Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2009, Blaðsíða 175

Vatns- og úrgangskerfi: Vinna þarf að föngun vatns, geymslu, endurvinnslu og aðskiln-
aði „grás" vatns og drykkjarvatns. Úrgangssöfnun þarf að vera með endurvinnslu og
ntetanframleiðslu. Klósett eiga að vera án vatns með lofttæmissöfnun á föstum úrgangi
sem verður notaður sem áburður. Borgir verða námur framtíðarinnar þar sem allt er
endurunnið.
Orkukerfi: Vinna þarf að stórtækri framleiðslu á endurnýjanlegri orku, þar með talinni
sólarorku í eyðimörkum. Borgir hafi samtengda hita- og rafmagnsframleiðslu og stað-
bunclnar hita- og rafveitur. Nauðsynlegt er að fanga koltvísýring frá orkuverum og að
framleiða orku og afurðir úr lífúrgangi.
Faeðu- og tjáskiptakerfi: Framleiða þarf matvæli í borgum. Þróa þarf breiðbandssam-
skipti og sérhannaðar upplýsingar.
Oll eru kerfin tengd og mynda hringrásir sem tengja saman umhverfi, hagfræðilega- og
Þjóðfélagslega afkomu mismunandi hluta byggða þannig að breytingar á hönnun eins
geti lyft undir önnur. Þróun allra þessara kerfa er undir sköpunargáfu verkfræðinga
komin. Því er þáttur verkfræðinga í að mannkyn geti lifað af 21. öldina mjög mikilvægur.
Háskóli fyrir 21. öldina
*Ný hegðun þjóðfélagsþegna á 21. öld kallar á nýjar áherslur í menntun verkfræðinga eins
°g annarra sérfræðinga og vísindamanna. Þetta er stórt tækifæri sem við getum öll nýtt
°kkur. Rickström og félagar (2009a,b) hafa gefið okkur nýjan ramma sem sýnir að skiln-
’ng okkar á jarðarkerfinu má nýta betur þegar ákvarðanir eru teknar í þjóð- og stjórn-
naálum. Nú er brýnt að nemendur skilji hve stór vandamálin eru sem við stöndum
frammi fyrir og læri að koma með lausnir byggðar á þverfaglegri hópvinnu. Til að geta
byrjað þá vinnu þurfa bæði kennarar og nemendur að vera læsir á vistkerfi og sjálfbærni.
Hér að neðan lýsi ég þeim áherslubreytingum sem eru nauðsynlegar nú þegar.
Aður en rætt er um menntun til sjálfbærni er nauðsynlegt að íhuga hvað hugtökin sjálf-
bærni og sjálfbær þrónn þýða. Sjálfbær þróun er hugtak líkt og lýðræði með mörgum
nterkingum. Sjálfbær þróun lýsir breytingu á einhverju ferli, en sjálfbærni er ekki breyt-
'ngarferli heldur jafnvægisástand. Sjálfbær þróun er því breytingarferlið þegar verið er að
breyta þjóðfélagi (eða minni einingu) og færa það til sjálfbærni. Sjálfbærni merkir getu til
þess að viðhalda ákveðnu ferli eða ástandi. Nú á dögum er sjálfbærni mest notuð í sam-
bandi við líffræðileg eða mannleg kerfi. í vistfræðilegum skilningi má skilgreina sjálf-
baarni sem getu vistkerfisins til að halda við ferlum og hlutverkum auk líffræðilegrar fjöl-
breytni og framleiðslu inn í framtíðina.
Sjálfbær þróun er byggð á þremur stoðum: umhverfi, efnahag og samfélagi. Margir vilja
Setja fjórðu stoðina undir þróunina - menningu - en öðrum finnst að menningin sé hluti
af samfélaginu. Með þessar stoðir í huga verður ljóst að sjálfbærni felur í sér miklu fleiri
frugtök og aðgerðir en flestir gera sér grein fyrir. Alan AtKisson (2008) tilgreinir sjálf-
baerni með sjö þrepum: að hugsa þurfi langt fram í tímann, kerfishugsun er nauðsynleg,
Þekkja þarf takmörk, vernda skal náttúruna, viðskiptum verður að breyta, ríkja þarf jafn-
ræði og nauðsynlegt er að ýta undir nýsköpun. í nýrri bók um sjálfbærnilæsi, sem Arran
Stibbe ritstýrir, (Stibb 2009) er rakin tenging margra víðtækra hugtaka um sjálfbærni: að
ráða við flækjustig, kerfishugsun, efnisvitund, tæknimat, viðeigandi tækni, grænkun
iðnaðar, bestun, kolefnisgeta, hagfræðivitund, gildisíhugun, jafnræði, alþjóðajafnræði og
réttlæti, þjóðfélagslegt réttlæti, tilfinningaleg vellíðan, menningarlæsi, fjölmiðlalæsi,
almenningshugsun, þjóðfélagsleg samviska, þjóðfélagslegt réttlæti, lífrænn landbúnaður,
samfélagsgarðyrkja, vistfræðigreind, umskiptafærni, fyrirhafnarlausar aðgerðir, svo
fáein séu nefnd.
begar öll þessi hugtök eru borin á borð er ekki furða að almenningur sé svolítið ruglaður
1 ríminu þegar talað er um sjálfbærni. En samfélög víða um heim hafa nú þegar tekið til
Kynning og tæknigreinar fyrirtækja og stofnana i T 7 3