Hugur - 01.01.2000, Síða 39

HUGUR
Lífsþjáningin, leiðindin og listin
37
þ.e.a.s. sú þekking sem eflist með framförunum er þekking mannsins
á eigin vanþekkingu, því flestar þeirra tálsýna sem hann hefur trúað
eru hraktai' án þess að nokkuð annað komi í staðinn.28
Það er þessi neikvæða þróun sem hefur valdið því að maðurinn geri
sér grein fyrir neind alls sem er. Þetta merkir ekki að það sem er til sé
ekki neitt, því það er eitthvað í einum skilningi-það er til. En fyrir
þrá mannsins sem sættir sig aðeins við óendanleikann eru hlutirnir og
nautnirnar sem hann hefur aðgang að svo gott sem ekki neitt, því
„þau eru hamingju mannsins einskis virði þótt þau séu ekki ekkert í
sjálfum sér.“29
Kaldhæðnislegast við allt þetta ferli, segir Leopardi, er ef til vill að
með því fellur jafnframt heimspekilegt veldi kristindómsins, sem
sjálft var einna harðfylgnast í að útrýma villum og tálsýnum forn-
aldar. Nú hefur annað heimspekilegt veldi, rökleg raunhyggja átjándu
aldarinnar, sigrað kristindóminn. Því með því að hrekja kenninguna
um meðfæddar hugmyndir er búið að tortíma hinni platónsku kenn-
ingu um formin, hugmyndirnar eða skynsemina sem býr að baki hvers
hlutar. Þar með bíða sömu örlög þeirri skynsemi sem býr að baki
heiminum, eða Guði. Með dauða Platóns deyr jafnframt Guð.30 Það er
ekki svo að Leopardi gráti fall kristindóms, því hann tekur fram að
upplýsingin eigi þó alltént lof skilið fyrir að hafa frelsað manninn frá
„barbarisma“ miðalda kristninnar, þ.e.a.s. trúarlegra stríða, trúarlegs
umburðarleysis, rannsóknarréttar og pyndinga.31 En dauði Guðs er
merkilegur fyrir þær sakir að í kjölfar hans fullgerist ásýnd neindar-
innar; blekkingarhulan hefur verið látin falla og veröldin stendur eftir
allsber, fullkomlega afhjúpuð í merkingarleysu sinni.
Rót hins illa fyrir manninn er semsé þessi heimspekilega opinber-
un, sannleikurinn um frumspekilegt verðmætaleysi heimsins, vissan
um skeytingarleysi náttúrunnar gagnvart mannkyninu. Auðvitað hefur
heimurinn frá upphafi verið frumspekilega verðmætalaus og náttúran
28 Samarit, 4189-90.
29 Sama rit, 2936.
20 Sama rit, 1342. Að gefnu tilefni er rétt að nefna að Leopardi lýsir yfir dauða
Guðs beinum orðum. í r'slenskri þýðingu er setningin svohljóðandi: „Ljóst er að
þegar tortímd eru hin platónsku form sem ákvarða tilvist hlutanna, tortímist jafn-
framt Guð.“
31 Leopardi: „Discorso sopra lo stato presente dei costumi degl’Italiani," bls. 868
o.áfr.