Morgunblaðið - 06.12.1984, Qupperneq 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 6. DESEMBER 1984

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. ÁskriH-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. f lausasölu 25 kr. eintakiö.
Ratsjárstöðvarnar
„Sjálfviljugir munu
bankarnir ekki kalla
fram neikvæða vexti“
— segir Tryggvi Pálsson, framkvæmdastjóri fjármálasviðs Landsbanka íslands
Frá því að varnarsamning-
urinn við Bandaríkjamenn
var gerður 1951 hefur að sjálf-
sögðu verið unnið að margvís-
legum framkvæmdum fyrir
varnarliðið og vegna starfa
þess. Áður en liðið kom hingað
höfðu flugvellirnir við Reykja-
vík og Keflavík verið reistir,
hinn fyrrnefndi af breska
hernum og hinn síðarnefndi af
þeim bandaríska, á stríðsárun-
um. Það fer eftir eðli þeirra
mannvirkja sem reist eru 1
þágu varnarliðsins hver þeirra
nýtast almennt. Skýrasta
dæmið um mannvirki sem
koma að almennum notum eru
auðvitað flugvellirnir tveir, en
Bandaríkjamenn kosta rekstur
og viðhald Keflavíkurflugvall-
ar. Flugvellirnir eru einnig þau
mannvirki sem hafa mest að-
dráttarafl fyrir hugsanlegan
árásaraðila, engum skynsöm-
um manni dettur þó í hug að
leggja til að þeir verði látnir
hverfa úr sögunni.
Geir Hallgrímsson utanrík-
isráðherra kynnti í fyrradag
skýrslu sem tekin hefur verið
saman af ratsjárnefnd varn-
armáladeildar utanríkisráðu-
neytisins, þar sem gerð er ítar-
leg úttekt á þeim hugmyndum
sem uppi eru, á hernaðarlegum
forsendum, um að reisa tvær
nýjar ratsjárstöðvar á norð-
vestur- og norðaustur-horni
landsins. I skýrslunni er því
glögglega lýst hvaða not ís-
lendingar gætu haft af þessum
stöðvum og rakin þau atriði öll
sem til álita koma í tengslum
við þessa mannvirkjagerð sem
fjármögnuð yrði úr sameigin-
legum sjóði NATO-ríkjanna
verði í hana ráðist. Þá eru
einnig reifaðar hugmyndir um
að íslendingar annist rekstur
stöðvanna og þeirra ratsjár-
stöðva sem fyrir eru á Miðnes-
heiði og við Stokksnes.
Því ber að fagna hvernig
varnarmáladeild utanríkis-
ráðuneytisins hefur staðið að
undirbúningi þessa máls. Er
óhætt að fullyrða að engin
framkvæmd í þágu varna
landsins hafi verið jafn ræki-
lega kynnt og þessi áður en
ákvörðun er tekin. Frá því að
sjálfstæðismenn fengu utan-
ríkisráðherraembættið í sinn
hlut í maí síðastliðnum, eftir
þrjátíu ára hlé, hefur verið
rætt um öryggis- og varnarmál
þjóðarinnar með opinskárri
hætti en áður. Geir Hallgríms-
son hefur margítrekað lýst því
yfir að hann vilji auka hlut ís-
lendinga í öllu því er varðar
framkvæmd varnanna og mat
á öryggishagsmunum þjóðar-
innar.
Afstaða Morgunblaðsins til
þess, hvort öryggi þjóðarinnar
í mörgu tilliti skuli aukið með
því að reisa hér tvær nýjar
ratsjárstöðvar ætti ekki að
koma neinum á óvart. Hér í.
blaðinu hafa einstakir þættir
þessara mála verið margrædd-
ir um nokkurra missera skeið,
meðal annars aukin ágengni
sovéskra herflugvéla í ná-
grenni Islands. Skýrslan sem
nú hefur verið kynnt sýnir og
betur en áður hefur verið ljóst
hve mikil almenn not yrðu af
stöðvunum. Það er fráleitt að
ætla að hinar nýju stöðvar auki
spennu eða magni stríðshættu,
þvert á móti eru þær liður í
sameiginlegu átaki NATO-
þjóðanna við að tryggja frið
með frelsi.
Arkin
á íslandi
Vorið 1980 þurfti fréttastofa
hljóðvarps ríkisins nauð-
synlega að fá staðgóðar upplýs-
ingar um að kjarnorkuvopn
væru á íslandi enda var það þá
helsta kappsmál herstöðva-
andstæðinga að svo væri. Til að
leita af sér allan grun sneri
fréttastofan sér til Williams
nokkurs Arkin í Bandaríkjun-
um. Eins og frægt er orðið fann
hann handbók fyrir bandaríska
landgönguliða (sem notuð er
um allan heim) þar sem rætt er
um varnir kjarnorkuvopna og
sagði að hún væri til á Kefla-
víkurflugvelli og þess vegna
hlytu að vera þar kjarnorku-
vopn.
Þetta olli miklu uppnámi
eins og að var stefnt. Nú er
Arkin aftur á íslandi og segist
hafa farið villur vegar 1980, á
íslandi séu engin kjarnorku-
vopn. Hann segist hins vegar
hafa staðgóðar heimildir fyrir
því að þau eigi að koma hingað
á stríðstímum. Hvað skyldi
hann. segja eftir 4 ár? Og hinu
sleppir hann, að bandarísk
gögn, hver sem þau eru, segja
ekki nema hálfa söguna. Þau
eru aðeins framkvæmanleg
með vilja íslenskra stjórn-
valda.
William Arkin er í hópi
þeirra manna sem gjarnan er
vitnað til í fjölmiðlum þegar
menn þurfa á gagnrýni að
halda á stefnu Bandaríkja-
stjórnar í varnar- og hermál-
um. Hann starfar við vinstri-
sinnaða stofnun í Bandaríkjun-
um. Fyrir fjórum árum urðu
rangar ályktanir Arkins í út-
varpi íslenska ríkisins tilefni
gagnlegra umræðna (ekki þó
vegna frumkvæðis útvarpsins)
sem leiddu til þess að firrur
herstöðvaandstæðinga voru
brotnar á bak aftur. Koma
hans hingað að þessu sinni ætti
að leiða til hins sama.
„VERIÐ hefur nokkurt mis-
gengi í þróun tekna úti á
landi og á höfuðborgarsvæð-
inu. Þetta endurspeglast í
stöðu bankanna eftir því
hverjir viðskiptamenn þeirra
eru. Innlán Landsbankans,
eins og annarra banka, sem
mest viðskipti hafa við lands-
byggðina, hafa aukist hlut-
fallslega hægar en innlán
þeirra banka, sem aðallega
hafa viðskipti hér á höfuð-
borgarsvæðinu. Þetta kemur
einnig fram í lausafjárstööu
bankanna, sem er allmis-
munandi,“ sagði Tryggvi
Pálsson, framkvæmdastjóri
fjármálasviðs Landsbanka
Islands, í samtali við Mbl.
þegar hann var spurður um
innlánsþróunina að undan-
förnu.
Tryggvi tók við stöðu fram-
kvæmdastjóra fjármálasviðs
Landsbankans við skipulagsbreyt-
ingar í bankanum um mánaða-
mótin, en hann hefur starfað frá
árinu 1976 sem forstöðumaður
hagfræði- og áætlunardeildar
bankans. Tryggvi er jafnframt
formaður afkomunefndar Sam-
bands íslenskra viðskiptabanka.
„Fleiri skýringar eru á mis-
jafnri innlánsaukningu hjá bönk-
unum. Má til dæmis nefna ólíkan
aðgang bankanna að ráðstöfun-
arfé lífeyrissjóða, tilfærslur á
gjaldeyrisinnlánum í kjölfar
rýmkaðra heimilda til gjaldeyr-
isviðskipta og nú síðast tilfærslur
á almennum innlánum með til-
komu margra nýrra innláns-
forma," sagði Tryggvi einnig um
þróun innlána.
Auglýsingar banka og
sparisjóða villandi
— Hvernig hefur Landsbankinn
komið út úr samkeppninni um spari-
fé landsmanna, eftir að frjálsræði í
vaxtaákvörðunum var aukið fyrr á
árinu?
„Landsbankinn var fyrstur
bankanna til að bjóða sérstök kjör
fyrir innlán, sem bundin eru í sex
mánuði. Voru það svonefnd
Landsbankaskírteini, sem fyrst
voru gefin út í byrjun apríl. Hið
svonefnda vaxtafrelsi, sem í raun-
inni er verulega takmarkað, tók
gildi í ágúst. Eftir að bankar og
sparisjóðir höfðu tekið fyrstu
ákvarðanir sínar um innláns- og
útlánsvexti gerðist tvennt. Vextir
voru samræmdir uppávið og sam-
tímis komu fjölmörg ný innláns-
form fram á sjónarsviðið. Spari-
fjáreigendur brugðust snöggt við
þessu með tilfærslum á innlánum
og innlausn spariskírteina ríkis-
sjóðs. E.t.v. brugðust þeir of
snöggt við, því margs ber að gæta
í samanburði ávöxtunar og marg-
ar auglýsingar banka og spari-
sjóða hafa verið villandi. Lands-
bankinn hefur valið að hrópa ekki
hæst í þessu auglýsingaflóði og
hefur ekki aukið innlán sín til
jafns við suma aðra banka. Hlutur
Landsbankans mun því ekki verða
lakari þegar fram í sækir og spari-
fjáreigendur hafa fengið reynslu
af því sem í boði er.“
— Er samkeppnin líkleg til ár-
angurs?
„Við lítum á rýmkaðar heimild-
ir til eigin vaxtaákvarðana sem
forsendur fyrir hollri samkeppni.
Nýtt hugarfar í bankarekstri
vinnur á við slíkar aðstæður.
Bankamir keppast um að bjóða
nýja þjónustu. Fram að þessu hef-
ur athyglin fyrst og fremst beinst
að innlánum enda er enn skortur á
fé til útlána. Ef höft verða ekki
endurvakin, tel ég, að við munum
sjá álíka breytingar útlánamegin
með fjölbreyttari og sveigjanlegri
þjónustu við lántakendur. Önnur
afleiðing samkeppninnar verður
án efa mun meira aðhald í rekstr-
arkostnaði."
— Hver eru áhrif samkeppninnar
á afkomu bankanna?
„Bankar og sparisjóðir lifa ekki
á vaxtastiginu, heldur fyrst og
fremst á vaxtamuninum, þ.e. mis-
mun inn- og útlánsvaxta. Sam-
keppnin einkennist af því, að hver
banki telur sig knúinn til að jafna
eða bæta við tilboð hinna. Þessi
samkeppni og vaxtaákvarðanir
Seðlabankans hafa gert það að
verkum að vaxtamunurinn hefur
minnkað. Bankarnir eru í raun-
inni komnir í samkeppni, sem leið-
ir til taprekstrar. Það gæti aftur
leitt til meiri samruna í banka-
kerfinu, því bolmagn banka og
sparisjóða til að bera tap er mis-
munandi.
Það eru ýmsar fleiri hliðar á
þessu máli. Við hátt vaxtastig
verður meira um töpuð útlán.
Bankarnir verða því að gaumgæfa
útlán sín betur en áður og lántak-
endur verða að gera meiri arðsem-
iskröfur til framkvæmda sinna.
Útlit er fyrir að bankarnir verði
reknir með tapi á þessu ári. Yfirlit
um reksturinn fyrstu átta mánuði
ársins sýnir mun erfiðari rekstur
en var fyrir ári. Vaxtafrelsið er að
litlu leyti komið til á þessu tíma-
bili, og ekki mun það bæta stöð-
una.“
Sparifjáreigendur snöggir
til viðbragða
— Uppi hafa verið háværar raddir
sem segja og gagnrýna að vextir hafi
verið of háir að undanfórnu. Hvað
viltu segja um það?
„Eftir að raunvextir höfðu verið
neikvæðir í áratugi urðu þau um-
skipti í lok siðasta árs að raun-
vextir urðu jákvæðir þegar hraðar
dró úr verðbólgu en nam lækkun
Islandsdeild Amnesty 10 ára
ISLANDSDEILD Amnesty Internat-
ional á 10 ára afmæli um þessar
mundir. Amnesty International eru
samtök sem berjast fyrir verndun
mannréttinda og hafa samtökin ein-
beitt sér að málefnum samvisku-
fanga, þ.e. fólks, sem fangelsað er
fyrir uppruna sinn, skoðanir eða trú.
Samviskufangi getur sá einn verið,
sem ekki hefur beitt ofbeldi eða
hvatt til þess.
í tilefni afmælisins hélt ís-
landsdeildin blaðamannafund og
kynnti starfsemina. Hjördís Há-
konardóttir, formaður Islands-
deildarinnar, sagði að Amnesty
nyti nú alþjóðlegrar viðurkenn-
ingar og stafaði það án efa af þvi
grundvallaratriði samtakanna að
gæta ítrasta hlutleysis gagnvart
öllum ríkisstjórnum og stjórn-
skipulagi. Þess væri vandlega gætt
að taka alltaf til umfjöllunar mál
fanga í ýmsum rikjum, svo einu
ríki fyndist ekki á sig hallað og að
hlutleysis væri ekki gætt. „Nú
starfa rúmlega 500 þúsund manns f
samtökunum í 160 þjóðlöndum, en
félagar íslandsdeildarinnar eru um
800,“ sagði Hjördís. „Starfsaðferðir
samtakanna eru þær, að þau kanna
nákvæmlega aðstæður þeirra fanga
sem til greina kemur að þau taki
upp á arma sína og ef þeir teljast
til samviskufanga, þá beita sam-
tökin sér fyrir því að þeim verði
sleppt. Það hefur oft verið gagn-
rýnt að með því að fjalla aðeins um
nokkra samviskufanga af öllum
þeim fjölda, sem í heiminum er, séu
samtökin aðeins að fást við lítinn
topp af ísjakanum. Amnesty Inter-
national telur hins vegar að bestur
árangur náist með því móti, þeir
fangar sem Amnesty hjálpar séu
eins konar samnefnarar fyrir alla
samviskufanga og hjálpin komi
öðrum allt eins að liði.“
Aðdragandi stofnunar Íslands-
deildarinnar var sá, að árið 1974
kom íslensk stúlka, Sigríður Sigur-
jónsdóttir, hingað til lands frá
Hollandi, þar sem hún hafði starf-
að með Ámnesty. Hún birti til-
kynningu í Morgunblaðinu um að
hún hefði áhuga á að koma Is-
landsdeild á laggirnar. Um 10
manns mættu til fundar hjá Sigríði
og skömmu síðar var haldinn
stofnfundur. Á þann fund mættu
um 100 manns og síðan hefur ís-
landsdeildin sótt á. Fyrsti formað-
ur íslandsdeildarinnar var Björn Þ.
Guðmundsson, prófessor í lögfræði.
Hann sagði, að samtökin væru
mjög áhrifamikil í heiminum og
styrkur samtakanna fælist í því, að
almenningsálitið styddi þau. „Það
hefur aðeins örsjaldan komið fyrir
að einstök ríki hafi getað hrakið
fullyrðingar Amnesty Internation-
al um meðferð samviskufanga,
enda er þess vandlega gætt að
kanna öll mál niður í kjölinn, svo
traust manna á samtökunum bíði
ekki hnekki," sagði Björn. „Til að
tryggja hlutleysi er hverri deild
Amnesty bannað að fjalla um mál
fólks í sínu landi. Traust Amnesty
er greinilega mikið, enda birta fjöl-
miðlar nöfn þeirra fanga, sem telj-
ast til samviskufanga og vitna oft
til skýrslu Amnesty um ástand í
málefnum einstakra ríkja."
í íslandsdeild Amnesty starfa
bæði einstaklingar og hópar. Tveir
hópar starfa að málum samvisku-
fanga, sem nú eru stúdentar í
Suður-Kóreu, prestur frá Eþiópíu
og 5 læknar í Sýrlandi. Annar hóp-
ur skrifar reglulega vegna fanga
mánaðarins og einn hópur vinnur
að skyndiaðgerðum, sem felast í
því, að leitast er við að bjarga fólki,
sem t.d. á að taka af lífi eftir
skamman tíma. Félagar i íslands-
deildinni vildu gjarnan koma því á
framfæri, að til þess að taka þátt í
starfinu sé aðeins nauðsynlegt að
kunna að lesa og skrifa, tungu-
málakunnátta sé alls ekki nauð-
synleg. Amnesty International