Vera - 01.02.2005, Blaðsíða 39

Þórunn Hrefna S i g urj ó n s d ó t tir /
Nálgunin um nauðgun í núgildandi
lögum er ekki hvort samþykki hafi
verið fyrir hendi eða ekki,
með nægilega grófum hætti, þ.e.
með ofbeldi eða hótun um ofbeldi
leggur kynfrelsi ekki til
grundvallar, heldur nær
því eingöngu fram að
flokka kynferðisbrot eft-
ir mismunandi verkn-
aðaraðferðum, eins og
gert er í núgildandi kyn-
ferðisbrotakafla.
Þar virðist því áhersl-
an lögð á það með hvaða
aðferð brotið var gegn
þolanda, fremur en að aðalatriði málsins
sé í forgrunni, þ.e. að brotið hafi verið
gegn sjálfsákvörðunarrétti, athafnafrelsi
og persónu hans með því að kynfrelsi hans
var virt að vettugi. Sjónarhornið ætti að
vera hvort þolandi hafi verið í aðstöðu til
að velja og hafna, hvort hann gat raun-
verulega skilið hvað samþykki haíði í för
með sér og svo framvegis.”
Þorbjörg segir að mikilvægt sé að gera
sér grein fyrir því að þessi skilningur lög-
gjafans á hugtakinu nauðgun hafi mun
afdrifaríkari áhrif á konur en karlmenn,
þar sem nauðgun er í eðli sínu kynbund-
ið afbrot. Skilningsleysi löggjafans á af-
brotinu bitnar því á konum sem þolend-
um nauðgana. „Þetta er gott dæmi um
það hvernig kynhlutlaus lagasetning get-
ur haft ólík áhrif á kynin. Kynferðis-
brotakaflinn mismunar kynjunum ekki og
kynferði hefur enga þýðingu samkvæmt
lögunum. Konur verða hins vegar fyrst og
fremst fyrir kynferðisbrotum þannig að ó-
fullnægjandi löggjöf um þennan brota-
flokk bitnar aðallega á konum.”
Ekki bara þvingun, heldur
hvernig þvingun
„1 ritgerðinni fór ég þá leið að bera sam-
an dóma í málum þar sem ákært hafði
verið fyrir nauðgun, misneytingu og ó-
lögmæta kynferðisnauðung með það fyr-
ir augum að sýna frarn á að í öllum tilvik-
um sé í raun um eitt og sama afbrotið að
ræða, en í núgildandi hegningarlögum er
ekki litið svo á. Það eina sem aðgreinir
málin er að gerendur nota mismunandi
aðferð þegar þeir fremja kynferðisbrotið.
í einu málinu náði gerandi fram vilja sín-
um með ofbeldi, í öðru með því að not-
færa sér ölvun þolanda og í enn öðru
með því að hafa samræði við konu sem
var þroskahömluð og skildi því ekki til
fulls hvað fór fram.
Þessi nálgun hefur ákveðna hættu í för
með sér. I einu málinu var ungur rnaður
sýknaður þrátt fyrir að dómarar teldu
frásögn ungrar stúlku trúverðuga. Sýkn-
an virðist byggja á því að ekki tókst að
flokka þvingun mannsins undir rétt
hegningarlagaákvæði. Málið var höfðað
gegn honum fýrir að hafa þröngvað 14
ára frænku sinni til kynferðismaka og
fyrir að hafa notfært sér það að hún gat
ekki spornað við kynmökunum sökum
ölvunar.
Hins vegar var talið ósannað að
ákærði hefði beitt 14 ára frænku sína
þvingun í skilningi 194. gr. hgl. Ekki var
heldur talið að ölvunarástand hennar hafi
verið slíkt að hún hafi ekki getað spornað
við verknaðinum, þar sem hún var með
fullri meðvitund. Dómarar virtust í þessu
máli standa frammi fyrir þeinr vanda að
meta hvernig þvingun hafi átt sér stað, en
virðast raunar ekki í vafa um að þvingun
hafi verið fyrir hendi. Frásögn stúlkunnar
um að hún hafi streist á móti var til dæm-
is talin óvéfengd. Eftirfarandi setning
birtir að mínu mati að núgildandi kyn-
ferðisbrotakafli veitir þolendum kynferð-
isbrota ekki nægilega vernd en þar segir:
„Verður við þessar aðstæður sérstaklega
og vegna frændseminnar að telja þá full-
yrðingu hennar trúverðuga um að hún
hafi ekki sjálfviljug tekið þátt í atlotum
ákærða.”
Þetta er auðvitað kjarni málsins og
ætti að vera þungamiðjan í sönnun um
kynferðisbrot, þ.e. hvort þolandi hafi
sjálfviljugur tekið þátt eða ekki. Svo er
hins vegar ekki nú, sem sést best á því að
maðurinn er sýknaður þrátt fyrir að full-
yrðingu stúlkunnar um að hún hafi ekki
sjálfviljug tekið þátt sé trúað. Með því að
fara þá leið að leggja kynfrelsi til grund-
vallar, þ.e. viðurkenningu á sjálfsákvörð-
unarrétti manna um kynferðislegt sam-
neyti við aðra, myndi nauðgun í lagaleg-
um skilningi ekki aðeins snúast um það
hvernig gerandi upplifði atvik og aðstæð-
ur, heldur einnig um sjálfstæðan rétt þol-
anda til að velja og hafna. Mér finnst það
mun eðlilegri nálgun og réttlátari.
Nálgunin um nauðgun í núgildandi
lögum er ekki hvorl samþykki hafi verið
fyrir hendi eða ekki, heldur hvort brotið
hafí verið gegn þolanda með nægilega
grófum hætti, þ.e. með
ofbeldi eða hótun um of-
beldi.
Næsta skref við skil-
greiningu nauðgunar ætti
að vera áhersla á kynfrelsi
en í því hugtaki sameinast
virðing fyrir persónu þol-
anda, athafnafrelsi og síð-
ast en ekki síst sjálfs-
ákvörðunarrétti.”
Forgangsmál að skilgreina hug-
takið nauðgun
Hvernig datt þér í hug að velja þetta
efni? Er ekki lýjandi að sökkva sér niður í
að lesa og skrifa um þennan ömurlega
glæp?
„Sumum fannst skrýtið að velja sér
þetta verkefni og það er auðvitað skiljan-
legt. Ég hef hins vegar alla tíð haft mikinn
áhuga á refsimálum, eins pervisið og það
nú hljómar. Og mér fannst jákvætt að
velja mér verkefni sem gæti hugsanlega
leitt til góðs. Auðvitað er óhuggulegt að
lesa dóma í kynferðisbrotamálum, en
nálgun mín var ópersónuleg að því leyt-
inu til að ég var að kanna skilgreiningu
löggjafans, en ekki t.d. hvaða áhrif þessi
hræðilegu brot hafa á þolendur. Ég gat
því látið mér nægja að lesa dómana en ég
ímynda mér að það hefði haft meiri áhrif
á mann að þurfa t.d. að hitta þolendur
eða gerendur augliti til auglitis.”
Þorbjörg segir að viðbrögðin við rit-
gerð hennar hafi verið meiri en hún bjóst
við, sem sýni kannski að efnisvalið hafi
ekki verið svo galið eftir allt saman.
„Það virðist sem margir hafi áhuga á
efninu og mér finnst auðvitað líka miklu
máli skipta að viðbrögð lögfræðinga hafa
verið jákvæð. Kynferðisbrotamál eru til
umfjöllunar nánast daglega í íjölmiðlum,
en yfirleitt er verið að fjalla um sönnun
og dæmdar refsingar. Mig langaði hins
vegar til að kanna inntak brotanna, hvaða
augum löggjafinn lítur þessi brot. Það er
að mínu mati upphafsreiturinn. Núgild-
andi skilgreiningar veita þolendum kyn-
ferðisbrota ekki ekki nægilega vernd og
sumt í lögunum er hreinlega forneskju-
legt, t.d. ákvæði 205. gr. hgl. þar sem fram
kemur að fella megi niður refsingar í kyn-
ferðisbrotamálum ef gerandi og þolandi
eru í hjónabandi eða í sambúð. Hvaða
skilaboð sendir ákvæði sem þetta? I mín-
unr huga er það forgangsmál að skil-
greina hugtakið nauðgun með fullnægj-
andi hætti í kynferðisbrotakaflanum.”
vera / 1. tbl. / 2005 / 39