorka og stefnir að því að
opna fleiri í öllum helstu borgum
Spánar. Það eina sem menn þurfa
að gera er að borga að jafnvirði 500
króna fyrir 5-10 mínútna nudd og
stutta miðdegishvíld í þar til gerð-
um stól.
Spánverjar eiga við ákveðið
vandamál að glíma sem er lengd
venjulegs vinnudags. Kenningar
eru uppi um að það stafí af því að
Spánverjar séu Evrópubúar á
morgnana en Spánverjar á kvöld-
in. Áður fyrr hafi vinnudagur
þeiiTa byrjað síðar en nú tíðkist og
menn því unnið fram á kvöld. Nú
fylgi þeir hins vegar dæmigerðum
vinnudegi Evrópubúa og byrji
milli 8 og 9 á morgnana en hætti
hins vegar ekki fyrr en um 8 eða 9
á kvöldin. Þetta sé að miklu leyti
síestunni að kenna, því að á sama
tíma og henni ljúki, þá sé hinum
almenna vinnudegi Evrópubúa að
ljúka. Vegna þessa langa vinnu-
dags er jú nauðsynlegt að hafa sí-
estu, sérstaklega þegar heitt er í
veðri. Áðurnefndir vísindamenn
fagna því eflaust hugmyndinni um
að selja mönnum síestuna svo að
fleiri heilar nái tilskilinni hvíld.
í hraða nútímans veitti nútíma-
manninum ekki af að slaka örlítið
meira á en hann gerir. Að minnsta
kosti mætti stundum taka hvíldina
fram yfir þá engilsaxnesku venju
að þamba kaffi eða aðra koffín-
drykki til þess að halda sér vak-
andi og kraftmiklum. Þá sem ekki
þykjast koma hvíldinni við vegna
anna, má minna á að fyrrum forseti
Bandaríkjanna, Lyndon B. John-
son, var þekktur fyrir að fá sér
hænublund eða dotta þegar tæki-
færi gafst, svo sem í leigubílum á
leið milli staða. Þessar hvíldir urðu
til þess að hann þurfti ekki að sofa
nema 5 klukkutíma á nóttu. Marg-
ur ætti því að hafa það í huga að
með því að slaka örlítið meira á og
hvíla heilann er ekki síður verið að
vinna tíma en tapa.
Höfundur er mímsnmður
í Barcelona.
Hvað er Asperger-heilkenni?
GYLFI ASMUNDSSON SALFRÆÐINGUR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning: Hvað er Asperger-
heilkenni? Á það eitthvað skylt
við einhverfu hjá börnum?
Svar: Asperger-heilkennið er
heiti yfir þroskatruflun sem lýsir
sér í sérkennilegri hegðun, sem
kemur fram á barnsaldri, en set-
ur oftast mark sitt á einstakling-
inn alla ævi. Hún leiðir til sam-
skiptaerfíðleika við aðra og til-
hneigingar til að einangrast. Ein-
kenni Asperger svipar um margt
til barnaeinhverfu, en í hinu síð-
amefnda eru einkennin mun al-
varlegri, einangrunin oftast miklu
meiri og kemur í veg fyrir að
sjúklingarnir geti lifað eðlilegu
lífí. Fólk með Asperger-einkenni
getur staðið sig ágætlega í lífinu á
sinn sérkennilega hátt og sýnir
oft framúrskarandi hæfíleika á af-
mörkuðum sviðum.
Árið 1944 birti austurrískur
læknir, Hans Asperger, grein þar
sem hann lýsti þessum einkenn-
um. Það var þó ekki fyrr en á ní-
unda áratugnum, sem aftur var
vakin athygli á þessu heilkenni,
og var þá farið að nefna það Asp-
erger-heilkennið. Síðan hefur at-
hyglin beinst að því við greiningu
og meðferð á börnum með geð-
ræna erfíðleika, mikið verið fjall-
að um það í greinaskrifum og far-
aldsfræðilegar rannsóknir gerðar.
Ein fyrsta rannsókn af því tagi
var gerð hér á landi af fræði-
mönnum við barna- og unglinga-
geðdeild Landspítalans, og eru
upplýsingar í þessum pistli
byggðar á fræðsluefni þaðan.
Helstu einkenni Asperger-heil-
kennisins eru: 1) Truflun á félags-
legum samskiptum. Börn með
Asperger-heilkenni eiga erfitt
með að setja sig í spor annarra og
hafa lítinn áhuga á að umgangast
jafnaldra sína og einkennileg og
oft spekingsleg hegðun þeirra
verður til þess að þau verða út-
undan. 2) Máltruflanir og tjá-
skiptaerfíðleikar. Þau eru gjarn-
an sein til máls og tal þeirra er
blæbrigðalítið. Bergmálstal er al-
gengt, þar sem síðustu orð í setn-
ingu eru endurtekin. Svipbrigði
Þroskatruflun
þeirra eru takmörkuð og þau eiga
á sama hátt erfítt með að skilja
tjáningu annarra. 3) Óhemju mik-
01 áhugi á einhverju sérstöku og
oft óvenjulegu viðfangsefni, t.d.
að leggja á minnið alls konar töl-
fræðilegar upplýsingar, þekkja og
kunna skil á öllum flugvélateg-
undum í heiminum, eða kunna
áætlun strætisvagnanna utan að.
Margir einstaklingar með Asp-
erger-heilkenni hafa orðið þekktir
fyrir ofurminni af þessu tagi eða
óvenjulega reiknihæfíleika.
Greindarskerðing er ekki ein-
kenni á Asperger-einstaklingum
og sumir þeirra hafa ofurhæfi-
leika á vissum sviðum, þótt þeir
nýtist þeim illa í lífínu. 4) Klunna-
legar hreyfingar og sérkennileg-
ar, vanabundnar handahreyfíngar
eru ekki óalgengar.
Tíðni Asperger-heilkennisins
var könnuð á 2.000 skólabörnum í
Kópavogi og fundust 3,6 tilvik af
hverjum 1.000. Nokkru hærri
tíðni fannst við rannsókn í Sví-
þjóð, 7,1 tilvik af 1.000, en aðferð-
ir við rannsóknirnar voru nokkuð
mismunandi. Ætla má að tíðnin
liggi einhvers staðar á milli þess-
ara tveggja niðurstaðna. Því má
gera ráð fyrir að á milli 1.000 og
2.000 einstaklingar á íslandi hafí
þessi einkenni.
Orsakir Asperger-heilkennisins
eru óþekktar, en flestir eru á
þeirri skoðun að þær séu líffræði-
legar og arfbundnar. Meðferð við
Asperger-heilkenninu felst í
hvers konar félagsþjálfun og
beinist að því að koma í veg fyrir
einangrun þessara einstaklinga.
Kennsla í tjáningu og tali er liður
í þessari þjálfun. Iðjuþjálfar,
sjúkraþjálfar og íþróttakennarar
eru mikilvægir meðferðaraðilar,
en samtalsmeðferð hjá sálfræð-
ingi eða öðrum trúnaðarmanni
getur einnig verið gagnleg. Lyfja-
meðferð er sjaldan eða ekki beitt,
nema önnur einkenni eins og
þunglyndi séu til staðar. Mikil-
vægt er að hefja meðferð sem
fyrst eftir greiningu, svo að sjúk-
lingurínn festist síður í farinu fyr-
ir lífstíð. Ekki eru til rannsóknir
um batalíkur. Sumir Asperger-
sjúklingar ná sér greinilega á
strik og lifa farsælu lífi, en flestir
verða að einhverju leyti áfram
sérkennilegir einstaklingar, þótt
þeir aðlagist að einhverju eða
verulegu leyti.
Islendingar hafa alltaf haft
áhuga á sérkennilegu fólki og
margar sögur hafa verið skráðar
um slíka einstaklinga. Meðal
þeirra eru margir þekktir menn,
sem hafa skýr einkenni
Asperger-heilkennisins.
• Lesendur Morfrunblaðsins geta
spurt sálfræðinginn um það sem þeim
liggur á bjarta. Tekið er á mríti spurn-
ingum á virkum dögum milli klukkan
10 og 17ís/hia 5691100 ogbréfum eða
símbréfum merkt: Vikulok, Fax:
5691222. Ennfremur símbréf merkt:
Gylfi Ásmundsson, Fax: 5601720.