Hugur - 01.01.2000, Page 43

HUGUR
Lífsþjáningin, leiðindin og listin
41
veltur hans miða allar út frá hamingjunni leggur hann þó allt annað
mat á þennan greinarmun og snýr í raun Platoni á haus. Einmitt
vegna þess að skynsemin leiðir til sannleika býr hún yfir litlu eða
jafnvel neikvæðu gildi, en gildi lista og skáldskapar er að sama skapi
gífurlegt, vegna þess að þau leiða til tálsýna. Það eru nefnilega aðeins
tálsýnirnar sem megna að draga úr firringu ntannsins frá veröldinni og
fá hann til að finnast hann eiga þar heima. Tálsýnirnar gera ntanninum
kleift að aðlagast náttúrunni, en þær eru runnar undan rótum ímyndun-
araflsins. ímyndunaraflið er hins vegar tæki sem náttúran hefur hannað
til að blekkja manninn svo hann komist ekki að sannleikanum um
eigin veru og tortími þar með sjálfum sér, sem að einhverju litlu leyti
myndi draga úr lífsafli náttúrunnar sjálfrar. I „Sögu mannkyns“ setur
hann þetta fram með táknrænum hætti. Rómverski guðinn Júpíter,
sem þar leikur hlutverk náttúrunnar, hefur varla undan að bæta við
nýjum „effektum“ við veröldina og skreyta hana með ýmsum hætti
fyrir mennina áður þeir fá leið á henni aftur og taka að svipta sig lífi.
Hér hefur Júpíter bryddað upp á einn einni nýlundunni:
[Júpíter skapaði nú] aragrúa drauma sem hann fól á hendur að blekkja
mannsandann með margvíslegum myndum sínum og gera honum
fyllingu annars óhugsanlegrar hamingjunnar óljóst í hugarlund án
þess að hann eygði leið til að gera hana að veruleika, og alls kyns
óskilgreinanlegar og óræðar ímyndanir sem hann sjálfur gat engar
eftirmyndir gert af í raunveruleikanum...38
Tálsýnir ímyndunaraflsins eru manninum svo mikill gleðigjafi
einmitt vegna þess að þær eru óræðar. ímyndunaraflið getur auðvitað
ekki búið til sjálfan óendanleikann, en það getur búið til ásýnd hans,
eða tálsýnina, með því að fela endimörk ásýndarinnar. Með þessum
hætti lítur Leopardi á ímyndunaraflið sem „náttúrulega“ hæfni, tæki
sem náttúran hefur hannað í því skyni að gera manninum kleift að lifa
nokkurn veginn í samhljómi við umhverfi sitt. Með ónáttúrulegri
skynseminni, hinni sögulegu, sem leggja má að jöfnu við heimspeki
og vísindi, myndast hins vegar ógæfuleg spenna milli manns og
heims. Maðurinn uppgötvar að heimurinn er ekki til fyrir hann, heldur
hann fyrir heiminn, en uppgötvun hans útilokar að hann geti rækt
hlutverk sitt sem skyldi: hann finnur til óhamingju og leiðinda.
38
Leopardi: „Saga mannkyns," bls. 415-16.