Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2009, Blaðsíða 214

Orkustofnun. Með breytingu á lögum um rannsóknir og nýtingu á auðlindum í jörðu og
lögum um eignarrétt íslenska ríkisins að auðlindum hafsbotnsins var iðnaðarráðherra
veitt heimild til að fela Orkustofnun leyfisveitingarvald sitt samkvæmt lögunum, en til
staðar var þá þegar samskonar heimild til handa iðnaðarráðherra samkvæmt ákvæðum
32. gr. raforkulaga. Áður hafði Orkustofnun verið falið sambærilegt hlutverk hvað varðar
leyfisveitingar vegna kolvetnisstarfsemi, sbr. lög nr. 13/2001, um leit, rannsóknir og
vinnslu kolvetnis.
Með lögum um Orkustofnun, nr. 87/2003, með síðari breytingum, og lögum um íslenskar
orkurannsóknir, nr. 86/2003, hefur framkvæmd rannsókna og sölu á rannsóknartengdri
þjónustu verið aðskilin frá opinberri stjórnsýslu á sviði auðlinda- og orkumála. Markmið
breytinganna var að koma í veg fyrir hagsmunaárekstra og stuðla að því að styrkja enn
frekar stjórnsýsluhlutverk sem iðnaðarráðuneytið hefur sinnt. Með því móti væri m.a.
tryggt að stjómsýsluákvarðanir yrðu kæranlegar til æðra stjórnsýslustigs.
Með vísan til framangreindra heimilda fól iðnaðarráðherra Orkustofnun að fara með
leyfisveitingarvald samkvæmt ákvæðum laga um rannsóknir og nýtingu á auðlindum í
jörðu, raforkulaga og laga um eignarrétt íslenska ríkisins að auðlindum hafsbotnsins frá
og með 1. ágúst 2008. Stjórnvaldsákvarðanir Orkustofnunar samkvæmt lögum þessum
sæta kæru til iðnaðarráðherra og um meðferð máls fer að öðru leyti samkvæmt ákvæðum
stjórnsýslulaga.
Helstu rök fyrir flutningi leyfisveitingarvalds og álitaefni
Helstu rökin fyrir flutningi leyfisveitingarvalds iðnaðarráðherra til Orkustofnunar eru
þau að um er að ræða stjórnsýslu sem telja verður að eigi frekar heima á verksviði
fagstofnunar á sviði auðlinda- og orkumála en ráðuneytis. Óumdeilt er einnig að það
skapar hagræði í stjórnsýslunni og þjónar vel hagsmunum umsækjanda og/eða leyfis-
hafa að geta beint öllum sínum erindum til sama stjórnsýsluaðila. Standa því rök til þess
að leyfishafar eigi samskipti við sama stjórnvaldið á öllum stigum starfsemi samkvæmt
lögunum. Þá er breytingin ákjósanleg út frá sjónarmiðum um réttaröryggi enda getur
aðili máls nú borið ákvörðun Órkustofnunar undir ráðuneytið og þannig látið fjalla um
mál sitt á tveimur stjórnsýslustigum. Loks er hér um að ræða mikla einföldun á máls-
meðferð og styttingu málsmeðferðartíma þar sem ráðuneytið bar lagalega skyldu að leita
umsagnar Orkustofnunar um framkomnar leyfisumsóknir.
Á móti kemur að flutningur leyfisveitingarvalds iðnaðarráðherra til Orkustofnunar kann
að vekja upp spurningar um stjórnsýslulegt hæfi stofnunarinnar hvað varðar önnur lög-
bundin verkefni. Má í þessu tilviki benda á að árið 2005 voru umtalsverðar breytingar
gerðar á lögum um mat á umhverfisáhrifum. Sem dæmi má nefna að niðurstaða Skipu-
lagsstofnunar í mati á umhverfisáhrifum er nú álit, en leyfisveitendum ber við útgáfu
leyfis að kynna sér matsskýrslu og taka rökstudda afstöðu til álits Skipulagsstofnunar.
A fyrri stigum matsferilsins, þ.e. ákvörðun um matsskyldu og matsáætlun er kveðið á um
að Skipulagsstofnun skuli leita álits leyfisveitanda áður en stofnunin tekur ákvörðun.
Samkvæmt eldra fyrirkomulagi var leitað umsagna þar sem Skipulagsstofnun úrskurð-
aði en hægt var að kæra úrskurðinn til umhverfisráðherra og sú niðurstaða réð úrslitum
um hvort leyfisveitendum var heimilt að veita leyfi fyrir framkvæmdum. Hið nýja fyrir-
komulag vekur upp spurningar um stjórnsýslulega aðkomu Orkustofnunar að veitingu
umsagna, þ.e. hvort leyfisveitandi kunni við álitsgjöf á fyrri stigum stjórnsýslumáls, og
af þeirri ástæðu eirvni, að vera vanhæft til að taka ákvörðun síðar um leyfisveitingu.
Þessu álitaefni verður hins vegar ekki svarað hér en ástæða þykir til að velta því fyrir sér
hvort ekki sé nauðsyn til að gera breytingar á lögum um mat á umhverfisáhrifum svo
stjórnsýslulegt hæfi leyfiveitenda á síðari stigum máls sé ekki þessum vafa undirorpið.
2 1 2
Arbók VFl/TFl 2009