Morgunblaðið - 12.04.1979, Blaðsíða 42

►
>
f
f
[
[
I
I
t
i
I
j
r
42
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. APRÍL 1979
I
Daudahlidið, inngangurinn íStutthof, þriðju stærstu útrýmingarbúðir nasista á stríðsárunum. Þegar fangarnir fóru f gegnum hliðið og var
þeim sagt, að nú væru þeir númer, og bæru ekki lengur nafn.
Svipazt um í útrým-
ingarbúðum nazista
við Sopot í Póllandi
Að undanförnu hefur mikið verið rætt og ritað um
sjónvarpsmyndaflokkinn „Holocaust“, sem fyrst var
sýndur í Bandaríkjunum í fyrra, en hefur síðan verið
sýndur mjög víða og allsstaðar vakið sömu athyglina.
Með sjónvarsmyndaflokknum hefur tekist að vekja fólk
til umhugsunar um þær hryllilegu ofsóknir sem Gyðing-
ar urðu fyrir og heiminum hefur verið sýnt hver örlög
biðu þeirra í fangabúðunum. En margir eru þó þeirrar
skoðunar, að engin mynd gæti sýnt heiminum hversu
hörmuleg gjöreyðingarherferðin á hendur Guðingum
var.
Tilefni þessarar greinar er það,
að enn eru til minjar um þessa
óhugnanlegu atburði. Greinar-
höfundur hefur tvívegis átt kost á
að skoða Stutthof, þriðju stærstu
útrýmingarbúðir nazista í Pól-
landi, sem varðveittar hafa verið í
sömu mynd og þær voru upphaf-
lega í. Og ekkert hefur snert hann
eða haft jafn mikil áhrif og heim-
sóknin í búðir þessar sem vöktu
hjá honum hrylling og fengu hann
til þess að hugsa og spyrja sjálfan
sig hvernig svo dýrsleg grimmd
gat búið í mannlegum líkama.
Það var fyrir allmörgum árum,
að ég var staddur í Sopot í Pól-
landi. Sopot er lítill, vinalegur bær
í Norður-Póllandi og í þeirri miklu
friðsæld sem þar ríkti var erfitt að
gera sér í hugarlund, að skammt
þar frá hefðu fyrir aldarfjórðungi
gerst miklar hörmungar. I seinni
heimsstyrjöldinni höfðu nazistar
fangabúðir skammt fyrir utan
Sopot og hétu þær Stutthof. Talið
er, að þar hafi verið líflatin ein
milljón Austur-Evrópumanna auk
Tatara og Gyðinga.
Frásögnin af þeim voðaverkum,
sem þarna höfðu verið framin,
vakti eðlilega athygli mína en
þegar ég leitaði til manns nokkurs
í Sopot, sem var mér innan handar
meðan á dvöl minni stóð, og spurði
hann hvort hægt væri að heim-
sækja og skoða þann stað þar sem
fangabúðirnar hefðu staðið og
hvort enn væru einhverjar minjar
um þær, varð honum ekki beinlínis
greitt um svör. Ég lagði þá fastar
að honum og loksins sagði hann,
að vissulega væri merkilegt að
koma þarna en til þess þyrfti
sérstakt leyfi. Mér tókst að vekja
áhuga ferðafélaga minna á því að
heimsækja staðinn og lögðum við
allt kapp á að útvega tilskilin leyfi
frá flokknum (kommúnistaflokki
Póllands) til fararinnar og fengust
þau á endanum.
Það var árla morguns í miðjum
ágústmánuði á heitum og fallegum
sumardegi, að við stigum upp í
rútuna sem skyldi flytja okkur til
eyjarinnar þar sem útrýmingabúð-
Eftir ÞÓRARINN
RAGNARSSON
irnar höfðu staðið. Eg held að
fæstir hafi gert sér mikla grein
fyrir því sem beið okkar í Stutthof.
A leiðinni var ekið um falleg
pólsk sveitaþorp og ekkert var
okkur fjarlægara en hryllingur
stríðsáranna. Hvarvetna blasti við
dýrð og dásemd náttúrunnar þegar
ekið var í gegnum skóginn sem
skartaði sínu fegursta. Öðru
hverju skaut þó upp í huga mér
frásögnum og bókum sem ég hafði
lesið um fangabúðir Þjóðverja og
ég velti því fyrir mér hvað við tæki
þegar áfangastað væri náð.
Ég hrökk skyndilega upp úr
þessum hugrenningum, rútan
hafði stansað, við vorum komnir
að ferju sem átti að flytja okkur
yfir að eyjunni þar sem útrým-
ingabúðirnar höfðu verið. Leið-
sögumaðurinn sagði okkur, að
Þjóðverjar hefðu valið eyjuna
einkum vegna náttúrulegrar
einangrunar, erfitt eða illmögulegt
var að strjúka og lítil hætta á að
utanaðkomandi aðilar kæmust að
því hvað þarna færi fram.
Þegar út í eyjuna var komið var
enn nokkur spölur eftir og áfram
var haldið í rútunni. Vegurinn lá
eftir mýrarflákum og var auðvelt
að gera sér í hugarlund að þeir
hafa ekki auðveldað undankomu
þeirra, sem reynt hafa að strjúka.
Eftir um það bil 10 mínútna
akstur var stöðvazt hjá stóru og
miklu steinhúsi. Svipur leiðsögu-
manns okkar breyttist, hann var
þungbúinn á svip þegar hann sagði
okkur, að hér skyldum við fara úr
bílnum og ganga að lítilli byggingu
skammt frá. Þar tók á móti okkur
enskumælandi Pólverji, og áður en
lengra var haldið fræddi hann
okkur um það, að það sem við
ættum eftir að sjá væri enn
varðveitt til áminningar öldnum
og óbornum og til að vekja fólk til