Morgunblaðið - 27.04.1985, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. APRlL 1985
plinrgmi! Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 25 kr. eintakiö.
Framkvæmda-
stofnun hverfur
Eftir að viðreisnarstjórnin
hvarf frá völdum 1971 og
vinstri stjórn var mynduð und-
ir forsæti Framsóknarflokks-
ins þótti vinstri mönnum það
merkast hjá hinni nýju stjórn,
að hún ætlaði að taka upp
áætlanabúskap og í því skyni
var Framkvæmdastofnun
ríkisins komið á fót. Yfirstjóm
stofnunarinnar var með þeim
hætti, að forstjórar voru þrír,
einn frá hverjum stjórnar-
flokkanna, og fengu þeir fljót-
lega heitið „kommissarar", sem
notað er í kommúnistaríkjum
um þá er starfa fyrir flokkinn
og sjá til þess að gangur þjóð-
félagsins sé í einu og öllu í
samræmi við vilja hans.
Sjálfstæðismenn lýstu strax
andstöðu sinni við Fram-
kvæmdastofnun ríkisins og
hétu því að leggja hana niður
þegar þeir tækju næst sæti í
ríkisstjórn. Af því varð þó ekki
í stjórnartíð sjálfstæðismanna
1974 til 1978. Á þeim árum
voru völd stofnunarinnar á
hinn bóginn takmörkuð. Um
starf hennar urðu töluverðar
umræður í Sjálfstæðisflokkn-
um og töldu margir að það væri
ríkisstjórn flokksins lítt til
sóma, að leyfa stofnuninni að
starfa áfram. í hugum margra
hefur hún orðið tákn of mikilla
afskipta stjórnmálamanna af
atvinnulífinu, einskonar vinnu-
stofa þingmannanna í stjórn
hennar, þar sem þeim gefst
færi á að reisa sér minnisvarða
fyrir skattfé almennings.
Steingrímur Hermannsson,
forsætisráðherra Framsóknar-
flokksins, hefur nú lagt fram
þrjú frumvörp til laga, sem
fela það i sér að Framkvæmda-
stofnun ríkisins hverfur, að
nafninu til að minnsta kosti,
svo að ekki sé meira sagt, fyrr
en reynir á hin nýju frumvörp i
framkvæmd. Samkomulag um
þessa breytingu tókst á síðasta
sumri og var kynnt í byrjun
september 1984. í stefnuræðu
sinni hinn 22. nóvember síð-
astliðinn vék Steingrímur Her-
mannsson að þessu máli og gat
þá um stofnun þróunarfélags
sem yrði „arftaki Fram-
kvæmdastofnunar ríkisins" og
yrði sérstakt frtlrtivarp um það
flutt „fljótlega" á Alþingi. Nú
er sem sé loks komið fram
frumvarp um þetta félag, sem
á að vera sameign ríkisins og
einkaaðila. Byggðadeild og
Byggðasjóður Framkvæmda-
stofnunar breytast í Byggða-
stofnun og Framkvæmdasjóð-
ur íslands verður endurreistur.
Náið verður fylgst með því,
hvort þessi frumvörp ná fram
að ganga á því þingi sem nú
situr. Yfirlýsingar stjórnar-
flokkanna um þessi mál hafa
verið svo margendurteknar, að
frumvörpin ættu ekki að koma
neinum þingmanni í opna
skjöldu. Framkvæmdastofnun
ríkisins fór illa af stað og náði
sér aldrei eftir að hafa fengið
orð á sig sem pólitísk fyrir-
greiðslustofnun. Miklu skiptir
að betur sé staðið að fram-
kvæmd mála eftir að stofnunin
er horfin úr stjórnkerfinu og
verkefnin hafa verið falin öðr-
um.
Mikið fylgi
hjá ungu fólki
Hvað sem öðru líður er
ljóst, að sveitarstjórnar-
kosningar verða eftir rúmt ár, í
maí 1986. Þá gengur í gildi sú
breyting, að kosningaaldur
lækkar í 18 ár. í bæjar- og
sveitarstjórnarkosningunum
munu því kjósa í fyrsta skipti
sex nýir árgangar. Stjórnmála-
menn eiga því eftir að huga
sérstaklega að þessu unga fólki
á næstu mánuðum.
Á sumardaginn fyrsta var
sagt frá tveimur skoðanakönn-
unum hér í blaðinu, þar sem
sérstaklega var leitað álits
ungs fólks á stjórnmálaflokk-
unum og það spurt, hverjum
það vildi leggja lið sitt. Annars
vegar var þetta gert í könnun á
vegum Helgarpóstsins og hins
vegar innan Menntaskólans í
Reykjavík á vegum félags-
fræðinema þar. Hvort heldur
rætt er við skólanemendur
sérstaklega eða við ungt fólk
almennt er niðurstaðan hin
sama: Sjálfstæðisflokkurinn er
í fararbroddi og nýtur mests
fylgis: 49,35% í MR og 47,8% í
Helgarpóstinum.
Þetta er athyglisverð niður-
staða en í samræmi við það
sem er að gerast í löndunum
allt í kringum okkur, að ungt
fólk vill stuðla að framgangi
þeirra stjórnmálaafla sem
berjast fyrir frelsi einstakl-
ingsins til að takast á við verk-
efni líðandi stundar og fram-
tíðarinnar án þess að vera
íþyngt með opinberri afskipta-
semi. Fyrir Sjálfstæðisflokk-
inn skiptir mestu að bregðast
ekki þeim vonum sem unga
fólkið bindur við hann og
sj álfstæðisstefnuna.
iöaísDsö odd£D
Umsjónarmaöur Gísli Jónsson 284. þáttur
Víkingur Guðmundsson á
Akureyri skrifar mér langt
bréf og skorinort sem stundum
fyrr. Víkingur hefur næma
málkennd og mikinn metnað
vegna móðurmáls síns. Hann
er ófeiminn við að gagnrýna
það sem honum þykir miður
fara í máli mínu og annarra.
Ég birti bréf hans með þakk-
læti og læt síðan einhverjar
athugasemdir fylgja:
„Kæri Gísli. Heill og sæll og
þakka þér alla þættina.
Eg var byrjaður að skrifa
þér fyrir löngu síðan, en lenti
svo á spítala, og það hefur taf-
ist að ljúka bréfinu. En nú er
eg kominn á fætur. Áður fyrr
var fólk, sem legið hafði veikt
en skriðið saman, boðið vel-
komið á fætur. Nú hefur Jón
Múli stolið þessari hlýlegu
kveðju svo ósmekklega frá
okkur og býður alla landsmenn
velkomna á fætur á hverjum
morgni. Nú býður enginn
sjúkling velkominn á fætur
Og það er fleira að. Mér liggur
margt á hjarta varðandi ís-
lenska tungu. Eg er stundum
hræddur um hana. En þegar
eg heyri ómenntað fólk tala af
öryggi þróttmikið, fagurt og
ómengað mál, fyllist eg bjart-
sýni. Svo fer eg að hlusta á
útvarp og sjónvarp og þá fer eg
að örvænta. Þar koma fram
menn sem tala af ótrúlegu ör-
yggi meingallaða íslensku.
★
Eg er ekki málvísindamaður
og eg er á móti vísindalegu
málfari. Tungan, sem við töl-
um, á að vera alþýðleg, auð-
skilin og auðlærð. Málvísinda-
menn eiga að skera úr um rétt
og rangt mál og mega ekki
bregðast þar. Mér finnst of oft
vera vöflur á þeim, þegar
skera á úr um rétt og rangt
málfar. Og stundum gætir
söfnunarsóttar. Kemur mér þá
í hug orðaleppurinn valkostur.
Eg heyrði hann fyrst úr munni
fyrrv. fjármálaráðherra. Svo
þvældist hann á milli þing-
manna og er nú kominn inn í
nýja útgáfu af orðabók Árna
Böðvarssonar. Nú glymur
hann í auglýsingum. Það verð-
ur gaman að nota sögnina af
þessu orði. Valkjósa. Háleit ís-
lenska það. Eg held að slang-
uryrðabókin hefði hentað
þessu orði betur.
★
Einn fyrsti kennari minn í
æsku var Brynjólfur Sig-
tryggsson sem lengi bjó í
Krossanesi við Akureyri.
Hann var góður kennari. Hann
hafði lag á að gera stór mál
viðráðanleg með því að ein-
falda þau. Hann flutti mál sitt
þannig að við gátum ekki ann-
að en setið steinþegjandi og
hlustað. Þó voru allir aldurs-
hópar í einni stofu. Hann sagði
eitthvað á þessa leið: „íslensk
tunga byggist á heilbrigðri
hugsun. Orðið þið það, sem þið
ætlið að segja, á sem flesta
vegu og veltið þið fyrir ykkur
hverri setningu. Skiptið um
orð og raðið þeim á ýmsa vegu,
þá öðíist þið málkennd. Hvert
orð, sem má sleppa, gerir setn-
inguna áhrifameiri." Svo var
ræðan ekki lengri í það skiptið,
en farið að vinna út frá henni.
Svo sagði hann: „Lesið þið
ljóð.“ Þá var atómið óþekkt.
Þetta var gott veganesti.
★
Eg er illa að mér í málfræði,
en eg tel mig hafa allnæma
málkennd. Ef eg er í vafa,
prófa eg mig áfram með því að
skipta um orð f setningunni,
t.d. setja inn fornöfn í stað
nafnorða.
í 269. þætti þínum um ís-
lenskt mál stendur í 3. máls-
grein: „Mér sýnist ljóst af
þessu að fyrirtæki er hug-
myndarheiti o.s.frv." Eg er
ekki ánægður með þetta. í
setningunni er ekki fullyrðing.
Ef hún væri svona: það er Ijóst
af þessu að fyrirtæki er hug-
myndarheiti, væri hún rétt. En
með „mér sýnist" vil eg hafa
sé. Þú ert ekki einn um þetta.
Tveim dögum eftir að þessi
þáttur birtist heyrði eg í há-
degisútvarpinu: „Þeir munu
kanna hvort grundvöllur er
fyrir viðræðum." Ennfremur
sendi eg úrklippu úr Morgun-
blaðinu. [í klippunni segir:
„Úrslit skoðanakönnunar sem
birt var í dag bendir til þess að
mikill meirihluti Nýsjálend-
inga er hlynntur varnarbanda-
lagi við Ástralíu og Bandarík-
in, en er að sama skapi and-
snúinn því að bandarískum
herskipum sem bera kjarn-
orkuvopn verði leyft að leggja
að nýsjálenskum bryggjum."]
★
Eg tel að málvillur séu bráð-
smitandi. Bendi eg þar á hinn
alræmda fallarugling sem
varla verður leiðréttur héðan
af. Ekki síst ef rétt er að kenn-
arar segi að jafnrétt sé að
segja: Eg hlakka og mig hlakk-
ar, mig langar og mér langar,
eg þori það ekki og eg þori því
ekki.
Það talar enginn með mál-
fræðireglur í huga meðan
hann talar. En menn læra
málið og tala það eins og þeir
hafa lært það. Því er mikil-
vægt að laga það, meðan það
er í mótun. Islensk tunga lýtur
vissum lögmálum sem ekki er
hægt að brjóta, nema það komi
falskur tónn. Orð, sem tekin
eru úr öðrum málum og laga
sig ekki að íslenskunni, verða
ávallt hornreka. Það er stöð-
ugt verið að leita að öðrum.
Mér kemur í hug, þegar dóttir
mín þriggja ára spurði, þegar
hún sá stóran fólksflutninga-
bíl: „Er þetta strætó eða er
þetta hrúta?" Rúta er það óís-
lenskulegt orð að jafnvel barn,
sem er að læra að tala, hafnar
því. Hrúta er rammíslenskt
orð og getur vel gengið fyrir
rútu. Raunar tel eg að það hafi
bjargað íslenskunni hvað
danskan féll illa að henni. Enn
er þó sá ljóður á málfari
margra íslendinga að slá um
sig með erlendum orðum.
Verst er þó, þegar erlend orð
og erlent orðafar er notað sem
íslenskt. Dettur mér þá í hug
orðið farvatn. Eg heyrði það
fyrst úr munni eins af ráð-
herrunum. „Það er ýmislegt í
farvatninu." Fréttamaður
spurði: „Hvað er í farvatninu?"
Og eitthvað var forseti Norð-
urlandaráðs með í farvatninu
um daginn. Þetta er notað um
eitthvað sem er framundan.
Orðið þýðir kjalsog. Mér datt í
hug að ekki væri að undra,
þótt þjóðarskútunni miðaði
hægt, þegar kjalsogið væri
framundan. Farvatn er danskt
orð, oft notað myndrænt. Þeg-
ar bátur flýtur eftir síki,
myndast kjalsog sem ýmislegt
smálegt getur flotið með í. Það
gæti því merkt smámál sem
fljóta með öðrum stærri. En
smámál á hinum Norðurlönd-
unum geta náttúrlega verið
stórmál á íslandi. En það er
ekkert íslenskt við þetta orð.
„I gegnum tíðina." Nóbels-
verðlaunasetning. Sýningin
opnar... Verslunin opnar...
Listamaðurinn opnar sýn-
ingu... Nú er hætt að sýna
okkur hlutina. Það er svo sem
enginn dreifbýlisbragur á
þeim þarna fyrir sunnan. Eða:
„Við gerum kjúklinga." (Augl.
úr sjónvarpi). Hliðstæða:
„Böm gera í buxurnar. Hverju
er verið að tæpa á?“
★
Framhald þessa mikla bréfs
birtist í næsta þætti, væntan-
lega með einhverjum athuga-
semdum umsjónarmanns.
Ásgrímsmynd slegin
á 320 þúsund krónur
Frá fréturiura Mbl. i Jónshúni, KnupmannAhöfn.
í DAG var haldið uppboð á málverkum
og höggniyndum hjá „Kunsthallen".
Voru þar m.a. boðin upp málverk eftir
fimm íslenska listamenn, en alls eru
tuttumi verk eftir tíu listamenn i þessu
uppboði „Listahallarinnar", sem stend-
ur I þrjá daga.
Mikið fjölmenni var f uppboðs-
salnum um hádegi í dag og djarflega
boðið i sum verkin en ótrúlega lágt 1
önnur. Má nefna að járn-skúlptúr
eftir Robert Jakobsen fór á 120 þús-
und danskar krónur. Dýrustu mál-
verkin voru að sjálfsögðu eftir Asger
Jorn og ver hið dýrasta slegið á 820
þúsund danskar eða rúmar 3 millj-
ónir isl. kr. og annað Jern-málverk
seldist á 620 þúsund danskar.
Islensku málverkin voru öll mjög
eiguleg en verðið auðvitað mismun-
andi eftir nöfnum listamannanna.
Fyrst var boðin upp lítil blómamynd
Magnúsar Árnasonar, sem metin var
á 10 þúsund krónur danskar, en sleg-
ib ð 3.600. Þá köttl Þingvallamyrtd
Jóns Kngilberts, þar sem Skjald-
breiður er fyrir miðri mynd, og seld-
ist hún á 2.700 danskar. Næst var
fallegt málverk Eggerts Guðmunds-
sonar af hamrabelti og fjalllendi,
sem fór á 2.800 krónur danskar.
Fjórða málverkið var eftir Svavar
Guðnason og fengust 12.000 krónur
danskar fyrir það, en Svavar er mjög
þekktur í Danmörku.
Að lokum komu svo fjögur mál-
verk Ásgrims Jónssonar, en lit-
myndir af þeim öllum prýða sýn-
ingarskrána. Þrjú þeirra voru slegin
undir matsverði, þannig að t.d.
stærsta málverkið (76 x 95) sem met-
ið var á eitt hundrað þúsund krónur
danskar fór á 86 þúsund, sem eru dttt
320 þús. íslénskar kr. Vaf það Þing-
vallamynd. En minnsta málverkið
(25 x 36), „Rauðafjall“, hækkaði um
rúmar 5 þúsund krónur og var slegið
Guðmundi Axelssyni i Klausturhól-
um á krónur 20.500 danskar. Munu
Klausturhólar hafa fest kaup á
tveim málverkum eftir aðra islenska
listamenn, en i hin buðu danskir að-
ilar.
G.L Ásg.