Vera - 01.02.2005, Blaðsíða 46

/ Á AFMÆLISÁRI 1935 - 2005
>
1970 - 2005 1975 - 2005
■■----
Við höfðum rétt en ekki frelsi. Enginn get-
ur frelsað mann nema maður sjálfur og
þess vegna hlaut þetta að verða kvenfrelsis-
barátta en ekki bara kvenréttindabarátta
vík og varð varamaður á þingi.” Hún bæt-
ir síðar við: „Merkustu störf mín á félags-
sviði tel ég þó vera stofnun og starf Rauð-
sokkahreyfíngarinnar 1970 og áratuginn
næsta.”
Vilborg hefur starfað við ýmislegt og
fengið nokkra áhugaverða titla í gegnum
árin: „Eftir Berlínarárin vann ég við Þjóð-
viljann, utan veturinn 1972-73 sem ég
kenndi ensku við Gaggó Aust. Lenti inná
þingi vegna veikinda Magnúsar Kjartans-
sonar haustið 1975. Ég átti fyrst að vera
hálfan mánuð en það varð allur veturinn.
Síðan varð ég ritstjóri Norðurlands á Ak-
ureyri í tvö ár, þó ekki samliggjandi því ég
lenti aftur á þingi frá áramótum og út
þingtímabilið 1978. Eftir Akureyrarstörf
fór ég aftur á Þjóðviljann og nú sem
fréttastjóri í nokkur ár. Síðan varð ég út-
gáfu- og kynningarstjóri Iðntæknistofn-
unar um árabil, þá skólastjóri Tóm-
stundaskólans og hef svo verið fram-
kvæmdastjóri Félags íslenskra bókaútgef-
enda síðan haustið 1992.
Blaðamaður af Lífi og sál
Hvenœr fékkstu fyrst áhuga á blaða-
mennsku, hvað lá að baki?
„Eiginlega fékk ég ekki áhuga á blaða-
mennsku fyrr en ég var byrjuð í henni,
þannig að það lá ekki mikið að baki því
„vali”. Ég vann við blaðið í Prag af því að
ég kunni nokkur tungumál og gat gert út-
drætti úr erlendum stúdentablöðum, og
þar að auki sá ég um bréfaskiptadálk.”
Vilborg byrjaði á Þjóðviljanum 1960, í
hlutastarfi með háskólanáminu og hún
þótti skrifa skemmtilegar greinar. „Rit-
stjórinn lagði að mér um vorið að koma í
afleysingastörf á ritstjórninni, sem ég
gerði og var þá fyrst og fremst framan af í
erlendum fréttum, en síðar í innlendum
fréttum og greinaskrifum áfram með hlé-
um þegar ég bjó í útlöndum. Eftir að ég
hóf blaðamennsku af alvöru gat ég ekki
hugsað mér neitt annað, þótt ég væri í
tungumálanámi og ætti eiginlega að
verða kennari.”
Af hverju í blaðamennsku? Hvað hefur
þér fundist skemmtilegast og hverjir eru
kostir og gallar þess að vera blaðamaður á
íslandi?
„Mér fannst allt skemmtilegt og hef
verið í flestu nema leiðaraskrifum. En mér
hefur alltaf þótt skemmtilegast þegar
hægt hefur verið að sýna mannlegu hlið-
arnar á málunum og tengja hlutina sam-
an - við pólitík, heimsviðburði og svo
framvegis. Mín blöð voru lítil, einsog
reyndar öll blöð á íslandi miðað við
heimsmælikvarðann. Það er bæði kostur
og galli. Kostur vegna þess hve nálægt les-
endum maður er, en galli vegna mann-
fæðar og fátæktar - ekki alltaf hægt að
fara á staðinn eða hitta persónurnar - og
ekki ráðrúm til að kafa djúpt í einstök
mál af því að hver blaðamaður þarf að
sinna svo mörgu.”
Hvað er eftirminnilegasta atvikið sem
þú hefur lent í sem blaðamaður?
„Þau eru mörg. Kannski innrásin í
Tékkóslóvakíu vorið 1968. Ég komst
þangað örfáum dögum síðar og varð að
tala við fólk með dulnefni og smygla
filmum og greinum úr landi með hinum
og þessum. Það var átakanlegt og erfitt
fyrir sósíalista að kyngja því að ríki sem
kenndi sig við þá stefnu réðist á annað
svokallað sósíalistaríki. Innrásin í Tékkó
varð reyndar til þess að ég og við miklu
fleiri snerumst endanlega gegn þessum
austantjaldsríkjum og stefnunni þar.
Eða þegar ritstjóri Þjóðviljans kom
um nótt heim til mín og hrópaði: „Vest-
mannaeyjar í ljósum logum! Vestmanna-
eyjar í Ijósum logum - þú verður að
fara!” Og eiginmaðurinn sagði : „Nú er
það skeð, þú verður að fara með honum”
- og átti þá ekki við gosið heldur að nú
væri ritstjórinn búinn að tapa glórunni.
Ég átti að fljúga nokkra hringi yfir
Heimaey og taka myndir og var þess
vegna bara með myndavélina með mér.
Vísismaðurinn hafði þá hnuplað sætinu
mínu svo ég var sett í vél með Almanna-
vörnum sem lenti í Eyjum og þar var ég
svo um kyrrt næstu vikuna. Engir fleiri
fengu að koma þangað út og menn þorðu
ekki að hætta á að hafa fleiri blaðamenn á
staðnum. Fyrstu þrjá sólarhringana fór ég
hvorki úr fötum né í rúm - síðan var mér
lánað yfirgefið hús og ég stal þar tann-
bursta frá barnabarni húseigendanna.”
Þegar þú starfaðir sem blaðamaður,
varðstu þá vör við fordóma vegna þess að
þú ert kona?
„Ég varð oft vör við fordóma gagnvart
konum fyrstu árin - enda vorum við ör-
fáar í þessu starfi þá. Aðallega voru þetta
karlar sem vildu tala við blaðaniann og
áttu erfitt með að taka því að maðurinn
væri kona. Margir karlarnir voru líka afar
tortryggnir þegar ég ætlaði að fjalla með
þeim um eitthvað tæknilegt, vélar, skip,
fiskveiðar og fleira „ókvenlegt”.
Hefurðu einhvern tíma lent í ritskoðun?
„Ég hef reyndar lent í ritskoðun,
tvisvar, og seinna skiptið varð til þess að
ég hætti sem fréttastjóri á Þjóðviljanum.
Fyrra skiptið var út af skrifunum um
Tékkó. Alþýðubandalagið sleit strax effir
innrásina öllu sambandi við flokkana í
Sovét og fylgiríkjum þess en þó voru
margir óánægðir með það innan flokks-
ins. Ég hélt áfram að skrifa um Tékkó eft-
ir dvölina þar haustið 1968 og sumum
þótti nóg um. Aðalritstjóri blaðsins var
annar tveggja helstu leiðtoga flokksins.
Hann var langt í frá á línu Rússa í þessu
máli en fékk mikið ámæli og beinlínis
árásir vegna þessara greina og fréttaskrifa
frá mönnum innan flokksins, og heimt-
aði að frekari skrif í þessa veru yrðu
stöðvuð. Ég var ekki sammála og býsna
sár, þótt ég skildi hans erfiðu aðstöðu
gagnvart Rússavinunum.
Hitt tilfellið var í Gervasoni-málinu
svonefnda. Gervasoni var franskur flótta-
maður sem hafði neitað herþjónustu og
átti því að fara í fangelsi og kom huldu
höfði hingað til lands. Ég vissi af honum
áður en hann kom og meira að segja
hjálpaði til að útvega honum aðstoð á
Seyðisfirði. Ákveðið var að þegja alger-
lega yfir þessu þar til hann væri óhultur í
Reykjavík og gæti beðið um hæli. Hann
var síðan búinn að vera hér í nokkra
mánuði og ég vildi fara að segja frá mál-
inu í blaðinu - fannst við eiga að vera
fyrst með fréttina. Ég var þá fréttastjóri
og lét minn besta blaðamann skrifa um
þetta á baksíðu laugardagsblaðs með til-
vísun á forsíðu.
Menn utan blaðsins lögðust á ritstjór-
ann og fengu hann til að taka þetta út,
ekki af því að þeim fyndist enn ekki tíma-
bært að segja frá málinu heldur af því að
þeir töldu heppilegra að eitthvert annað
blað en Þjóðviljinn segði frá því fyrst!”
Þegar hún frétti af þessu brást hún illa
við: „Mér ofbauð. Ég bað um að láta skera
nafnið mitt út úr hausnum (þar sem get-
ið er ábyrgðarmanns, ritstjóra, frétta-
stjóra o.s.frv.). Sagði upp með tilskildum
fyrirvara og kom ekki nálægt því blaði
síðan.”
46/1. tbl. / 2005 / vera