Vera - 01.02.2005, Blaðsíða 38

Brot gegn manneskjunnar
- NAUÐGUN FRÁ SJÓNARHORNI KVENNARÉTTAR
Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir varói nýlega kandídatsritgerð sína í lögfræði en ritgerðin
fjallar um afbrotið nauögun frá sjónarhorni kvennaréttar. Þorbjörg var í upphafi beðin að
skýra út fyrir blaóakonu Veru hvaó kvennaréttur væri. „Kvennaréttur er tiltölulega ný
grein í lögfræóinni en hún varó til um það leyti sem konur náðu fram lagalegu jafnrétti á
við karla. Eitt helsta sérkenni þessarar fræðigreinar er áhersla á veruleikann aö baki lög-
unum. Þaö er ríkt í lögfræðingum að telja lögin algildan sannleika, en kvennarétturinn
skoðar fleiri sjónarmið. Þar er t.d. leitast viö að kanna hvort og hvernig rétturinn hefur
ólík áhrif á kynin. Þegar afbrotiö nauðgun er kannað frá sjónarhorni kvennaréttar kemur
í Ijós að verknaðaraðferð, ástand þolanda og jafnvel hjúskaparstaða hefur áhrif á þaö
hvaða augum nauógun er litin. Jafnframt virðist sem litið sé á nauðgun sem afbrigði af
líkamsárás, þ.e. líkamsárás í kynferöislegum tilgangi."
Þorbjörg segir að meginefni ritgerðar-
innar sé tvíþætt. Annars vegar leitist hún
við að svara því hvað felst í afbrotinu
nauðgun í lagalegri merkingu og því að
hvaða marki þolendur líta nauðgun öðr-
um augum en löggjafinn. Hins vegar fjalli
hún um hvort ástæða sé til að endur-
skoða skilgreiningu löggjafans á hugtak-
inu nauðgun.
„Ákvæði 194. gr. almennra hegningar-
laga fjallar um nauðgun. Af ákvæðinu má
ráða að í afbrotinu nauðgun felst í lagalegri
merkingu að gerandi þröngvar þolanda til
holdlegs samræðis eða annarra kynferðis-
maka með ofbeldi eða hótun um það. Til
samanburðar er síðan fjallað í 195. gr. hgl.
um annars konar ólögmæta nauðung sem
beitt er til að þröngva manni til samræðis
eða annarra kynferðismaka og 196. gr. hgl.
sem leggur refsingu við því að notfæra sér
geðveiki eða aðra andlega annmarka
manns til þess að hafa við hann samræði
eða önnur kynferðismök, eða annað á-
stand hans þess eðlis að hann getur ekki
spornað við verknaðinum eða skilið þýð-
ingu hans. Samkvæmt lögunum skipta að-
ferðirnar við kynferðisbrotið miklu máli.
Því teljast sum brot nauðgun en önnur „ó-
lögmæt kynferðisnauðung” eða „misneyt-
ing”, en við þeim tveimur síðarnefndu
liggja mun vægari refsingar. Þetta gagnrýni
ég í ritgerðinni og vísa í dóma máli mínu
til stuðnings.”
Þorbjörg segir að henni finnist núgild-
andi skilgreining nauðgunar í hegningar-
lögum ekki fela í sér næga viðurkenningu
á því sem er þungamiðja í afbrotinu, þ.e.
að þegar manneskju er nauðgað er brotið
gegn kynfrelsi hennar, alveg sama hvaða
aðferðir eru notaðar til þess.
„Kynfrelsi er frelsi hverrar manneskju
til að ákveða hvort og hvenær hún vill
taka þátt í kynferðislegum athöfnum. Á
kynfrelsinu eru tvær hliðar og segja má
að í því felist kynferðislegt sjálfsforræði,
frelsi til að velja og hafna. Nauðgun felur
í sér að brotið er gegn þessu frelsi mann-
eskjunnar. I frelsinu til að hafna kynlífi
felst að maður á að geta hafnað því
hvenær sem er, hvar sem er og með hverj-
um sem er. Kynferðislegt sjálfsforræði er
einfaldlega ekki að fullu viðurkennt þeg-
ar það skiptir máli hvort gerandi er maki,
hvort þolandi er ölvaður eða andlega fatl-
aður eða hvort „nauðgun” náðist fram
með ofbeldi, hótun um ofbeldi eða
annarri verknaðaraðferð. Slík nálgun
38/1. tbl. / 2005 / vera