Vera - 01.02.2005, Blaðsíða 48

Vilborg árið 1998, um svipað leyti og viðtalið var tekið.
dóttur í keppnina á Akranesi, og í jóla-
brjálæðinu sópuðum við einu sinni Lækj-
artorgið og hengdum upp dúkku í líki ör-
þreyttu húsmóðurinnar.” Þetta vakti
mikla kátínu en einnig sárindi og
hneyksli. „Húsmæðrunum fannst að sér
sneitt og lítið gert úr sínum störfum. Feg-
urðardísirnar brugðust hins vegar þannig
við að um árabil lagðist fegurðarsam-
keppnin niður af því stúlkur fengust ekki
til að taka þátt í þessu.”
Árið 1974 var ákveðin stefnubreyting í
starfi hreyfingarinnar. Á ráðstefnu á
Skógum var samþykkt: Kvennabarátta er
stéttabarátta - og þannig var barist með
láglaunastéttum kvenna. „Þetta var um-
deilt og átök nokkuð hörð og nokkrir fé-
laganna sögðu skilið við hreyfmguna. Þá
komu líka inn í hana hópar sem ætluðu
að reyna að yfirtaka hana, bæði Fylkingin,
maóistar og fleiri. Dálítið erfitt tímabil.”
Frjálsar fóstureyðingar
Rauðsokkahreyfingin barðist hart fyrir
frjálsum fóstureyðingum, og aðstoðaði
stúlkur í vandræðum í trássi við óréttláta
löggjöf. Vilborg vann að lokum sérstak-
lega að þessum málum í opinberri nefnd,
og varð niðurstaðan nýtt frjálslynt frum-
varp eftir mildar deilur og átök. Frum-
varpið var samþykkt sem lög 1975: „Lög
um ráðgjöf og fræðslu varðandi kynlíf og
barneignir og um fóstureyðingar og
ófrjósemisaðgerðir.” Lögin eru enn í gildi
og hafa reynst svo vel að um þau hefur
varla verið nokkur ágreiningur allan
þennan tíma.
Ástandið var þannig að fjöldi kornungra
stúlkna var beinlínis neyddur til að eignast
börn, sem þær höfðu ekki bolmagn til að
sjá fyrir, kannski gefa það, kannski baslast
einhvernveginn áfram, og kannski bindast
barnsföður sem þær kærðu sig ekki um.
Og jafnframt missa tækifæri til náms
og/eða starfs
„Aðalrökin fyrir frjálsum fóstureyð-
ingum eru að konur eigi sjálfar að ráða
líkama sínum og hvað skeður með hann.
Þær verða sjálfar að geta ákveðið hvenær
þær eru í stakk búnar til að eignast barn
og sjá um það. Þær verða að njóta frelsis í
þessum málum. Ástandið var þannig að
fjöldi kornungra stúlkna var beinlínis
neyddur til að eignast börn, sem þær
höfðu ekki bolmagn til að sjá fyrir,
kannski gefa það, kannski baslast ein-
hvernveginn áfram, og kannski bindast
barnsföður sem þær kærðu sig ekki um.
Og jafnframt missa tækifæri til náms
og/eða starfs. En það voru ekki aðeins
ungu stúlkurnar sem gömlu lögin léku
illa. Konur sem voru kannski búnar að
eignast mörg börn og höfðu hvorki heilsu
né aðstæður til að taka við fleirum fengu
heldur ekki fóstureyðingu,” segir Vilborg
og heldur áfram: „Á sama tíma voru
getnaðarvarnir ófullkomnar og lítil sem
engin fræðsla um kynlíf. Fyrir utan bak-
hliðina: Ólöglegu fóstureyðingarnar sem
fengust fyrir háar fjárhæðir og voru stór-
hættulegar. Sumar konur gátu aldrei
eignast börn aftur, sumar biðu stórtjón á
líkamlegri og andlegri heilsu sinni, og
sumum hreinlega blæddi út.”
Helsta gagnrýnin á þetta var sú að
frjálsar fóstureyðingar kæmu í stað getn-
aðarvarna en sú hefur ekki orðið raunin,
enda fá dæmi þess að konur fari í fóstur-
eyðingu án djúprar umhugsunar.
Skemmtilegir tímar
Rauðsokkahreyfingin starfaði framundir
1980. Þetta átti að verða hreyfmg sem
þjónaði sínu hlutverki á sínum tíma en
ekki staðnað nátttröll. Sumar vildu halda
áfram en að lokum fóru þær hver í sína
áttina til margvíslegra starfa, til dæmis í
verkalýðshreyfingunni og í stjórnmálum.
Síðar voru stofnuð Samtök um kvenna-
lista í kjöifar Rauðsokkanna. Konurnar
eru sammála um að Rauðsokkahreyfing-
in hafí verið góður skóli sem hafi kennt
þeim margt.
Varanleg áhrif Rauðsokkahreyfingar-
innar segir Vilborg vera fyrst og fremst
breytt viðhorf: „Nú dettur fáum í hug að
kona geti ekki staðið sig á hvaða sviði sem
er til jafns við karla. Konurnar sjálfar hafa
öðlast áræði og sjálfstraust til að leggja í
það sem hugur þeirra stendur til.” Hún
segir ennfremur að kvennaframboð sé
um það bil að verða tímaskekkja nú í lok
aldarinnar. Á sínum tíma uppfyllti það
þó brýna þörf og varð til að fjölga konum
verulega á þingi og í sveitarstjórnum.
„Galli hlýtur það alltaf að vera að slíkt
framboð er í rauninni ólýðræðislegt -
stuðningsmenn af öðru kyninu eiga þess
ekki kost að komast á lista og þar með í
opinber ábyrgðarstörf á vegum síns
flokks.”
Hún segist ekki sjá eftir þessum árum.
„Allt hefur sínn tíma. Mér fannst ég ekk-
ert leggja á mig - þetta var allt nauðsyn-
legt og líka skemmtilegt, alger nautn á
sínum tíma. Ég mundi gera það sama aft-
ur við sömu aðstæður. En ekki núna. Nú
er ég komin á þann aldur eða til þess
þroska að ég sækist eftir öðrum hlutum.
En auðvitað var þetta þess virði.”
Guðmunda Sirrý valdi sér það verkefni á
fjölmiðlanámskeiði í MA að taka viðtal við
Vilborgu. Viðtalið var þannig unnið að
Vilborg svaraði skriflega spurningum Guð-
mundu en þeim tókst aldrei að hittast og
fara yfir lokagerð þess, enda ekki stefnt að
birtingu í upphafi. Skriflegu svörin virðast
nú glötuð en þessi aðferð veldur því ef til
vill að ekki er í viðtalinu minnst á það sem
margir telja nú eitt rnesta einstakt framlag
Vilborgar til íslandssögunnar og kvenna-
hreyfmgarinnar, frumkvœði hennar að
kvennaverkfallinu eða -fríinu 24. október
1975. Sonur Vilborgar, Mörður Árnason,
aðstoðaði við yflrlestur og ritstjórn viðtals-
ins eins og það birtist hér.
48/1. tbl. / 2005 / vera