Morgunblaðið - 17.01.1980, Síða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. JANÚAR 1980
15
Danski sjónhverfingamaðurinn
og grinistinn Aksel Kristiansen
þurfti nokkrum sinnum aðstoð
áhorfenda, sem voru fúsir til að
leggja honum lið.
ingu fyrir sunnudagaskólakenn-
ara o.fl. Auk þess á hann sæti i
stjórn Landssambands KFUM og
K í Danmörku. Hefur hann ferð-
ast víða um landið og jafnan flutt
gamanmál sín fyrir börn jafnt
sem gamalmenni, en hann heim-
sækir gjarnan elliheimili er hann
ferðast í heimalandi sínu. Kom
hann fram 312 sinnum á síðasta
ári með dagskrá sína.
I lok árshátíðarinnar talaði
hann síðan til barnanna, sem tóku
honum mjög vel. Slík sameiginleg
árshátíð allra deilda félaganna
hefur ekki verið haldin áður, en
nokkrum sinnum hefur börnum og
unglingum félaganna verið safnað
á stórfundi í Háskólabíó eða
Laugardalshöllinni. Um þessar
mundir halda síðan áfram fundir í
hinum einstöku deildum KFUM og
K í Reykjavík og nágrenni eftir
jóla- og áramótahlé.
það er meira dekrað við einbirni
en önnur börn og þau leiðast
frekar út á afbrotabraut. Þrátt
fyrir niðurstöður er stefna
stjórnvalda sú að fjölga einbirn-
um. Foreldrar eru hvattir til að
„stoppa við eitt“ sem lið í
baráttunni gegn of örri fólks-
fjölgun. Annars er hætta á
geigvænlegu atvinnuleysi í
framtíðinni sem í sjálfu sér er
mikill glæpavaldur.
Atvinnuleysi
Ættingjar flokksforustunnar
eru ekki einir um að lenda á
villigötum. Eldri þorparar telja
börnum, á skólabekk trú um að
þau séu að sóa tíma sínum við
nám og að ekkert bíði þeirra
annað en atvinnuleysi seinna
meir. Þegar eru 7 milljónir
ungmenna í hópi atvinnulausra.
Stjórnin fæst við þessi vandamál
stöðugt og á síðasta ári var
rúmri milljón ungmenna í Pek-
ing, Shanghai og Tianjin útveg-
uð atvinna. En launin eru yfir-
leitt ekki hærri en svo að þau
sjái fleiri en einum farborða.
„Menntandi ráðleggingahópar"
reyna að ná til þeirra sem lenda
á villigötum eða þeir eru sendir á
starfs- og námsbrautir. Oft
reynist þeim sem þaðan koma
erfitt að fá atvinnu.
Leiðtogar í Peking hafa
áhyggjur af vestrænum áhrifum
eins og dansi og drykkju, íburð-
armiklum fatnaði og síðu hári,
varalit og daðri. Almennilegar
rafmagnsvörur fást aðeins með
þjófnaði, smygli eða svarta-
markaðsbraski. Ahyggjur leið-
toganna vekja samúð á Vestur-
löndum. Við aukið frjálsræði
líkist Kína meira öðrum löndum
þar sem sérréttindafólk hefur
löngum spillzt af gnægð þess
sem völ er á og öreigar af því
litla sem þeir eiga kost á.
Dómur HR. 20. nóvember 1979
U mgengnisrétti
föður við óskil-
getið barn hafnað
Meirihluti HR: Lagaheimild ekki fyrir
hendi. í frumvarpi því til barnalaga, sem
legið hefur fyrir Alþingi s.l. þrjú ár, er
feðrum óskilgetinna barna tryggður um-
gengnisréttur við börn sín, nema sérstök
atvik mæli því á móti.
A og B eignuðust barn sam-
an. sem fæddist hér á landi i
júní 1972 og var nefnt X. A og
B tóku upp óvígða sambúð i maí
það sama ár og voru þau í
sambúð með barn sitt hér á
landi þar til þau fluttust til
Bandaríkjanna árið 1974, þar
sem B stundaði nám. A veiktist
og fór frá B og dóttur sinni til
íslands í maí 1975. A dvaldi á
spítala i Reykjavik maí-júni það
sama ár. í desemberbyrjun
skrifaði hún B bréf og spurðist
fyrir um það hvenær hún mætti
sækja dóttur þeirra og svaraði
B þvi á þá leið. að dóttirin færi
ekki heim nema með sér. Stuttu
siðar sóttu A og bróðir hennar
barnið og fóru með það til
Reykjavikur, og hefur barnið
verið hjá móður sinni síðan. B
kom stuttu á eftir þeim til
íslands og hófst handa við að
reyna að fá forræði dóttur
sinnar, en til vara umgcngnis-
rétt við hana. í bréfi dagsettu í
október 1976 var B tilkynnt af
hálfu dómsmálaráðuneytisins,
að á grundvelli umsagna barna-
verndarnefndar Reykjavíkur
og barnaverndarráðs Islands
teldi ráðuneytið rétt að móðirin
hefði áfram forræði barnsins.
Ráðuneytið lýsti því yfir, að
ekki væri að svo stöddu unnt að
verða við beiðni B um að réttur
hans til að umgangast dóttur-
ina yrði tryggður. Var i því
sambandi visað til þess að
ekkert ákvæði væri að finna í
lögum um umgengnisrétt for-
eldris við óskilgetið barn sitt,
þar sem 47. gr. laga nr. 60/1972
um stofnun og slit hjúskapar
tæki aðeins til ágreinings varð-
andi umgengnisrétt foreldris
við skilgetið barn sitt, — sem
ráðuneytið gæti úrskurðað um.
B höfðaði mál á hendur A og
dómsmálaráðherra fyrir hönd
dómsmálaráðuneytisins, eftir að
hafa árángurslaust reynt að ná
samkomulagi við A um rétt hans
til að umgangast dóttur sína.
Hagsmunir barnsins
ættu að vera grund-
vallar sjónar-
miðið — röksemdir B
B studdi kröfu sína þeim
rökum, að enda þótt ekki væri
við bein, ótvíræð lagaákvæði að
styðjast um rétt hans til að fá að
umgangast dóttur sína og rétt
dótturinnar til þess að fá að
umgangast föður sinn, þá voru
til fleiri réttarheimildir hér á
landi en sett lög. Telja yrði, að
slík réttindi byggðust á megin-
reglum laga og eðli máls, á þeim
grundvallarsjónarmiðum, að til
væru réttindi sem menn fiefðu
þótt þeirra væri ekki getið í
lögum sem sett eru af löggjaf-
arvaldinu. Talið hefði verið að
umgengnisrétti væri til að dreifa
milli þess foreldris, sem ekki
fengi forræði barns við hjóna-
skilnað, og barnsins, löngu áður
en slíkur réttur var lögfestur
með setningu núgildandi laga
DÓMSMÁL
Umsjón
Ásdís J. Rafnar
um stofnun og slit hjúskapar. Nú
segði í 47. gr. þeirra laga, að við
hjónaskilnaði bæri að taka af-
stöðu til foreldraráða yfir sam-
eiginlegum börnum hjóna svo og
til réttar foreldris til að um-
gangast börn sín. Þá segði að
greindi foreldra á um umgengn-
isréttinn við börn, kvæði
dómsmálaráðuneyti svo á eftir
ósk þess foreldris, sem ekki fær
forræði barns, að það skyldi eiga
rétt til umgengni við barn, nema
sérstök atvik mæltu gegn því og
mælti nánar fyrir um inntak
þess réttar og hversu honum
yrði beitt. Lögin um stofnun og
slit hjúskapar segðu ekki til um
þau tilvik þegar fólk í óvígðri
sambúð sliti samvistum en fyrir
Alþingi hefði verið lagt frum-
varp til barnalaga 1977 og í 36.
gr. þess frumvarps ska! lögfest-
ur umgengnisréttur föður óskil-
getins barns við barnið og þar
væri auk þess tekið fram, að í
slíkum rétti fælist einnig skylda
til að rækja umgengni og sam-
neyti við barn. Slík regla hefði
verið lögfest á hinum Norður-
löndunum og stefnan væri sú að
draga ætti úr þeim mun sem
gerður er á hjúskap og óvígðri
sambúð og fyrst og fremst ætti
grundvallarsjónarmiðið að vera
það, að það voru hagsmunir
barnsins, sem hér ættu að ráða
og að það væri réttur barnsins
til umgengni við foreldri sem
markaði grundvöllinn.
í þessu máli væri fjallað um
sambúð sem staðið hefði í þrjú
ár, stefnandi hefði þá annast
uppeldi og umsjá barnsins til
jafns við konuna og einn síns liðs
nokkurn tíma eftir að hún hefði
farið úr sambúðinni.
Lagaheimild engin
fyrir hendi — rök A
A gerði þá kröfu í málinu, að
synjað yrði umkröfu B vegna
þess að réttarheimildir styddu
ekki kröfu hans. Telja yrði að
skýlausa lagaheimild þyrfti við
ef veita ætti umgengnisrétt við
barn gegn vilja þess sem forræð-
ið hefur. Hér væri um svið að
ræða þar sem bæri að styðjast
við sett lög. Lög sem samin
hefðu verið með skýrum ákvæð-
um um þessi viðkvæmu efni
mannlegs lífs, þar sem ekki væri
um óljós vafaatriði að ræða, sem
unnt er að deila um þegar
foreldrar deila á annað borð um
forræði barns og umgengni við
það. Annars væri hætta á að
hagsmunir barnsins yrðu fyrir
borð bornir í deilu foreldranna.
Kröfu B synjað í héraði
í niðurstöðum dómara í héraði
segir m.a., að B hafi ekki sýnt
fram á, að fyrir gildistöku laga
nr. 60/1972 um stofnun og slit
hjúskapar hafi umgengnisréttur
verið veittur foreldri skilgetins
barns gegn vilja þess sem for-
ræði hafði. Dómurinn telji að
eðli máls samkvæmt verði um-
gengnisréttur að byggjast ann-
aðhvort á samningi foreldra eða
á settum lögum, ef foreldrarnir
geta ekki komið sér saman um
hann. Sett lög séu nauðsynleg í
slíku tilviki, þar sem reglurnar
þurfi að vera almennar, skýrar
og ítarlegar og að það sé hlut-
verk löggjafans að móta slíkar
reglur. Dómurinn fallist á það
með A, að skýlausa lagaheimild
þurfi, ef veita eigi umgengnis-
rétt við barn gegn vilja þess sem
forræðið hefur. Á meðan frum-
varp það til barnalaga, sem nú
liggur fyrir þinginu, hefur ekki
verið afgreitt sé sá réttur, sem B
krefst viðurkenningar á, ekki
fyrir hendi og því beri að synja B
um slíka viðurkenningu.
Niðurstaða Hæstaréttar
var ekki samhljóða
í október 1978 áfrýjaði B
málinu til Hæstaréttar með
stefnu. Fyrir Hæstarétti voru
sömu kröfur gerðar og fyrir
undirrétti. Hæstiréttur þríklofn-
aði um niðurstöðuna í málinu en
í niðurstöðum meirihluta segir
m.a., að i lögum sé verulegur
munur á réttarstöðu skilgetinna
og óskilgetinna barna, sérstak-
lega að því er varðar aðstöðu
foreldra þeirra. Þó hafi munur
þessi minnkað nokkuð á síðustu
áratugum. Réttur föður til um-
gengni við óskilgetið barn sitt
verði ekki leiddur af ákvæðum
47. gr. og 48. gr. laga um stofnun
og slit hjúskapar, enda verði
óvígðri sambúð karls og konu,
þótt um árabil sé, alls ekki
jafnað til hjúskapar í þessu
sambandi. Ekki skipti hér máli,
þótt óvígð sambúð karls og konu
sé í nokkrum lagaákvæðum á
afmörkuðum sviðum látin hafa '
svipaðar eða hliðstæðar lögfylgj-
ur og hjúskapur, þegar ákveðn-
um skilyrðum sé fullnægt. Ekki
verði heldur séð, að umgengnis-
réttur þessi verði leiddur af
öðrum réttarreglum. Það sé
gömul skipan, að faðir óskilget-
ins barns hafi eigi umgengnis-
rétt við barn sitt án samþykkis
móður, meðan hún hefur forræði
þess. Verði því ekki breytt nema
með lögum. Var A sýknuð af
kröfum B.
Sératkvæði Ármanns
Snævars hæsta-
réttardómara
í sératkvæði Ármanns
Snævars hæstaréttardómara
segir m.a., að að baki 47. gr. laga
um stofnun og slit hjúskapar,
sem kveður á um umgengnisrétt
milli skilgetins barns og þess
foreldris sem ekki hefur forsjá
barnsins, þegar foreldrar skilja,
búi bæði tillitið til foreldris, þ.e.
til tilfinningatengsla þess við
barnið og umhyggju þess fyrir
því, svo og þarfir barnsins og
hvað því er fyrir bestu. Hvor
tveggja þessi lagarök fyrir um-
gengnisrétti foreldris virðast
geta átt fullvel við, er foreldrar,
sem búið hafa saman ógift og átt
börn, slíta sambúð sinni. Það
viðhorf komi og fram í frum-
varpi því til barnalaga, sem
þrisvar hefur verið lagt fyrir
Alþingi, síðast 1977—1978, 36.
grein. Enda þótt frumvarp þetta
hafi ekki náð fram að ganga á
Alþingi, þá hafði ekkert komið
fram í umræðum þar um það,
sem bent geti til þess, að and-
staða við þær reglur um um-
gengnisrétt, sem þar eru; hafi
valdið þar nokkru um. Á hinum
Norðurlöndunum öllum hafi ver-
ið lögfestur umgengnisréttur
með svipuðum hætti og felst í 36.
gr. ofangreinds frumvarps og sé
sá umgengnisréttur elcki ein-
skorðaður við föður óskilgetins
barns, sem búið hefur með móð-
ur þess, fremur en í þessu
fyrirliggjandi frumvarpi til
barnalaga. Þegar litið sé til
þeirra almennu lagasjónarmiða
sem liggja til grundvallar 47. gr.
laga nr. 60/1972, lagaþróunar
um réttarstöðu fólks, sem býr í
óvígðri sambúð, svo og þess, að
þörf barns og þess foreldris, sem
ekki hefur forræði barnsins til
umgengni við hvort annað hljóti
að horfa við með svipuðum
hætti, hvort sem foreldrarnir
hafi verið í hjúskap eða óvígðri
sambúð. Þyki því með stoð í
grunnsjónarmiðum í íslenskum
barnarétti og lögjöfnun frá 47.
gr. laga nr. 60/1972 verða að
fallast á það með B, að fullnægj-
andi lagaheimild sé fyrir því, að
hann eigi að stofni til rétt til
umgengni við barn sitt, en á
hinn bóginn verði hann að telja
þann rétt hans bundinn sömu
skilyrðum og takmörkunum og
sett eru í 47. gr. laga nr. 60/1972.
Magnús Þ Torfason hæstarétt-
ardómari var samþykkur
dómsniðurstöðu og forsendum
Ármanns Snævars í þessu máli.
í héraði dæmdi Garðar Gísla-
son, borgardómari, og meiri-
hlutaniðurstöðu Hæstaréttar
dæmdu hæstaréttardómararnir
Benedikt Sigurjónsson, Björn
Sveinbjörnsson og Logi Einars-
srin.