Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2009, Blaðsíða 174

Kristín Vala virtnur áfram að sjálfbærni við Háskóla Islands. í september byrjaði rann-
sóknahópur hennar að vinna að ESB-styrktu verkefni sem er nefnt CONVERGE. í því
verkefni verða þróaðir velferðar- og sjálfbæmivísar og notuð kvik kerfislíkön við að finna
aðferðir til þess að byggja upp sjálfbær samfélög. í þessu verkefni er samvinna við
háskóla, félags- og rannsóknastofnanir í Bretlandi, Svíþjóð, Ungverjalandi og Indlandi.
Samstarfsaðili Kristínar Völu við HÍ er Brynhildur Davíðsdóttir visthagfræðingur.
Kristín Vala var ráðin til Háskóla íslands með framtíðarsýn byggða á sjálfbærri þróun og
mun sú stefna hafa veruleg áhrif á starfsemi sviðsins á komandi árum. Fyrstu sporin eru
nú að verða sýnileg með undirbúningsvinnu um inntöku siðfræði og samfélagsábyrgðar
í allt nám sviðsins, þjálfun kennara í sjálfbærnilæsi og vinnu við sjálfbæmistefnu HL
Vistöldin
Tuttugustu öldina má með réttu kalla tækniöld. Nú hafa margir horft til 21. aldarinnar og
lagt til að hún verði nefnd vistöld, vegna þess að við þurfum að læra að umgangast jörð-
ina á nýjan máta. Mannkyn er búið að þjarma að jörðinni og hefur farið yfir þrjú af níu
þolmörkum sem skilgreind voru af nær 30 alþjóðlegum sérfræðingum í grein í Nature í
september (Rickström et al., 2009a,b). Þessi mörk eru loftslagsbreytingar, óson í heið-
hvolfinu, landnýtingarbreytingar, líffræðilegur fjölbreytileiki, súrnun sjávar, inntak köfn-
unarefnis og fosfats í lífhvolfið og höfin, svifagnir í andrúmsloftinu og efnamengun.
Mörkin, sem farið hefur verið yfir, eru líffræðilegur fjölbreytileiki, köfnunarefni og lofts-
lagsbreytingar. Þúsundir tegunda deyja út á ári hverju og eru í veldisvexti frá ári til árs;
köfnunarefni, sem notað er sem áburður í landbúnaði og fer út í andrúmsloftið við
brennslu jarðefna, veldur 25% af hlýnun lofthjúpsins; og koltvísýringur ætti ekki að vera
meiri en 350 ppmv til að loftslag jarðar sé stöðugt en er nú 389 ppmv og vex um 1 ppmv
á fimm mánaða fresti.
Nú er því brýnt að finna nýjar leiðir til að minnka mengun og gera þjóðfélög á jörðinni
sjálfbær. Góð leið er að herma eftir náttúrunni þar sem ferlin eru sjálfbær (Benyus, 1997)
og þróa tæknina þannig að enginn úrgangur falli til á iðnaðarferlinu heldur sé úrgangur
úr einu iðnaðarferli „fæða" annaðhvort fyrir annað iðnaðarferli eða náttúruna. Þessi fer-
ill er kallaður vagga til vöggu og hafa McDonough og Braungart (2002) nú þegar hannað
iðnaðarferli þar sem verksmiðjan skilar vatninu hreinna en hún tók við því. Þetta er því
hægt og kallar á hugmyndaríka þróunarvinnu hjá vísindamönnum og verkfræðingum.
Breski verkfræðingurinn Peter Head frá hinu virta ráðgjafafyrirtæki Aarup í London
hefur ferðast um heiminn undanfarið ár og flutt svokallaðan Brunelfyrirlestur Verk-
fræðistofnunar Bretlands. Fyrirlestur Peters nefnist Byrjun vistaldar: Hlutverk verk-
fræðingsins (Head, 2008). Þar kemst Head að þeirri niðurstöðu að mannkyn eigi sér enga
framtíð nema plánetan sé heilbrigð. Head vísar til 10 meginreglna lífhermunar (bio-
mimicry - Benyus 1997) sem geta leitt til lausna fyrir sjálfbæra hönnun. Hann telur að við
getum breytt lífsmáta okkar til sjálfbærni a næstu áratugum og á sama tíma leyft
mannkyni að þróast og fjölga á meðan við aðlögumst áhrifum loftslagsbreytinga. Ef við
höldum vel á spöðunum mun vistöld árið 2050 hafa 80% af C02 útblæstri ársins 1990,
vistfótspor hvers jarðarbúa verður 1,44 gha/mann (er nú 5,4 gha/mann í Bretlandi en
hefur ekki enn verið reiknað út fyrir íslendinga) og hækkun verður á mannlegum þró-
unarstuðli (human development index). Head bendir síðan á breytingar sem eru nauð-
syníegar fyrir fjögur kerfi: samgöngukerfi, vatns- og úrgangskerfi, orkukerfi auk matar-
og tjáskiptakerfa. Þessi kerfi hef ég ekki heimfært á íslenskar aðstæður til að það komi
fram hvar Head sjái að verkfræðingar geti tekið til hendinni í framtíðinni á alþjóða-
vettvangi.
Samgöngukerfi: Þróa þarf skilvirk og þægileg almenningssamgöngukerfi með engum
útblæstri, göngu- og hjólaleiðum, lestarkerfi sem tengir saman borgir og flugvelli og
vistvæna vöruflæðistjórnun frá vörumiðstöðvum.
172i Arbók VFl/TFi 2009