Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2009, Blaðsíða 303

boring machine) sem heilboruðu göngin. Slíkar borvélar hafa ekki áður verið notaðar við
jarðgangagerð hérlendis.
Ufsarveita er hliðarveita sem leiðir vatn frá Ufsarlóni, sem er lítið lón myndað í Jökulsá í
Fljótsdal, um 13,3 km löng svokölluð Jökulsárgöng í aðrennslisgöngin. Auk þessa er
nokkrum ám austan Jökulsár í Fljótsdal veitt um skurði og jarðgöng í Ufsarlón. Mynd 1
sýnir langsnið og grunnmynd af vatnsvegum virkjunarinnar svo og hver hluti unnin var
með hverri jarðgangaborvél.
Með um 600 m fallhæð er uppsett afl virkjunar 690 MW og árleg orkuframleiðsla um
4800 GWh. Nær öll orka virkjunarinnar er notuð af álveri Fjarðaáls (Alcoa) í Reyðarfirði
sem byggt var á sama tíma og virkjunin.
Bygging virkjunarinnar hófst vorið 2003 og orkuframleiðsla 2. nóvember 2007 og fullum
afköstum var náð þremur vikum seinna. Ufsarveita var tekin í notkun í október 2008.
Aðalhönnuður jarðganga var ráðgjafafyrirtækið Pöyry (áður Electrowatt) sem var hluti
af svonefndu Kárahnjúkar Engineering Joint Venture (KEJV), sem samanstóð jafnframt af
VST og Rafteikningu (nú Verkís), MWH (áður Harsa) og Almennu verkfræðistofunni.
Aðstæður við gangagerð og frágang þeirra
Áætlun um tíma til vinnu við aðrennslisgöngin var frá upphafi mjög naum og raskaðist
jafnframt vegna seinkunar við að grafa aðgöng og uppsetningu borvéla, erfiðleika verk-
takans við að styrkja göngin samhliða greftri þeirra, umtalsverðs leka inn í göngin og
næsta erfiðra jarðfræðilegra aðstæðna á stöku stað.
Aðrennslisgöngin voru að verulegu leyti grafin með þrem jarðgangaborvélum (TBM),
7,2-7,6 m í þvermál. Nokkrir erfiðleikar og tafir urðu á borun allra hlutanna. Vegna mik-
ils leka þegar TBM 3 nálgaðist Kárahnjúka varð að hætta borun í þá átt fyrr en áætlað
hafði verið og grafa síðasta kílómetra ganganna á hefðbundinn hátt með borun og
sprengingum (D&B). Til að hraða þeim grefti voru fjórðu aðgöngin að aðrennslis-
göngunum gerð. Upphaflega gekk borun með TBM 1 hægt vegna veikra setlaga en lauk
þó þeim um 15 km langa kafla fyrst, þann 9. september 2006. TBM 2 tafðist um sex
mánuði vegna misgengja og mikils vatnsaga, sem þó náðist að hluta til baka með því að
lengja þann kafla sem TBM 3 vann á móti. TBM 3 lauk borun síðastur og náði í gegn
5. desember 2006.
Byrjað var að safna vatni í Hálslón í september árið 2006 eins og upphaflega var áætlað.
Snemma árs 2007 var unnið að frágangi í öllum aðrennslisgöngunum, 40 km frá inntaki
í Hálslóni að lokuhvelfingu ofanvert við stöðvarhúsið. í febrúar 2007 voru 220 kV raf-
línan frá stöðinni að álverinu og tenging við landskerfið fullbúin. Til þess að unnt yrði að
hefja framleiðslu í álverinu í apríl 2007 í samræmi við upphaflega áætlun, var ákveðið að
nota aflvél 1 í stöðinni án vatns sem „útjafnara" (synchro-condenser). Þetta var mögulegt
með sérstökum búnaði og með því að aftengja rafalann öxli vatnsvélarinnar. Rafali
vélar 1 snerist því með landsnetinu og gerði það nægjanlega stöðugt þannig að hægt var
að leggja til álversins allt að 100 MW afl af landsnetinu á þeim tíma sem til stóð þótt orku-
framleiðsla í virkjuninni væri ekki hafin.
í apríl árið 2007 leit út fyrir að tafir á gangagreftri og frágangi mundu seinka því að full
framleiðsla yrði í álverinu. Frágangur í göngunum, bergstyrkingar, steinsteypt mann-
virki, fjarlæging búnaðar og þrif urðu ráðandi þættir um gangsetningu virkjunarinnar.
Verktakinn reyndi flest til þess að hraða vinnu við þessa verkþætti, jók mannafla, lengdi
vinnutíma, setti á afkastahvetjandi greiðslur og bætti við tækjabúnaði. Þá var ýmsum
hönnunarþáttum breytt lítillega. Loftunarholur voru notaðar til að koma steypu inn í
göngin og jöfnunarþró og sveiflugöng notuð sem aðkomuleiðir. Allt flýtti þetta mjög
framkvæmdum en jafnframt reyndist nauðsynlegt að stytta prófunar- og gangsetn-
ingartíma aflvéla 2 til 6, þar sem allir aðrir framkvæmdaþættir virkjunarinnar voru á
Tækni-og vísindagreinar i 3 0 1