Morgunblaðið - 16.02.1975, Page 19

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. FEBRUAR 1975
19
Chen Hsi-lien
Hua Kuo-feng
Tang Hsiao-píng hér ásamt Kissinger
Ijóst er að þeir gætu reynt að hreppa
stöðu flokksformannsins. Ekki er
hægt að útiloka þann möguleika að
þeim takist það.
Sjálfur var Mao ekki viðstaddur
fundi alþýðuþingsins né miðstjórnar-
innar sem kom saman skömmu áður.
Þó talaði hann við vestur-þýzka
stjórnmálaforingjann Franz-Josef
Strauss rétt áður en þingið hófst svo
að sá möguleiki er útilokaður að
hann hafi ekki mætt á þinginu vegna
veikinda. Einnig er talið ólíklegt að
hann hafi ekki mætt vegna þess að
hann hafi verið ósammála ákvörðun-
um þingsins því að Ijóst virðist vera
að hann hafi lagt blessun sína yfir þá
hófsömu stefnu sem var mörkuð á
þinginu.
Li^legasta skýringin á fjarveru
Maos er talin sú að hann hafi dregið
sig I hlé og sé hættur að skipta sér af
daglegri stjórn mála. Verið getur að
hann vilji einbeita sér að þv! að
hugleiða framtíð Kina í ró og næði.
Hann mun telja að það sem nú skipti
mestu máli sé að tryggja þjóðarein-
ingu. Kinverjar hafa alltaf vitjað hafa
heimspekinga sem geti kennt þeim
hvernig þeir geti skilið stjórnmál og
hvernig þeir eigi að haga lifi sinu.
Mao virðist nú hafa einbeitt sér að
þvi að gegna þessu hlutverki og feta
þannig i fótspor Konfúsiusar og ann-
arra heimspekinga. sem hafa gegnt
því á undan honum.
Ljóst er að Mao hefur orðið fyrir
áfalli. Hann hefur reynt að koma
byltingarmönnum til valda, en sú
tilraun hans hefur farið út um þúfur.
Að vísu benda ræður og skjöl frá
alþýðuþinginu til þess að komizt hafi
verið að málamiðlunarsamkomulagi,
en þó telja sérfræðingar engan vafa
leika á þvi að verjendur hugsjóna
Maos hafi beðið lægri hlut. Mikil-
vægt er talið i þessu sambandi að
nafn Maos var aðeins nefnt fimm
sinnum i opinberum tilkynningum
um þingið. Þingið var ekki síður
ósigur fyrir Mao en hina róttæku.
En Mao hefur oft áður orðið fyrir
áföllum. Árið 1956 var hann sviptur
formannssætinu og sá sem var skip-
aður formaður i hans stað var enginn
annar en Teng Hsiao-ping. Árið
1958 var hann neyddur til að segja
af sér forsetaembættinu. Á þessum
árum fór „stóra framfarastökkið”
sem Mao átti hugmyndina að út um
þúfur. Þá dró hann sig einnig f hlé
eins og hann virðist nú hafa gert. Sá
sem tók við forsetaembættinu var
Liu Shao-chi og kinversk stjórnmál
mótuðust i nokkur ár af persónuleg-
um rig hans og Maos. Mao dró sig
aftur i hlé þar sem hann óttaðist að
kínverska byltingin mundi kafna i
skriffinnsku og tók til við að skipu-
leggja menninarbyltinguna. Þá tókst
Mao að visu að svipta bæði Liu og
Teng völdum, en Teng fékk uppreisn
æru gegn vilja Maos 1973 og var
siðar skipaður i stórnmálaráðið.
Sigur Chous
Chou En-lai forsætisráðherra hefur
haft á hendi forystuna um að beina
Kína inn á hófsamari brautir síðan
menningarbyltingunni lauk 1969 og
Ijóst er að Mao hefur samþykkt
margar þær breytingar sem hann
hefur komið til leiðar. Mao hefur til
dæmis lagt blessun sina yfir þá
stefnu að bæta sambúðina við erlend
riki, meðal annars með þvi að hitta
að máli marga erlenda gesti, þar á
meðal Nixon fyrrverandi Bandaríkja-
forseta. Chou hefði áreiðanlega ekki
getað rofið einangrun Kina án sam-
þykkis Maos og Mao hreyfði heldur
ekki mótbárum þegar hann dró úr
stuðningi Kinverja við byltingaröfl i
heiminum.
Á svipaðan hátt lagði Mao sjálfur
blessun sina yfir þá hófsömu stefnu
sem alþýðuþingið markaði þegar
hann sagði fyrir nokkrum vikum að
menningarbyltingin hefði staðið i
átta ár og kominn væri timi til að
hægja á henni. En stutt er siðan Mao
samþykkti frávik þau sem hafa orðið
frá stefnu hans. Ekki er lengra siðan
en i október i fyrra að Mao reyndi að
neyða yfirmenn kinverska hersins að
fallast á að róttækir menn taki við
stjórninni i Kina þegar hann og Chou
hverfa af sjónarsviðinu. Herinn þver-
tók fyrir þetta og Mao beið ósigur
eins og nú. Hann varð að halda ræðu
sem var sjálfsgagnrýni i 37 liðum og
lýsa þvi yfir að pólitisk dómgreind
sín væri ekki óskeikul.
Chou steig upp frá sjúkrabeði sin-
um til þess að flytja aðalræðuna á
alþýðuþinginu. Þar boðaði hann
raunsæja efnahagsstefnu sem sting-
ur i stúf við rétttrúnað Maos. Að visu
tók Chou undir þá kenningu for-
mannsins að Kinverjar yrðu að
treysta á sjálfa sig og talaði um
„ólgu og verðbólgu" i heimi
kapitalista en hann lagði megin-
áherzlu á samstöðu og einingu,
framleiðni og og efnahagsþróun og
nútimabreytingar á sviðum landbún-
aðar, iðnaðar, landvarna, visinda og
tækni sem ættu að færa Kina i
fremstu röð rikja heimsins á siðasta
fjórðungi þessarar aldar.
Chou tók fram að ræðan væri flutt
með samþykki miðstórnar flokksins
og Ijóst er að ef Kinverjum á að
takast að ná þeim markmiðum sem
hann gerði grein fyrir geta ekki átt
sér stað byltingar með vissu millibili
sem Mao telur nauðsynlegar til að
Kinverjar geti þrætt braut byltingar-
hugsjónarinnar.
Ný stefna
Hann sagði að visu að togstreita
Bandarikjanna og Sovétrikjanna
hlyti að leiða til heimsstyrjaldar og
að ólga væri gagnleg málstað heims-
byltingarinnar. Hann ítrekaði stuðn-
ing Kinverja við löndin i Þriðja heim-
inum i baráttu þeirra gegn „nýlendu-
stefnu, heimsvaldastefnu og yfir-
drottnunarstefnu". Hann lagði
áherzlu á náið samstarf Kinverja við
lönd Þriðja heimsins og bar Rússa
þeim sökum að hafa svikið málstað
marxismans og leninismans, stundað
undirróðusstarfsemi og jafnvel stofn-
að til árekstra á landamærunum.
Hins vegar skoraði Chou á vald-
hafana í Kreml að finna lausn á hinni
löngu landamæradeilu Kinverja og
Rússa. Jafnframt fuilvissaði hann
þingfulltrúa um að sambúðin við
Bandaríkin hefði batnað að vissu
marki. Þegar hann hafði flutt ræðu
sina fór hann aftur i sjúkrahúsið en
tók á móti japönskum gestum og
þeim sagði hann að Japanir ættu að
halda áfram nánu samstarfi sinu við
Bandarikjamenn og halda Rússum i
hæfilegri fjarlægð.
Chou gætti þess vandlega að Mao
gæti sætt sig við þá stefnu sem hann
boðaði i innanlandsmálum. Sam-
kvæmt stjórnarskránni, sem þingið
samþykkti, eru nokkrar kenningar
Maos löghelgaðar, til dæmis kenn-
ingin um „viðvarandi byltingu".
Staðfest var að veggspjöldin, sem
settu svip sinn á menningarbylting-
una, væru þáttur i að framkvæma
sósialistiska byltingu. Stjórnarskráin
ábyrgist málfrelsi, prentfrelsi, funda-
frelsi, skrúðgöngur, mótmælaað-
gerðir og verkfallsrétt og heimilar
trúariðkun en einnig trúleysi. En
nokkur ákvæði stjórnarskrárinnar
virðast ganga i berhögg við hug-
myndir Maos, til dæmis rétturinn til
að eiga jarðir og rækta þær og
ákvæði um að Kinverjar geti stundað
sjálfstæða atvinnu ef það hefur ekki
„arðrán" í för með sér.
í raun og veru boðaði ræða Chous
að Kinverjar hafa sagt skilið við það
boðorð Maos að þeir eigi að vera
sjálfum sér nógir og halda sér i
hæfilegri fjarlægð frá umheiminum.
Sýnt er að Kínverjar hafa ákveðið að
hefjast handa um að skipuleggja
uppbyggingu atvinnulifsins og auka
jafnframt viðskipti sin við útlönd.
Forsendur þess að þetta takist eru
jafnvægi, röð og regla og skipulag.
Allt þetta er viðs fjarri þvi sem Mao
hefur boðað.
Erfiður vandi
Vandinn sem við er að glíma
innanlands er gifurlegur. Þrátt fyrir
miklar framfarir i landbúnaði geta
Kinverjar ekki brauðfætt sig og þeir
hafa orðið að flytja inn matvæli fyrir
um milljarð dollara á siðastliðnum
tveimur árum. Þótt lifskjörin hafi
batnað hafa kröfur Kinverja um enn
betri lifskjör orðið háværari. í fyrra
hafði greiðsluhalli Kínverja þrefald-
azt og nam þá 750 milljónum doll-
ara. Kinverjar hafa lika keypt erlend-
an tæknibúnað, stundum heilar
verksmiðjur, fyrir 1,8 milljarð doll-
ara, á siðustu tveimur árum. Einnig
hafa þeir keypt mikið af hveiti er-
tendis frá, aðallega frá Bandaríkj-
unum, þótt nú hafi verið ákveðið að
kaupa af Ástralíumönnum i staðinn.
Kínverjar hafa hins vegar haft vax-
andi tekjur af útflutningi, einkum
olíusölu. Oliuframleiðslan i fyrra var
65 milljón tunnur og hafði aukizt um
20% miðað við árið á undan. Tekj-
urnar námu allt að fjórum milljörðum
dollara og sérfræðingar telja að Kin-
verjar verði einhverjir mestu oliu-
framleiðendur heimsins fyrir næstu
aldamót. Það er þvi Ijóst að vegna
aukinnar oliuframleiðslu og iðnvæð-
ingar verður erfiðara fyrir Kinverja
en áður að koma fram i hlutverki
vanþróaðs rikis sem berst fyrir til-
veru sinni og i forystuhlutverki rikja
Þriðja heimsins.
í utanrikismálum hafa ekki verið
boðaðar róttækar breytingar eins og
ræða Chous bar með sér. Sem fyrr
telja Kinverjar vafalaust að þeim
stafi mest hætta frá Bandarikjunum
og Sovétrikjunum og þeir munu
halda áfram að fylgja þeirri stefnu að
reyna að etja risaveldunum saman.
Jafnframt er ekki búizt við að Kin-
verjar sýni mikinn áhuga á þátttöku i
alþjóðasamvinnu i málum eins og
fólksfjölgunarvandamálinu, orku-
málum og matvælamálum. Þótt Kín-
verjar hafi lengi reynt að leysa deil-
una við Rússa gerir enginn ráð fyrir
að þeir gangi aftur i náið bandalag.
En vinsamleg samskipti eru boðuð
við Bandarikin, Sovétrikin og Japan,
ekki sizt vegna þess að Kinverjar
treysta sér betur en áður til að verja
landið, m.a. með skæruhernaði.
Hvað tekur við
Eftir þær breytingar sem hafa
verið gerðar hafa Kinverjar fengið
traustustu stjórn sem verið hefur við
völd i Peking siðan i menningarbylt-
ingunni. Stefnan sem hefur verið
boðuð sýnir að þröunin i Kina stefnir
í jafnvægisátt. Þar sem Kinverjar
hafa tekið að sér forystuhlutverk i
heimsmálunum, eiga til dæmis sæti i
Öryggisráðinu, og þar sem þeir eru
háðari efnahagsástandinu i heim-
inum en nokkru sinni áður mundi
annað öngþveiti i likingu við menn-
ingarbyltinguna stofna öllu þvi i
hættu sem hefur verið byggt upp i
Kina siðan 1 969.
Þess vegna hefur dregið úr likum á
þvi að nýr glundroði skapist. en þótt
styrk stjórn sé við völd hefur enn
ekki verið ákveðið hver eigi að taka
við völdunum af Mao. Þvi er ekki
hægt að útiloka harða valdabaráttu
og illdeilur þegar Mao hverfur af
sjónarsviðinu og slik barátta gæti
haft umrót i för með sér.
Hinir hófsömu vona að valdaskipt-
in gangi rólega fyrir sig en tilvera
nýju stjórnarinnar grundvallast á
málamiðlunarsamkomulagi sem
hefur tekizt milli andstæðra fylkinga
innan flokksins. Það sem helzt gæti
komið i veg fyrir umrót er sú stað-
reynd að Kinverjar gera sér almennt
grein fyrir þvi að það gæti orðið þeim
dýrkeypt og raskað þeim framförum
sem þeir leggja megináherzlu á nú
orðið.