Morgunblaðið - 20.05.1982, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. MAÍ 1982
13
lög árið 1938, sem giltu þangað til
núgildandi lög um sáttastörf í
vinnudeilum voru sett árið 1978.
Fyrstur til að gegna starfi
sáttasemjara ríkisins í vinnudeil-
um var Georg Ólafsson banka-
stjóri (1925—1926). Þá tók við
Björn Þórðarson, lögmaður og síð-
ar forsætisráðherra, og gegndi
hann starfinu til ársins 1942, er
Jónatan Hallvarðsson, sakadóm-
ari og síðar hæstaréttardómari,
tók við þvi. Eins og áður segir,
gegndi Torfi Hjartarson þessu
starfi frá 1945-1979.
Hinn 10. nóvember 1979 efndu
Alþýðusamband íslands, Vinnu-
veitendasamband íslands og
Vinnumálasamband samvinnufé-
laganna til samsætis til heiðurs
Torfa Hjartarsyni og konu hans,
Önnu Jónsdóttur. Þar voru þau
leyst út með gjöfum og margar
ræður fluttar, þar sem Torfa voru
þökkuð mikil og góð störf sem
sáttasemjari ríkisins um hartnær
35 ára skeið. Við lok borðhaldsins
afhenti veislustjóri, Eðvarð Sig-
urðsson, Torfa gestabók útskorna
með táknmyndum landvættanna,
undirritaða af öllum veislugest-
um. Formáli sá, eða ávarp til
Torfa, sem veislugestir rituðu
nafn sitt undir, er þannig:
„Torfi Hjartarson, ríkis-
sáttasemjari frá 1. júní 1945
til 15. september 1979. Þann
tíma, sem þú hefur verið
sáttasemjari ríkisins teljum
við að í raun hafir þú skipað
þér á bekk með landvættun-
um. Við biðjum þig þiggja
þessa gestabók sem tákn um
virðingu okkar og þakkir
fyrir frábær störf í þágu þjóð-
arinnar allrar. “
Ég tel óþarft að orðlengja frek-
ar um þann hug, sem stríðandi að-
ilar á vinnumarkaðinum hafa bor-
ið til Torfa Hjartarsonar sem
sáttasemjara, þar sem margir
veislugesta höfðu verið í forystu-
sveitum samningsaðila í vinnu-
deilum um áratuga skeið.
Torfa Hjartarsyni væri það ekki
að skapi, að ég hefði þessa grein
lengri, en þó mætti mörgu bæta
við. Eg hygg að ég mæli fyrir
munn stórs hóps íslendinga er ég
segi, að 21. maí 1982 verði einn
merkasti samtíðarmaður þeirra
kynslóða, sem nú lifa hér á landi,
áttræður. Sá maður er Torfi
Hjartarson. Ég flyt honum þakkir
og afmælisóskir okkar hjónanna.
Fylgi honum, önnu og fjölskyldu
þeirra auðna um ókomin ár. Ég er
sannfærður um það, að afmælis-
barnið á sér enga ósk heitari á
þessum degi, en að hinum stríð-
andi öflum á vinnumarkaðinum í
dag megi sem fyrst auðnast að
setja niður deilur sínar að hætti
skynsamra og góðra manna og
sverðin verði slíðruð áður en þau
sár verða veitt, sem seint gróa.
Guðlaugur Þorvaldsson
Tíminn er mikill blekkinga-
meistari, getur drattast áfram
með hraða snigilsins eða liðið sem
örskot og er horfinn þegar við er
litið. Þegar ég nú lít til baka,
finnst mér það með ólíkindum að
liðin skuli nærfellt tíu ár síðan ég
settist í stólinn hans Torfa Hjart-
arsonar. En þannig var það í raun,
mér fannst ég vera að setjast í
„hans" stól. Og nú er Torfi að
verða áttræður.
Er þetta atvik gerðist, að ég
settist í stólinn hans Torfa, hafði
ég þekkt til hans og unnið allnáið
með honum um sextán ára bil. Þau
samskipti voru með ýmsu móti, og
ég get næstum sagt að mér sé í
barnsminni er ég þurfti, þá full-
trúi í fjármálaráðuneytinu, að
leita til Torfa um úrlausnir mála.
Mér var ljóst, að þar fór ekki
venjulegur maður, slíkt orð fór af
honum, talinn oft ekki einhamur
og ekkert barnameðfæri. Það varð
því að fara með löndum og af
fullri gát! Jafngott að setja sig
ekki í neinar valdsmannsstell-
ingar né hefja fyrirspurnir. En frá
því er þó skemmst að segja, að
ekki þurfti manninn lengi að
reyna til þess að finna að mann-
legar tilfinningar bærðust ríku-
lega undir stórbrotnu yfirborði.
Tollstjóraembættinu í Reykja-
vík gegndi Torfi Hjartarson í 39
ár, frá 1943 til ársloka 1972, en
áður hafði hann gegnt bæjarfóg-
etaembættinu á Isafirði. A þess-
um 39 árum tók embættið miklum
stakkaskiptum, þróaðist úr til-
tölulega fámennri skrifstofu upp í
stofnun með yfir 130 manna
starfsliði. Ekki skal dómur lagður
á hvort sú þróun hafi verið eða sé
æskileg, en bent á að margs þarf
búið við, og þegar ríkið stendur í
umfangsmiklum framkvæmdum,
þarf að afla tekna. Það var og er
gert með aukinni skattheimtu.
Það var á þessu sviði sem starfs-
vettvangur Torfa Hjartarsonar
var.
Afstaða manna til skatta er nú
sjálfsagt með svipuðu móti og
jafnan hefur verið, menn eru á
móti þeim en vilja þó njóta góðs af
þeim. En séu skattar, þarf að inn-
heimta þá. Og það má gera á mis-
munandi hátt, einkum geta for-
skriftirnar um álagninguna og
innheimtuna verið mismunandi
skynsamlegar. Víða sér þess stað í
skatta- og tollalöggjöf okkar, að
við löggjöf, sem var heilleg í upp-
hafi er aukið og bætt, þannig að úr
verður garmur, líkt og stöguð flík.
Ég efa að nokkur núlifandi íslend-
ingur hafi unnið jafn mikið að
frumsmíði gjaldlöggjafar og Torfi
Hjartarson. Þannig var það fyrir
og um 1960, að búið var að stag-
bæta svo lagaákvæði um gjöld af
innfluttum vörum, að af einni og
sömu vörunni voru innheimt 6
mismunandi gjöld og gátu gjöldin
numið 340% af innflutningsverð-
mæti. Við þessar aðstæður var
ráðist í það stórvirki að umturna
gjaldalöggjöfinni og steypa í meg-
indráttum öllu saman í einn toll-
taxta. Torfi Hjartarson var einn
af þeim nefndarmönnum sem að
því verki unnu. Þessi breyting var
eitt mesta hagræðingarspor á
sviði tollamála frá upphafi. En
það er svo önnur saga og dapur-
legri, að nú er löngu byrjað að
stagla og auka á ný og flíkin er
orðin ónýtanleg með öllu.
Verka Torfa Hjartarsonar sér
víða stað. Þau eru mér þó ekki öll
kunn til hlítar, en sum af afspurn.
Eitt verka hans er mér þó kunnugt
um, og hefur valdið þáttaskilum í
öllum vinnubrögðum við tollgæslu
og tollheimtu hér í borg. Á ég þar
við frumkvæði hans að smíði
Tollhússins. Það var margra ára
framkvæmd, sem kostaði árvekni
og þrautseigju, og ekki síst hug-
myndaflug til þess að upphugsa
fjármögnunina án þess að þurfa
að sækja hvern eyri til fjárveit-
ingavaldsins. Enginn sem ekki
þekkir til getur gert sér í hugar-
lund þá breytingu sem af þessu
leiddi, og bágt á ég með að hugsa
þá hugsun til enda hvernig starfs-
aðstaðan væri hjá embættinu nú,
ef Tollhússins nyti ekki við.
Vörðurnar sem Torfi hefur
hlaðið á vegferðinni eru orðnar
margar, þó fæstar verði tíundað
hér. Sumt af því veðrast og máist í
tímans rás en annað kemur til
með að standa um langa framtíð.
Torfi Hjartarson er glæsimenni
í sjón, glaðsinna í góðra vina hópi
og lætur sér ekkert mannlegt óvið-
komandi. Ég átti þess nokkrum
sinnum kost að ferðast með Torfa
til fundahalda erlendis. Hann var
þar sem annars staðar hlutgengur
í besta lagi og virðulegur málsvari
lands síns. Það fannst líka, að
hann átti einnig þar falslausri
vinsemd að mæta og enn er ein
fyrsta setningin er kollegar hitt-
ast: „Hvernig hafa þau það Torfi
og Anna?“
Hann var aldrei fyrir það að
trana sér fram eða standa í
sviðsljósinu, enda gerði hann það
ekki að ráði í tengslum við aðal-
starf sitt. Hinu komst hann svo
ekki hjá að lenda nokkuð í sviðs-
ljósi við úrlausn hins starfa síns,
sem hann er ekki síður þekktur
fyrir, sem sáttasemjari í vinnu-
deilum.
Ekki verður Torfa Hjartarsonar
svo minnst á tímamótum, að geng-
ið verði framhjá konu hans, Onnu
Jónsdóttur, Sigurðssonar frá
Hellulandi og síðar Hrísey. Ég
held, að hún sé einhver sá stór-
brotnasti persónuleiki sem ég hefi
kynnst. Hún er glæsileg heims-
kona, greind og ræðin og hefur á
hraðbergi tilvitnanir jafnt í
Eddukvæði sem íslendingasögurn-
ar, en getur svo brugðið sér í orð-
ræðu um alheimsstjórnmál á
samri stundu. Það kemur þar eng-
inn að tómum kofanum. Með þeim
Torfa og Önnu má því telja full-
komið jafnræði.
Torfi Hjartarson er orðvar mað-
ur og óáreitinn um annarra hagi.
Ekki hef ég þurft að kvarta undan
afskiptasemi af hans hendi eftir
að hann lét af embætti, en hann
hefur þó reynst betri en enginn, ef
til hans hefur verið leitað og
greiðir þá úr málum af mildi og
yfirsýn hins starfsreynda manns.
Fyrir það ber að þakka sem og
margvíslega leiðsögn aðra.
Ég flyt afmælisbarninu og fjöl-
skyldu hans hugheilar árnaðar-
óskir á þessum tímamótum.
18. maí 1982.
Björn Hermannsson
Torfi Hjartarson verður heima
kl. 5—7, róstudaginn 21. maí
nk. og tekur á móti gestum.