Morgunblaðið - 02.04.1985, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 2. APRÍL 1985
Mjólkurneysla -
allra meina bót?
— eftir Ara
Jóhannesson
Tilefni þessa pistils eru auglýs-
ingar í Mbl. og DV undanfarna
daga, þar sem sn. mjólkurdags-
nefnd hvetur íslensku þjóöina til
stóraukinnar mjólkurneyslu.
Þetta sé ekki síst nauðsynlegt til
þess að koma í veg fyrir beinþynn-
ingu, er stafi af kalkskorti
(„kalkskortur veldur beinþynn-
ingu, sem getur haft alvarlegar af-
leiðingar í för með sér“). Jafn-
framt er fullyrt að koma megi í
veg fyrir kvilla þennan með dag-
legri neyslu sn. RDS (ráðlagðs
dagskammts) mjólkur frá blautu
barnsbeini. Auglýsingarnar bera
reyndar yfirskriftina „staðreynda-
auglýsingar", væntanlega til þess
að lesendur missi örugglega ekki
sjónar á sannleikanum í því blekk-
ingamoldviðri sem venjulega er
þyrlað upp í auglýsingadálkum
dagblaðanna.
Að lestrinum loknum sýnist
UNDANÚRSLIT IslandsmóLsins í
sveitakeppni í bridge fór fram um
belgina. Spilað var í fjórum 6 sveita
riðlum, einum á Akureyri og þremur
í Reykjavík.
Bftirtaldar sveitir unnu sér rétt til
þátttöku í 8 sveita úrslitum: Úrvals,
Þórarins Sigþórssonar, Guðbrands
Sigurbergssonar, Sigurjóns Tryggva-
sonar, Jóns Hjaltasonar, Olafs Lár-
ussonar, Stefáns Pálssonar og Jóns
Baldurssonar.
mér þó, að þrátt fyrir margan góð-
an fróleiksdropann (sbr. Mbl. 24.
mars, bls. 85) sé óvefengjanlegasta
staðreyndin samt sú að hér sé ver-
ið að auglýsa mjólk!
Nú hef ég reyndar ekkert við
hóflega mjólkurdrykkju að at-
huga, en sem lækni, er fæst reglu-
lega við sjúklinga, sem þjást af
afleiðingum beinþynningar, varð
mér á að hnjóta um nokkrar
„staðreyndir" í áðurnefndum aug-
lýsingum. Því tel ég rétt að benda
lesendum Mbl. á, að orsakir bein-
þynningar eru e.t.v. ekki eins ein-
faidar og mjólkurdagsnefnd vill
vera láta, og að óvættur þessi
verði vart að velli lögð með hjálp
Búkollu einnar saman. Slíkt gerist
því miður sjaldnast nema í þjóð-
sögum og ævintýrum.
Orðið beinþynning er hér vænt-
anlega notað um torþýðanlegt al-
þjóðlegt fræðiorð „osteoporosis".
Um er að ræða rýrnun beina, þar
sem kalksölt þau og bandvefur,
sem eru uppistaðan í beinum, eyð-
Sjö af þessum sveitum spila að
staðaldri hjá Bridgefélagi Reykja-
víkur, en sveit Sigurjóns Tryggva-
sonar er skipuð spilurum úr
Reykjavík og Kópavogi þannig að
engin sveit utan af landi spilar í
úrslitakeppninni að þessu sinni.
Úrslitakeppnin fer fram að Hót-
el Loftleiðum um páska og bæna-
daga.
Nánar verður sagt frá undan-
keppninni í bridgeþætti.
ast jöfnum höndum. Af þessu leið-
ir að bein missa bæði sveigjan-
leika og styrk. Hættan á beinbrot-
um eykst því verulega og þarf þá
oft óverulegan áverka til. Algeng-
ustu brotstaðir eru framhand-
leggsbein ofan úlnliðs, lærleggs-
háls og hryggsúla (samanfalls- og
fleygbrot á hryggjarliðum). Marg-
ir telja að a.m.k. tvö af hverjum
þremur slíkra brota eftir miðjan
aldur megi rekja beint eða óbeint
til beinþynningar. Hér er því
augljóslega um að ræða sjúkdóm,
sem veldur miklu heilsu- og fjár-
hagstjóni.
Orsakir þessa sjúkdóms eru
ekki með öllu ljósar. í flestum ein-
staklingum tekur reyndar nokk-
urrar beinrýrnunar að gæta
skömmu eftir að hámarksstyrk-
leika er náð, á fertugsaldri. Það er
þó staðreynd að brot af völdum
þessa eru miklum mun algengari í
konum en körlum. Stafar það m.a.
af því að meðal kvenna eykst bein-
þynning verulega í allt að áratug
eftir tíðahvörf. Ljóst er að kyn-
hormónar kvenna hafa verndandi
áhrif á beinvef, en enn er lítið vit-
að um eðli þeirra áhrifa. Það er
hins vegar staðreynd, að enda þótt
konum sé almennt hættara við
beinþynningu en körlum, er langt
frá því að þær rói allar á sama
báti í þeim efnum. Því hafa rann-
sóknir m.a. beinst að því að finna
það, sem einkennir þær konur, er
verða einkum fyrir barðinu á bein-
þynningu. Þessar rannsóknir hafa
leitt í ljós nokkra áhættuþætti
sem taldir eru auka verulega líkur
á alvarlegri beinþynningu. Þar má
nefna smáan og grannan líkams-
vöxt, ættarsögu um beinþynningu,
snemmbær tíðahvörf, (m.a. af
völdum skurðaðgerða á eggja-
stokkum), ónóga kalkneyslu,
Undankeppni íslandsmótsins í bridge:
Ryíkursveitirnar ein-
oka úrslitakeppnina
Ari Jóhannesson
„Ég tel hins vegar frá-
leitt að ætla að hægt sé
að útrýma beinþynningu
með ríkulegri kalk-
neyslu einni saman eins
og mjólkurdagsnefnd
virðist álíta. Margþátta
sjúkdómum verður
seint útrýmt með brott-
námi eins orsakavalds
of mörgum.“
hreyfingarleysi, reykingar og
ofneyslu áfengis.
Þegar beinrýrnun er orðin slík,
að brot verða við óverulegan
áverka, er meðferð þröngur stakk-
ur skorinn, því illgerlegt hefur
reynst að auka við styrkleika
beina á því stigi. Þess vegna verð-
ur að treysta því að í framtíðinni
megi ná betri árangri með fyrir-
byggjandi aðgerðum, er beinast að
greiningu og meðferð áhættuþátta
þ.á m. þeirra er að ofan greinir.
Þar verður gildi nægrar kalk-
neyslu seint ofmetið (rétt er að
benda á að þeir sem ekki vilja eða
þola mjólk geta fullnægt kalkþörf
sinni með kalktöflum). Ég tel hins
vegar fráleitt að ætla að hægt sé
að útrýma beinþynningu með
ríkulegri kalkneyslu einni saman
eins og mjólkurdagsnefnd virðist
álíta. Margþátta sjúkdómum verð-
ur seint útrýmt með brottnámi
eins orsakavalds af mörgum. Eng-
an hef ég t.d. heyrt halda því fram
að útrýma megi alveg kransæðasj-
úkdómum með minnkaðri neyslu
kólesteróls og mettaðrar fitu, svo
dæmi sé nefnt.
í þessu sambandi er athyglis-
vert að nýleg könnun hér á landi
benti til þess að islenskar konur
neyttu mun meira kalks en kyn-
systur þeirra í nágrannalöndum
okkar. Því miður virðist þó sem
tíðni brota af völdum beinþynn-
ingar sé síst minni hér á landi en í
nálægum löndum.
Að framangreindu vænti ég að
ljóst sé að beinþynning er torskil-
inn sjúkdómur og vandmeðfarinn.
Sennilega er þó hægt að minnka
sjúkdómslíkur verulega með fyrir-
byggjandi aðgerðum. Þar ber að
leggja megináherslu á næga
kalkneyslu, reglubundnar líkams-
æfingar, tóbaksbindindi og í völd-
um tilvikum fyrirbyggjandi lyfja-
meðferð þ.á m. hormónagjöf.
Að loknum þessum aðfinnslum
tel ég þó rétt að færa mjólkur-
dagsnefnd þakkir fyrir að vekja
athygli á sjúkdómi sem veldur
meira heilsu- og fjárhagstjóni en
flestir aðrir kvillar, en hefur til
þessa verið sýnt meira afskipta-
leysi en góðu hófi gegnir.
Ari Jóhannesson er yfírlæknir Lyí-
lækningadeildar Sjúkrahúss Akra-
ness.
„Elsku barn“
— Mál og menning gefur út nýja
barnasögu eftir Andrés Indriðason
Út er komin hjá Máli og menn-
ingu ný barnasaga eftir Andrés
Indrióason sem nefnist Elsku barn!
Hún er skreytt fjölda mynda eftir
listamanninn Brian Pilkington.
Sagan gerist á einu sumri í
Reykjavík og segir frá ólafíu sem
er sjö ára. Eftir talsverða eftir-
gangsmuni — af því pabbi og
mamma eru afskaplega önnum
kafin — fær hún að fara í sirkus
þar sem hún kynnist trúðnum
Tobba. Og verður alveg heilluð af
honum. Sá kunningsskapur verður
til þess að Tobbi kemur í huga
stelpunnar hvenær sem hún hefur
þörf fyrir hann, og í þykjustunni
eiga þau saman ótal skemmtileg
ævintýri, segir í kynningu forlags-
ins.
Þetta er sjötta bókin sem And-
rés skrifar handa börnum og ungl-
ingum, en auk þess hefur hann
skrifað skáldsögu handa fullorðn-
um og leikrit handa fólki á öllum
aldri, fyrir svið, útvarp og sjón-
varp. Unglingasögur hans hafa
orðið vinsælar og er þess skemmst
að minnast að bók hans Töff týpa á
fostu varð ein af söluhæstu bókum
fyrir síðustu jól.
Andrés Indriðason
Elsku barn! kemur út á óvenju-
legum árstíma og er það liður í
tilraunum útgefanda til að dreifa
bókaútgáfunni meira.
Elsku barn! er 118 blaðsíður,
unnin að öllu leyti í prentsmiðj-
unni Hólum hf. Kápumynd gerði
Brian Pilkington.
Snjómokstur í janúar og febrúar:
Kostaði 72
minna í ár
Veturinn sem nú er að líða hefur
verið með eindemum snjóléttur um
allt land og hefur það haft sín áhrif á
ástand vega á landinu og kostnað
við snjómokstur. Að því er Hjörleif-
ur Ólafsson, vegaeftirlitsmaður hjá
Vegaeftirliti ríkisins, tjáði Mbl. var
kostnaður við snjómokstur á öllu
landinu í janúar og febrúar í fyrra 98
millón krónur, en á sama tíma í ár
nam hann aðeins 26 milljónum
króna, reiknað á sama verðlagi.
Munar því 72 milljónum milli ára á
milljónum
en í fyrra
kostnaði við snjómokstur þessa tvo
mánuði.
„Veturinn í fyrra var hins vegar
afar snjóþungur á vestanverðu
landinu, þannig að kostnaður við
snjómokstur á landinu árið 1984
var svipaður og árið 1983,“ sagði
Hjörleifur.
Hann kvað ástand vega vera
þannig nú, að fært væri sem næst
um allt land og engin stór áföll,
s.s. flóð og skriður, hefðu hamlað
umferð um vegi landsins í vetur.