Morgunblaðið - 27.04.1985, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. APRÍL 1985
15
Tinna Gunnlaugsdóttir, Snæfríöur íslandssól, leiðir höfund íslandsklukk-
unnar upp á leiksviðið.
Þjóðleikhússtjóri Gísli Alfreðsson ávarpar sýningargesti að lokinni sýningu.
L
ingar menningarsjóðs Þjóðleik-
hússins. Að þessu sinni hlutu
viðurkenningu Sveinn Einars-
son, fyrrum Þjóðleikhússtjóri
og leikstjóri, og leikararnir
Helgi Skúlason, Tinna Gunn-
laugsdóttir, Arnar Jónsson og
Sigurður Sigurjónsson. Þau
áttu öll stóran þátt í hátíðar-
sýningunni, Sveinn leikstýrði
henni, Helgi lék Jón Hreggviðs-
son, Tinna Snæfríði íslandssól,
Arnar dómkirkjuprestinn og
Sigurður Jón Grindvikensis.
Að lokinni sýningu fluttu
starfsmenn Þjóðleikhússins og
aðrir gestir ávörp í tilefni af-
Dyggðum prýddur eiginmaður,
Mundi, fer í taugarnar á eiginkonu
sinni, Láru, vegna þess hve góður
hann er. Hann skortir allan lit, er
skaplaus og linur. Hún fær hann
ekki einu sinni til að rífast við sig.
Þetta veldur því að Lára fer út að
skemmta sér með gömlum að-
dáanda, Haraldi. Áður hefur hún
tilkynnt Munda að hún vilji skilja
við hann. En Mundi fær óvæntan
liðsauka þar sem eru kunningja-
hjónin Jói og Dúlla. Jói bendir
Munda á að stunda vín, víf og læti.
Dúlla ákveður að halda honum
selskap meðan Lára nýtur lífsins
með Haraldi og Jói er að vanda í
Töfraskríninu að fá sér „smá-
dýfu“. Þau blanda sér drykk sem
þau kalla Grænu lyftuna og eftir
það taka málin óvænta stefnu.
í öðrum þætti, þar sem þau
koma mest við sögu Mundi og
Dúlla, nær leikurinn hámarki og
breytist úr gamanleik í ærslaleik í
höndum þeirra Magnúsar ólafs-
sonar og Lilju Þórisdóttur. Magn-
ús ólafsson leikur af lífi og sál,
leikgleði hans er mikil og gervi
gott. Lilja Þórisdóttir túlkar líka
vel hina saklausu margblekktu
eiginkonu.
Lára Steinunnar Jóhannesdótt-
mælisins og í máli Þjóðleikhús-
stjóra, Gísla Alfreðssonar, kom
meðal annars fram að 3.350.000
manns hafa komið á sýningar
Þjóðleikhússins frá upphafi, en
það samsvarar því að á þeim
tíma hafi hvert mannsbarn sótt
sýningu 18 sinnum. Hann ræddi
meðal annars um þann stórhug
sem lá að baki byggingar Þjóð-
leikhússins, en á fjárlögum þá
hefði verið ákveðið að verja ein-
um níunda hluta þjóðartekna til
byggingarinnar. I dag samsvar-
aði það gervigraslagningu á 82
knattspyrnuvelli og byggingu
„fjölda seðlabanka".
ur er dæmigerð farsatýpa í ör-
uggri túlkun Steinunnar Jóhann-
esdóttur. Jói Bjarna Ingvarssonar
er glettin túlkun, en þó ekki alveg
án þvingunar. Evert Ingólfsson
túlkaði við hæfi gervimanninn
Harald, fígúru og kvennabósa.
Elfa Gísladóttir fór snoturlega
með hlutverk þjónustustúlkunnar.
Eyþór Árnason var kómískur
flutningamaður.
Græna lyftan hefur vissa kosti.
Hún vekur hlátur, að minnsta
kosti á köflum. í henni er líka
fólgin skopádeila sem hittir í
mark. Samtöl eru fremur lífleg.
Aðalgallinn er sá að margt í
verkinu er gamalkunnugt, hin ein-
falda flétta hefur verið margnotuð
svo að fátt kemur á óvart.
Forvitnilegt væri að vita hvort
ungt fólk nyti Grænu lyftunnar.
Eða er hún bara fyrir þá sem eru
af léttsta skeiði.
Leikstjórn Þóris Steingrímsson-
ar er að mínu viti farsæl. Leik-
mynd og búningar Baldvins
Björnssonar og lýsing ólafs Arnar
Thoroddsen eru laglega unnin
verk. Tónlist Jóns Ólafssonar þótti
mér áheyrileg, í henni skemmtileg
stemmning í anda hinna uppruna-
legu tíma Grænu lyftunnar.
Leikarar ásamt höfundi og leikstjóra.
Þjóð sem á
heima í bókum
Leiklist
Jóhann Hjálmarsson
Þjóðleikhúsið:
íslandsklukkan
eftir Halldór Laxness.
Tónlist eftir Jón Nordal.
Lýsing: Árni J. Baldvinsson.
Leikmynd og búningar:
Sigurjón Jóhannsson.
Leikstjóri: Sveinn Einarsson.
Segja má að íslandsklukkan sé
skrifuð sem klassískt verk og
það hefur hún líka orðið. Leik-
gerð hennar fylgir sögunni trú-
verðuglega, en vitanlega með
mörgum úrfellingum. Saga verð-
ur ekki endursögð á leiksviði. En
það má freista þess að draga
fram helstu áherslur sögu og
gera úr þeim leikrit. Lesandi Is-
landsklukkunnar á dálítið erfitt
með að horfa á leikgerðina án
þess að vera sífellt að gera sam-
anburð. En því verður hann að
sleppa eigi hann að vera sann-
gjarn gagnvart höfundi og leik-
stjóra.
Sveinn Einarsson hefur af al-
kunnri smekkvísi sinni og þekk-
ingu leitt verk Halldórs Laxness
til sigurs á leiksviði. Samstarf
þeirra Halldórs og Sveins er
kafli út af fyrir sig í íslenskri
leiklistarsögu. í fljótu bragði
munu áhorfendur ekki taka eftir
miklum breytingum á leikgerð
íslandsklukkunnar. En þær eru
engu að síður margar og nýstár-
legar þrátt fyrir hófsemi í hví
vetna. Til dæmis má benda á hve
áreynslulaust og eðlilega atriðin
tengjast nú, hraða sem áður var
ekki fyrir hendi og mjög aukna
áherslu á ljóðrænu verksins.
íslandsklukkan er óneitanlega
orðin sígild. Afmælissýning
Þjóðleikhússins er stefnumót-
andi fyrir slík verk. Þess er gætt
að fara ekki of langt frá upp-
runalegri gerð og gæða sýning-
una lífi sem mótast af reynslu
leikhússins og því sem er að ger-
ast í samtímanum.
Að því hlýtur að koma að
verkið verði stytt og það þarf
ekki að skaða það. Leikstjórn
Sveins Einarssonar er spor í
þessa átt. Því má ekki gleyma að
leikmynd Sigurjóns Jóhannsson-
ar sem ásamt lýsingu Árna J.
Baldvinssonar er einfalt og
stílhreint verk á sinn þátt í nú-
tímalegu yfirbragði.
Fjöldi leikara kemur fram í ís-
landsklukkunni. Þegar slíku úr-
valsliði er teflt fram er erfitt að
gera upp á milli. En ekki tel ég
að hallað sé á neinn þótt því sé
lýst yfir að Tinna Gunnlaugs-
dóttir í hlutverki Snæfríðar ls-
landssólar geri hlutverki sínu
eftirminnilegust skil. Hún lék af
slíku öryggi að aðdáun vakti.
Tinna hefur reyndar sýnt áður
að hún er enginn viðvaningur á
leiksviði, en hér lagði hún sig
fram með þeim hætti að áhorf-
andi hlaut að álykta sem svo að
jætta væri hennar óskahlutverk.
Það ber ekki síst að lofa Tinnu
Gunnlaugsdóttur fyrir hve hóg-
vær og markviss túlkun hennar
er. Óþvinguð túlkaði hún Snæ-
fríði, hið ljósa man holdi klætt.
Tinna Gunnlaugsdóttir
og Róbert Arnfinnsson
í hlutverkum sínum.
Helgi Skúlason leikur Jón
Hreggviðsson. Leikur Helga og
gervi er mjög í anda snæris-
þjófsins. Þarna var Jón Hregg-
viðsson lifandi kominn. Helgi
bætti ekki neinu nýju við hlut-
verkið, en var því trúr.
Arnas Arnæus var í höndum
Þorsteins Gunnarssonar. Bestur
þótti mér hann í túlkun ástar-
innar til Snæfríðar, en síðri sem
bókamaðurinn. Menn geta svo
deilt um á hvað eigi að leggja
meiri áherslu.
Sigurður Sigurjónsson lék Jón
Grindvíking í anda ærslaleiks.
Sé gengið út frá því að íslands-
klukkan sé ærslaleikur er Sig-
urður framúrskarandi, en hann
skar sig of mikið úr að mínu
mati.
Hjalti Rögnvaldsson var góður
Jón Marteinsson. Þetta hlutverk
er vel gert frá höfundarins hendi
og ánægjulegt að sjá hvernig
snjall leikari túlkar það.
Harald G. Haralds gekk ef til
vill einum of langt í farsa-
kenndri túlkun sinni á Magnúsi í
Bræðratungu, en því ber ekki að
leyna að Harald var mjög litrík-
ur. Erfitt er að hugsa sér Snæ-
fríði gifta slíku dusilmenni, en
þannig kveður lífið sér stundum
dyra í hjónaböndum.
Það var greinilegt að Arnar
Jónsson naut góðrar leikstjórnar
í hlutverki Sigurðar dómkirkju-
prests. Arnar fellur líka vel inn í
andrúmsloft hins liðna.
Ef við höldum okkur við að
lýsa því sem vel var gert er
ástæða til að minna á Guðbjörgu
Þorbjarnardóttur í hlutverki
móður Jóns Hreggviðssonar,
Valdemar Helgason í hlutverki
varðmannsins, Herdísi Þor-
valdsdóttur sem lék ráðskonuna,
blindan mann Baldvins Hall-
dórssonar, etasráð Flosa Ólafs-
sonar, von Úffelen Gísla Al-
freðssonar og Gullinló Rúriks
Haraldssonar.
Róbert Arnfinnsson lék Ey-
dalín lögmann á sannferðugan
hátt og gaman var að sjá hvað
Guðrún Þ. Stephensen gerði úr
hinu ógeðfellda hlutverki Mettu,
konu Árnæusar.
Eins og vera ber í metnaðar-
fullri sýningu voru ýmis smá-
hlutverk vel unnin og túlkuð. Ég
nefni nokkra leikara sem athygli
vöktu: Þórunni Magneu Magnús-
dóttur, Andrés Sigurvinsson,
Sólveigu Pálsdóttur, Pétur Ein-
arsson, Geirlaugu Þorvaldsdótt-
ur, Önnu Guðmundsdóttur og
Sigrúnu Eddu Björnsdóttur.
En til hvers er verið að leika
íslandsklukkuna? Svarið hlýtur
að vera að hér er á ferðinni verk
sem með boðskap sínum og list-
rænum þrótti á erindi til fólks.
Boðskapurinn er fyrir löngu orð-
inn sjálfsagður. Okkur ber að
vernda það sem okkur þykir
mikilvægt og frelsinu megum við
ekki glata. Nauðsynlegt er að
minna okkur á það hvað er að
vera íslendingur og hvetja nýjar
kynslóðir til að íhuga stöðu
okkar í heiminum.
Erum við aðeins það sem
stendur í fornum bókum eða eig-
um við okkur von um hlutverk
meðal þjóðanna? Getur upprifj-
un niðurlægingar okkar fyrr á
tímum eflt okkur eða lamað?
Hver eru sérkenni okkar? Erum
við kannski einstök eða ætlum
við að byggja tilveru okkar ein-
göngu á snæri? Það eru margar
spurningar í íslandsklukkunni.
Okkur ber að svara þeim.
íslandsklukkan kallar okkur
heim til sín í verki skálds og
daglegu lífi.
Jóhann Hjálmarsson